دکتر ناصر فکوهی:«مردم‌شناسی» از بالا به پایین به فرهنگ نگاه می‌کند

1394/2/15 ۱۲:۴۲

رئیس انجمن انسان‌شناسی و فرهنگ، معتقد است بازگشت به واژه مردم‌شناسی، سقوط به ورطه استعماری و تفکر اروپا محور و هدر رفتن بیش از سی سال تلاش برای بیرون آمدن از نگاه بالا به پایین به فرهنگ است.

رئیس انجمن انسان‌شناسی و فرهنگ، معتقد است بازگشت به واژه مردم‌شناسی، سقوط به ورطه استعماری و تفکر اروپا محور و هدر رفتن بیش از سی سال تلاش برای بیرون آمدن از نگاه بالا به پایین به فرهنگ است.
دکتر ناصر فکوهی، درگفت ‌و گو با ویژه‌نامه همایش «هشت دهه علوم اجتماعی»، با اشاره به اینکه سنت «مردم‌شناسی» با رویکرد «ساخت دولت‌های ملی» پس از مشروطیت در ایران پاگرفت، گفت: «بر پایه این رویکرد یک سنت، فرهنگ و زبان واحد، یک گذشته واحد و یک آینده واحد برای همه مردمان این پهنه در نظر گرفته شد و سایر سنت‌ها و فرهنگ‌ها حاشیه‌ای شدند و کوشیدند با الگو‌برداری از سنت استعماری به یک وحدت ساختگی برسند».
به باور فکوهی، در واقع از این زمان بود که بتدریج با سلاح «مردم‌شناسی» به تمام نظام‌های اجتماعی و سنت‌های دیرینه، یورشی استعماری صورت گرفت و آنها را تبدیل به «دیگران»ی کرد که باید از صحنه بیرون بروند.
وی با بیان اینکه تمایل سیاسی به تخریب فرهنگ‌های مردمی از طریق رویکرد «مردم‌شناختی» لزوماً به وسیله دانشمندان به اجرا در نیامد، گفت: «نخستین نسل مردم‌شناسان ایرانی، همچون نخستین نسل مردم‌شناسان اروپایی زیر بار تمایل سیستم سیاسی نرفتند و کار خود را در قالب گردآوری و طبقه‌بندی سنت‌ها برای حفظ آنها انجام دادند و کاری سودمند و پر بار در پیش گرفتند که تا امروز میراث آن برای ما باقی مانده‌است».
فکوهی در این زمینه، به کار مؤسسه «مطالعات و تحقیقات اجتماعی» در دانشگاه تهران اشاره کرد که با بهره‌برداری و کمک از تجربه پیشکسوتانی همچون محمود خلیقی، ابوالقاسم انجوی شیرازی، علی بلوکباشی، اصغر کریمی، محمد حسین باجلان فرخی و... و همکاری آنها با نخستین پژوهشگران این مؤسسه در زمینه عشایری روستایی نظیر نادر افشار نادری، فرهاد ورهرام و دیگران، سنت انسان‌شناسی ایران را از دل سنت مردم‌شناسی بیرون آوردند و گروه انسان‌شناسی را ابتدا در مؤسسه و سپس در دانشکده علوم اجتماعی با استادانی همچون مرحوم روح الامینی، مرحوم طبیبی، جواد صفی‌نژاد و... از اواخر دهه ۱۳۴۰ بنیان گذاشتند.
رئیس انجمن انسان‌شناسی و فرهنگ با ابراز خرسندی از اینکه در نسل جوان و اغلب پیشکسوتان امروز دیدگاه یکسان‌سازی جایگاه چندانی ندارد، گفت: «در ساختار علمی کشور نیز با‌وجود دخالت‌های غیرقانونی که برای تغییر نام دروس انجام گرفت، در مصوبات معتبر دانشگاه تهران که پس از بازنگری دروس به انجام رسید، از واژه انسان‌شناسی استفاده شده است».
از این رو، به باور او بازگشت به واژه مردم‌شناسی، سقوط به ورطه استعماری و هدر رفتن بیش از سی سال تلاش برای بیرون آمدن از نگاه بالا به پایین به فرهنگ است.  او، دانشگاه تهران را در این میان نماینده طیفی می‌داند که این سنت استعماری را به پایان برده و نام انسان‌شناسی را برای همیشه به عنوان نامی درخور این علم جا انداخته است.

ایران