1393/12/18 ۰۹:۵۳
داعشی‌ها بالاخره به شهر تاریخی هترا رسیدند و تخریب را آغاز كردند؛ شهری به جا مانده از دوران اشكانی كه نمونه‌اش در منطقه وجود ندارد. این واقعه برای میراثی‌های جهان عزای عمومی است، عزایی كه باید همه جهان در سوگ آن بنشیند و شاهد از دست رفتن یكی از قدیمی‌ترین آثار به جا مانده از بیش از دوهزار سال گذشته باشد. میراثی كه در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده بود و همچون مجسمه‌های بودا در بامیان افغانستان تخریب شد.
سربازان داعش با بولدوزر ساختمان‌های اصلی شهر دو هزار ساله هترا ی عراق را تخریب كردند
غزل حضرتی: داعشی‌ها بالاخره به شهر تاریخی هترا رسیدند و تخریب را آغاز كردند؛ شهری به جا مانده از دوران اشكانی كه نمونه‌اش در منطقه وجود ندارد. این واقعه برای میراثی‌های جهان عزای عمومی است، عزایی كه باید همه جهان در سوگ آن بنشیند و شاهد از دست رفتن یكی از قدیمی‌ترین آثار به جا مانده از بیش از دوهزار سال گذشته باشد. میراثی كه در فهرست میراث جهانی یونسكو به ثبت رسیده بود و همچون مجسمه‌های بودا در بامیان افغانستان تخریب شد. البته تا زمان انتشار این خبر هنوز هیچ عكسی از شدت تخریب این محوطه و میزان آسیب‌ها، منتشر نشده است. گروه تروریستی داعش به از بین بردن آدم‌ها در عراق اكتفا نكرد و این‌بار سراغ آثار به جا مانده از تاریخ رفته است؛ آثاری كه بازگرداندن آنها به هیچ نحو و شكلی ممكن نیست. انتشار ویدیوهای قتل و غارت آدم‌ها و شهرها به اندازه كافی حس قدرت‌طلبی این گروه تكفیری را ارضا نكرده كه این‌بار با سراغ گرفتن از مجسمه‌ها، ستون‌ها، سرستون‌ها و بناهای به جامانده از تاریخی به عظمت پیش از میلاد مسیح، سعی در ثابت كردن اعتقادات ضدبشریت‌شان دارند. نخستین نفری كه به چشم، تخریب‌ها را از فاصله ١٢ كیلومتری هترا مشاهده كرده است، یك سرباز كرد بوده كه در بالای قله باشیكا در حال گشت‌زنی بود. سعید ماموزینی، نماینده كردستان عراق هم خبر تخریب را تایید كرده است. اهمیت این اتفاق را می‌توان با خبر این واقعه از سوی همه پایگاه‌های خبری اصلی دنیا در همه كشورها و به همه زبان‌های زنده دنیا متوجه شد. پس از تخریب موزه موصل و شهر نمرود و كتابخانه‌های این شهرها، نوبت به شهر عظیم هترا رسید؛ شهری كه آخرین بازمانده‌های معماری دوره اشكانی را در خود جای داده بود. بولدوزر، سلاح تخریبگران در شهرهای تاریخی عراق است، سلاحی متفاوت برای كشتن فرهنگ و تاریخ. دولت عراق پس از رسیدن داعشی‌ها به این شهر و تخریب گسترده‌شان، از شورای امنیت تقاضای تشكیل جلسه فوری كرده است. احمد محیط طباطبایی، مدیر سابق ایكوم، در این خصوص به «اعتماد» می‌گوید: این گروه تروریستی ماشین‌آلات‌شان را به شكل سیستماتیك به این شهر برده‌اند. اما خبر خوب یا بد این است كه دولت عراق تقاضای تشكیل جلسه از شورای امنیت كرده است، جلسه‌ای كه با موافقت همه اعضای شورا، امید است كه شاهد پاسخ محكمی به این رفتارها باشیم و نگاه سیاسی به این موضوع نشود. مردم محلی و نماینده كردستان عرا ق تایید این خبر را به رویترز داده‌اند، خبری كه پررنگ‌ترین بخش آن، تخریب ساختمان اصلی هتراست. محمدرضا كارگر اما معتقد است این واقعه، عزای عمومی است، عزایی كه همه جهان باید این فاجعه را به سوگ بنشیند. كارگر، مدیركل موزه‌ها و اموال فرهنگی است، تخریب هترا را واقعه‌ای جبران‌ناپذیر می‌داند و به «اعتماد» می‌گوید: می‌دانید از دوره اشكانی، آثار بسیار زیادی از لحاظ معماری نداریم.
به چند دلیل. یك دلیل مهم این است كه در دوره اشكانی، حكومت مركزی مثل هخامنشیان و ساسانیان نداشتیم، به این مفهوم كه تقریبا می‌توان گفت اشكانی‌ها به‌صورت فدرال اداره می‌شدند، به این معنی كه ثروت در پایتخت جمع نمی‌شد، تا اینكه ما شاهد ایجاد بناهای خیلی شاخص مثل دوره ساسانی باشیم. یعنی بناهایی كه بتوانند در مقابل گذر زمان خیلی مقاومت كنند تا ما امروز شاهد بازمانده‌های آنها باشیم.
او با اشاره به دو كشور تاثیرگذار عراق و سوریه ادامه داد: دو مكان مناسب داشتیم كه یكی در سوریه است و دیگری در عراق. اینها آثار تاریخی خاصی بودند كه ما داشتیم. خوشبختانه هم در سوریه خیلی مورد توجه و مرمت قرار گرفته بود و هم در عراق. اما در حال حاضر در سوریه كه می‌بینید چه وضعی پیدا كرده، در عراق هم متاسفانه شاهد این اتفاق هستیم. فكر می‌كنم در مجموع این مساله حفاظت از آثار تاریخی، موضوعی است كه مورد غفلت قرار گرفته. مثلا اگر مدنظر داشته باشید، می‌بینید كه حضور داعش از زمانی كه در رسانه‌ها و محافل پدیدار شد، از همه ضررهایی كه داعش می‌توانست داشته باشد، صحبت می‌شد. امكان نسل‌كشی، امكان تخریب سدها یا آلوده كردن آب‌های پشت سدها، امكان تخریب تاسیسات نفتی، امكان نابودی شهرها، امكان تعدی به انسان‌ها، به زن‌ها، تجاوز، تعدی و اسارت همیشه از سوی همه صاحبنظران پیش‌بینی می‌شد، اما هیچ‌وقت صحبت از این نبود كه ممكن است آثار تاریخی در عراق كه الان تحت‌تسلط داعش قرار گرفتند، هم آسیب ببینند. من فكر می‌كنم این نشان از این است كه اصولا برای جامعه سیاسی، هركدام از اینها مفاهیم و معنایی داشته، تخریب سد، تخریب شهرها، نسل‌كشی‌ها، تخریب تاسیسات زیربنایی.
ولی هیچگاه در مورد آثار تاریخی و احتمال تخریبش ورود پیدا نمی‌شد. حتی در كشور خودمان. این غفلت، متاسفانه باعث شده خیلی هم به مساله حفاظت و تمهیداتی كه می‌تواند جلوی این تخریب‌ها را بگیرد، نیندیشیم، هم ما و هم جامعه جهانی. ما همیشه فكر می‌كنیم كه اگر جایی در معرض خطر قرار می‌گیرد، ما چگونه می‌توانیم دیپلمات‌های‌مان را از آنجا خارج كنیم، چگونه اسناد و مدارك‌مان را امحا یا جابه‌جا كنیم. اما اینكه چه راه‌هایی وجود دارد كه بتوانیم آثار تاریخی را چه به صورت منقول در موزه‌ها و چه به صورت آثار تاریخی غیرمنقول مثل بناها را خارج یا حفاظت كنیم. شاید هم مقصرش ما متولیان میراث فرهنگی باشیم كه نتوانستیم اهمیت و ارزش‌های آن را برای جامعه مان و مدیران كلان كشورمان یادآوری كنیم و در اندیشه آنها این را تثبیت كنیم.
او به دولتمردان عراقی هم اشاره می‌كند و نقش آنها در رسیدگی به آثار تاریخی شان را این‌طور بیان می‌كند: خود دولت عراق هم در درگیری‌های سیاسی و جریانات فكری و قدرت قرار گرفته و متاسفانه هیچ‌وقت به این موضوع فكر نكرد. جامعه جهانی هم متاسفانه آنقدر دنبال منافع ظاهری خودش از نظر سیاسی بود كه به این دو منطقه مهم یعنی سوریه و عراق كه در طول تاریخ همیشه دارای یك اهمیت و ارزش خاص بودند، نپرداختند. این دو منطقه، چه پیش اسلام و چه بعد از اسلام، كانون تاخت و تازهای سیاسی و نظامی قرار گرفتند كه تاثیراتش را در این دو سرزمین، در سال‌ها بلكه قرن‌ها شاهد خواهیم بود. شاید تنها موضوعی كه هیچگاه ترمیم نشود، خسارت‌های اینچنین باشد.
دیدن جای خالی بنا دردآور است
تاسف این كارشناس میراث فرهنگی تا آنجایی است كه معتقد است: جای خالی این آثار و بناها آنقدر آزاردهنده است كه من به عنوان كارشناس این حوزه، شاید هرگز دیگر نتوانم به این منطقه بروم، نه به خاطر اینكه این بناها دیگر آنجا نیستند، به خاطر اینكه نمی‌توانم این فاجعه را از نزدیك شاهد باشم. مثل این است كه سی و سه پل را در اصفهان تخریب كنند، كسی انگیزه‌ای برای رفتن نزد جای خالی پل ندارد، دیدن آن جای خالی دردآور است، مثل خانه‌ای كه از پدر، مادر یا پدربزرگ خالی شده. شما برای اینكه خانه خالی را نبینید، دیگر نمی‌خواهید هیچ‌وقت آن خانه را ببینید. همه تخریب‌ها از تخریب پالایشگاه گرفته تا سدها، شهرها، خیابان‌ها و حتی جمعیت‌ها قابل بازسازی است، تنها چیزی كه هیچ قدرتی حاضر به بازسازی آن نخواهد بود، تخریب آثار تاریخی است. می‌خواهم بگویم این واقعه، یك فاجعه است. جا دارد همه مردم دنیا، برایش عزای عمومی اعلام كنند.
باستان شناسان زیادی از شنیدن خبر تخریب گسترده داعشی‌ها در عراق اظهار نگرانی كرده‌اند و بسیاری‌شان شوكه شده‌اند. آرمان شیشه‌گر، استادیار بازنشسته پژوهشكده باستان‌شناسی با اظهار تاسف از شنیدن این خبر، شهر هترا را از معدود شهرهای به جا مانده از دوران اشكانی می‌داند و به «اعتماد» می‌گوید: از شنیدن این خبر شوكه شدم. خیلی غم‌انگیز و وحشتناك است. اینجا صحبت از جامعه جهانی است. غیر از جان مردم، جامعه جهانی باید جلوی فجایع فرهنگی را هم بگیرد. بناهای این شهر، بناهایی هستند كه از دوره اشكانی به جا مانده و شبیهش را نداریم. هترا همزمان با دوره اشكانی ست. از لحاظ معماری جزو جاهای شناخته شده دنیاست، هم این شهر و هم نمرود. پالمیر و هترا نظیر ندارند.
شیشه‌گر همچنین در خصوص اشتراكات فرهنگی ایران و عراق می‌گوید: شكی نیست كه میراث مشترك زیادی با عراق داریم. زمان اشكانی‌ها، تا سوریه و اردن جزو كشور ایران بود، تاثیر و تاثر این كشورها روی هم است، هم ما از آنها تاثیرات معماری گرفتیم و هم آنها. ارتباط فرهنگی زیاد باعث این تاثیرگرفتن‌هاست. می‌دانیم در دوره اشكانی، تحت تاثیر هنر یونانی هم بودیم و این شهر درواقع تركیبی از هنر یونان، ایرانی و بومی جاهای مختلف است. مثل این است كه یكی از آثار كشور ما را خراب كنند، در همان حد ناراحت‌كننده است. یكی از ریشه‌های فرهنگی را دارند از بین می‌برند، نمی‌توانیم بی‌اعتنا باشیم. كسی هم كه در مقابل‌شان كاری نمی‌كند. بناهای بسیار مجلل از آن دوره را در داخل كشور خودمان كمتر داریم تا در متصرفات كشورمان. كشور ما در آن زمان محدود به مرزهای فعلی نبود، آن هم جزو هنر دوره اشكانی محسوب می‌شد. مثلا اگر استان فارس در یك دوره‌ای از ما جدا شده بود و الان تخت جمشید مورد آسیب قرار گرفته بود، به‌طور كلی به آثار دوره هخامنشی آسیب می‌رسید. این هم همان است، فرقی نمی‌كند كه جزو كشور ما هست یا نیست. در هر حال به دوره اشكانی دارد آسیب می‌رسد و این یك اثر متعلق به دوره ایرانی است.
بویی از اسلام نبرده‌اند
سازمان میراث فرهنگی در بیانیه‌ای تخریب گسترده شهر هترا را محكوم كرده است. محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی این سازمان با محكوم كردن این جنایات وحشیانه به «اعتماد» می‌گوید: جامعه فرهنگی و نهادهای فرهنگی جهانی از یونسكو تا سازمان میراث فرهنگی، همه این اعمال وحشیانه كه توسط داعش اتفاق افتاده، چه در موزه‌ها، چه سایت‌هایی كه فرهنگ مشترك ما و عراق است را محكوم می‌كنند. همه دنبال فرصتی هستیم كه پیش بیاید برای اینكه همه بتوانند جلوی این واقعه را بگیرند و نسبت به برگرداندن این محوطه‌ها به وضع عادی‌شان كمك كنند. بعد از اعمال جنایتكارانه‌ای كه علیه بشریت به انواع و اقسام دارند انجام می‌دهند، نوبت به تمدن و فرهنگ رسیده است. دارند ریشه‌های تمدن منطقه را نابود می‌كنند. این نشان می‌دهد این افراد از ادیان الهی و مسلمانی بویی نبردند. تمام آموزه‌های دین مبین اسلام بر حفظ تاریخ و ارزش‌های تاریخی فرهنگی و حفظ این آثار با ارزش تمدنی فرهنگی است. اینها نسبت به آموزه‌های دینی بیگانه‌اند. تمام كشورهای اسلامی كه به اصول دین اسلام پایبندند، باید محكوم و همه كمك كنند كه این سرزمین كه هم آثار فرهنگی و هم آثار مقدس اسلام در آن وجود دارد، از دشمنانش و داعشی‌ها پاك شود.
هترا، نه تنها میراث ایران كه میراث جهانی است
مهدی رهبر، كارشناس بازنشسته باستان‌شناسی، هترا را نه تنها متعلق به ایران كه متعلق به جامعه جهانی می‌داند. او معتقد است: هترا از بناهایی است كه مربوط به دوره اشكانی است و این باعث می‌شود جزو میراث ایران باشد اما به اعتقاد من، نه تنها میراث ایران است كه به میراث جهانی تعلق دارد.
او با محكوم كردن این اعمال ضد انسانی و ضد فرهنگ به «اعتماد» می‌گوید: هر شیئی از آثار گذشته باشد، تخریبش مذموم و زشت است. جامعه جهانی باید به حال این آدم‌های بی‌فكر خودسر فكری كند. آثار فرهنگی ایران در بین النهرین از دوره پادشاهان هخامنشی، این منطقه جزو قلمرو ایران بوده، حتی در دوره اشكانی مرزی بوده بین ایران و روم. به همین دلیل ما آثار فراوانی داریم از دوره اشكانی و به هر حال این فاجعه است برای ایران و جهان. مجسمه‌های زیادی در این شهر به جا مانده بود، در كتاب حفاری‌های هترا هم نوشته شده، عراقی‌ها آنجا را به اسم هاترا یا الحضر می‌شناسند.
سازمان یونسكو نیز ضمن محكوم كردن جنایت تخریب آثار باستانی شهر تاریخی نمرود توسط گروه تروریستی داعش در جنوب شهر موصل، این اقدام را یك «جنایت جنگی» خواند. همچنین جوامع باستان‌شناسی ایران در بیانیه‌هایی جداگانه، تخریب آثار تاریخی عراق توسط داعش را محكوم و از یونسكو در این زمینه درخواست كمك كردند.
هترا؛ میراث مشترك جهان
هترا یكی از معدود آثار به جا مانده از دوران اشكانی بود با آمیزه‌ای از سه تمدن ایرانی، یونانی و رومی. این شهر در مرز خلافت اشكانیان و قلمرو رومیان و در مسیر رفت و آمد و تجارت بود.
هترا در ٢٩٠ كیلومتری شمال غرب بغداد و ١٠٥ كیلومتری جنوب غرب موصل قرار گرفته اما در دوران باستان این شهر در فاصله ٥٠ كیلومتری شمال غرب پایتخت آشور باستان واقع شده بود.
هترا را به خاطر وجود نیایشگاه خورشید و دیگر بناها و آثار در پیوند با خورشید، «شهر خورشید» نیز می‌نامند.
تا اواخر قرن دوم پس از میلاد جلال و جبروت هترا ادامه داشت، هر گونه لشكركشی از سوی رومیان و بعدتر ساسانیان به این شهر با شكست مواجه شده بود تا سرانجام اردشیر اول در حدود سال ٢٢٠ پس از میلاد هترای بزرگ را به زانو درآورد، شهر تسلیم و پس از آن رفته رفته از جمعیت خالی شد.
از شهر هترا ٥٠٠ لوح تاریخی كشف شده است الواحی به خط و زبان آرامی نوشته كه در برخی آنان تاریخ سلوكی حك شده است. تاریخ‌های حك‌شده سال‌های بین ٤٠٩ (٩٧ یا ٩٨ میلادی) تا ٥٤٩ سلوكی (٢٣٧-٢٣٨ میلادی) را نشان می‌دهند.
اهمیت هترا وقتی آشكارتر می‌شود كه بدانیم هیچ بنا یا محوطه‌ای با این درجه از اهمیت از دوران اشكانیان در داخل مرزهای ایران باقی نمانده است.
در مركز این شهر بنای مستطیل شكل بسیار بزرگی قرار داشت كه تمنوس خوانده می‌شد. این بنا كه در مجموعه‌ای از معابد مختلف بود، از اطراف در دیوارهای بلندی محصور شده و فضای داخلی آن به وسیله دیوارهای كوچك‌تر به هفت قسمت با اندازه‌های مختلف تقسیم شده بود.
زیارتگاه اصلی هترا كه در مركز این بنای معروف به تمنوس قرار گرفته به معبد بزرگ یا ایوان بزرگ مشهور است. معبد امه (یا همان شمش) خدای خورشید نیز درست در كنار آن قرار داشت.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید