یاغیان اریک هابس باوم

1392/5/22 ۱۲:۰۹

اریک هابس‌باوم در ایران چهره شناخته‌شده‌ای است و بعضی از مهم‌ترین آثار او به فارسی ترجمه و منتشر شده است. «یاغیان» تازه‌ترین کتابی است که از این مورخ برجسته انگلیسی به فارسی منتشر شده.

نام کتاب: یاغیان
نویسنده: اریک هابس‌باوم
مترجم: عطاالله نوریان
انتشارات:
چاپ اول 1392
214 صفحه 8 هزارتومان

روزبه رحیمی : اریک هابس‌باوم در ایران چهره شناخته‌شده‌ای است و بعضی از مهم‌ترین آثار او به فارسی ترجمه و منتشر شده است. «یاغیان» تازه‌ترین کتابی است که از این مورخ برجسته انگلیسی به فارسی منتشر شده.
این کتاب حدود ۳۰ سال پیش ترجمه شد و مترجم آن، عطاالله نوریان، در همان سال‌ها از دنیا رفت. از نوریان ترجمه کتاب‌های: آخر بازی (ساموئل بکت)، س‍اس‌ (ولادیمیر مایاکوفکسی)، ش‍ه‍ر طلا و س‍رب‌ (ژان‌ ک‍رِیستوف‍ر)، م‍رگ‌ ف‍روش‍ن‍ده‌ (آرت‍ور میلر) و نقدی بر جامعه‌شناسی (اوسیپوف) به یادگار مانده است. «یاغیان» اولین کتابی است که از هابس‌باوم به فارسی ترجمه شد اما انتشار آن تاکنون به تاخیر افتاده بود.
    اریک هابس‌باوم استاد دانشگاه‌های لندن (کالج برکبک) و کمبریج (کالج کینگز) و یکی از تاثیرگذارترین مورخان و از جمله مطرح‌ترین روشنفکران و نویسندگان چپ در سده اخیر جهان بود. شهرت او در قدرت تاریخ‌نویسی به حدی بود که محافل دست راستی، از او به‌عنوان «بزرگ‌ترین مورخ زنده جهان» یاد می‌کردند. اکثر مطالب این کتاب، به استثنای فصل هشتم (مصادره‌کنندگان)، که متکی بر تحقیق دست اول است، برپایه مطالب منتشرشده فراهم آمده و از ترانه‌ها و حکایات منظوم نیز استفاده شده است. همان‌گونه که هابس‌باوم در پیشگفتار کتاب (ص ۱۰) گفته است سعی دارد در این کتاب تبیین کند که چرا پدیده یاغیگری در سراسر قرون و سرزمین‌ها، به این شدت یکنواخت است و پاسخ این چرایی را الگویی برای پیش‌بینی کلی چگونگی رفتار یاغیان و حکایات مردم درباره آنان در مناطقی که تاکنون بررسی نشده‌اند، می‌داند. ما در این کتاب با انواعی از دزدان و قانون‌گریزان سروکار داریم که از نظر افکار عمومی تبهکار به شمار نمی‌آیند. مردم آنان را قهرمان، پهلوان و سزاوار ستایش و پشتیبانی می‌دانند و برایشان ترانه‌ها و داستان‌های اسطوره‌ای می‌سازند. مانند هایدوک‌های بالکان، کانگاسیورهای برزیلی، رابین هود و جسی جیمز که ماجراها و شهرتشان در داستان‌ها و اسطوره‌ها حفظ شده است. هابس‌باوم دو فصل اول کتاب (راهزنی اجتماعی چیست؟، چه کسی یاغی می‌شود؟) را به تعریف راهزنی اجتماعی و ویژگی‌های یاغی‌ها یا این‌که یاغی‌ها چگونه و کجا به وجود می‌آیند،می‌پردازد.
    «راهزنی اجتماعی در جامعه‌های مبتنی بر کشاورزی، از جمله اقتصاد شبانی دیده می‌شود و بیشتر از کارگران و دهقانان بی‌زمین تشکیل می‌شود که زیر سیطره حکومت، ارباب‌ها و حتی بانک‌ها قرار دارند.» (ص ۲۱) هابس‌باوم در ادامه انواع خاستگاه‌های راهزنان دهقانی را برمی‌شمرد. از نظر جغرافیایی، راهزنی اجتماعی را می‌توان در سراسر قاره آمریکا، اروپا، جنوب و شرق آسیا و حتی استرالیا یافت. «گرچه راهزنی اجتماعی را نمی‌توان در عمل، به‌طور دقیق از سایر انواع راهزنی تشخیص داد اما این حقیقت مانع از این نیست که یاغیگری به‌عنوان نوع ویژه‌ای از اعتراض و شورش دهقانی مورد تحلیل بنیانی قرار گیرد. موضوع اصلی این کتاب همین است.» (ص ۴۶)
    راهزنی اجتماعی به یکی از سه شکل زیر که هریک در فصلی جدا مورد بحث قرار می‌گیرند، دیده می‌شود: راهزنی شریف یا رابین‌هود، مبارز بدوی مقاومت یا واحد چریکی که هابس‌باوم آن را هایدوک می‌نامد و راهزنان انتقام‌گیر و وحشت‌آفرین. راهزن شریف، مشهورترین و به‌طور کلی مردم‌پسند‌ترین نوع راهزنان است. از نظر نظری عام‌ترین قهرمان حکایت منظوم و ترانه‌هاست. رعایت اعتدال در کشتار و خشونت از ویژگی‌های راهزنان اجتماعی است. اما نباید انتظار داشت که این راهزنان به اصول اخلاقی پایبند باشند. مواردی وجود دارد که وحشت‌آفرینی و خشونت بخشی از تصویر عمومی آن‌هاست. هابس‌باوم این دسته از یاغیان را در زمره کین‌خواهان قرار می‌دهد. هایدوک‌ها شکل دسته‌جمعی آن نارضایتی دهقانی بودند که به صورت فردی موجد یاغیان کلاسیک می‌شد. نویسنده در فصل‌های بعدی کتاب، به نوع و نحوه ارتباط و تعامل یاغیان با صاحبان قدرت و همچنین جنبه‌های اقتصادی و سیاسی یاغیگری می‌پردازد.
    باوم با این تاکید که یاغی به‌هرحال باید میان جانی شدن و انقلابی شدن به انتخاب آگاهانه برسد، مصادره‌کنندگان را که مرز میان شورش و انقلاب را مغشوش می‌سازند معرفی می‌کند. «بر روی هم، یاغیگری پدیده‌ای مربوط به گذشته، هرچند در اغلب اوقات، گذشته‌ای نزدیک است. دنیای امروز آن را کشته است، هرچند شکل‌های ابتدایی شورش و تبهکاری را که خاص خود آن است، جانشین آن کرده است.» (ص ۲۷) نثر هابس‌باوم با ترجمه روان نوریان، کتابی خوش‌خوان را مقابل دید خواننده قرار می‌دهد. در انتهای کتاب نیز عکس‌هایی از یاغیان مختلف جهان، با تفکیک مناطق و توضیحات مختصری درباره آن‌ها آورده شده است.