فارسی مهمترین عنصر فرهنگ ایران‌زمین است

1404/2/2 ۱۳:۴۲

حسن انوری، نویسنده و عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی در مراسم شب زبان و ادب فارسی گفت: اگر فارسی نبود رابطه اقوام مختلف ایران‌زمین ناممکن می‌شد و این مهمترین عنصر فرهنگ ایران‌زمین موجب ارتباط و پیوستگی اقوام گوناگون است.

شامگاه آخرین روز فروردین ۱۴۰۴ مراسم شب زبان و ادب فارسی به همت نشریه بخارا و به بهانه انتشار بیستمین جلد «گردونه زبان و ادب فارسی» با سخنرانی شخصیت‌های مطرح ادبی و فرهنگی در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، علی دهباشی، سردبیر نشریه بخارا با اشاره به اینکه سابقه تدوین کتاب‌هایی درباره زبان و ادب فارسی در شکل‌های مختلف به دهه‌های ۴۰ و ۵۰ به همت انتشارات امیرکبیر و نیز تلاش‌هایی از سوی امثال ناتل خانلری، احمد سمیعی و جعفر شعار برمی‌گردد، عنوان کرد: مجموعه گردونه زبان و ادب فارسی که به همت انتشارات مروارید تهیه شده یک ویژگی ممتاز و متفاوت دارد و آن اینکه در شرایط فعلی که نیاز به آشنایی عمیق با زبان و ادبیات فارسی احساس می‌شود می‌تواند راهگشا و وسیله آشنایی جوانان با ادبیات معاصر و کهن باشد که خوشبختانه با استقبال خوبی نیز همراه بوده است.

حسن انوری، ادیب و گردآورنده «فرهنگ سخن» نیز با تاکید بر اهمیت زبان فارسی بیان کرد: زبان فارسی رابط بین اقوام ایرانی است، کشور ما دارای قومیت‌های مختلف است که با زبان فارسی با یکدیگر مرتبط شده‌اند و من آذربایجانی با یک گیلانی از طریق زبان فارسی ارتباط برقرار می‌کنم؛ بنابراین این زبان مهم‌ترین عنصر فرهنگ ایران‌زمین است.

وی دیگر وجه اهمیت زبان فارسی را رسمی بودن آن در سه کشور دانست و گفت: مردم افغانستان با وجود بی‌لطفی طالبان به زبان فارسی صحبت می‌کنند و نیز این زبان از زبان‌های ترکیبی به شمار می‌رود که به عنوان نمونه «دریادل» کلمه‌ای جدید و منفک از دو واژه «دریا» و «دل» است. از سوی دیگر زبان فارسی در دورانی از تاریخ و قبل از فرانسوی و انگلیسی، زبان بین‌المللی بوده و پادشاهان عثمانی غزل فارسی می‌سرودند و کتاب‌های زیادی به فارسی در خارج از ایران تالیف شده است که از جمله آنها می‌توان به شرح غزلیات حافظ در بوسنی و تعداد زیاد فرهنگنامه‌های فارسی در هندوستان اشاره کرد.

انوری همچنین بیان کرد: یکی از حماسه‌شناسان بزرگ مغرب زمین شاهنامه را در کنار کمدی الهی دانته، ایلیاد هومر و آثار شکسپیر بزرگ‌ترین اثر ادبی دانسته است. زبان فارسی در طول تاریخ تداوم داشته و از هر دوره اثر و نشانه‌ای در خود دارد. زبان فارسی قدیم در سینه کوه بیستون و در کتیبه‌های دوران اشکانی و کتاب‌های دوران ساسانیان باقی مانده است. تعداد بسیاری اثر چاپ‌نشده نیز داریم که اگر چاپ شوند به غنای گنجینه ادب فارسی کمک بزرگی خواهد شد.

انوری به لطافت و ظرافت خاص زبان فارسی نیز اشاره و عنوان کرد: زبان فارسی آهنگین و بسیار زیبا و لطیف است.

تدوین‌گر فرهنگ سخن تاکید کرد: متاسفانه بخشی از آفت‌های زبان فارسی به کتاب‌های درسی اختصاص دارد. به عنوان نمونه در کتاب فارسی کلاس هفتم چند درس با زبان شکسته که تنها دانش‌آموزان تهرانی قادر به درک آن هستند نوشته شده و برای تعلیم املا کلماتی را استفاده می‌کنند که امروز کاربرد ندارند. انشا نیز که در کشورهای اروپایی شرط ورود به دانشگاه تبحر در آن است در ایران مورد توجه نیست و باید سیستم استفاده از سوالات چهارگزینه‌ای در کنکور کاملاً برچیده شود.

وی سخنانش را با شعری از حسین مسرور به مناسبت هزاره فردوسی خطاب به این حماسه‌سرای بزرگ به پایان رساند:

کجا خفته‌ای، ای بلند آفتاب

برون آی و بر فرق گردون بتاب

نه اندر خور توست روی زمین

ز جا خیز و بر چشم دوران نشین

کجا ماندی ای روح قدسی سرشت

به چارم فلک یا به هشتم بهشت؟

به یک گوشه از گیتی آرام تست

همه گیتی آکنده از نام تست

چو آهنگ شعر تو آید به گوش

به تن خون افسرده آید به جوش

ز شهنامه گیتی پر آوازه است

جهان را کهن کرد و خود تازه است...

زبان فارسی کودکی بی‌سرپرست شده است

محمد بقایی (ماکان)، پژوهشگر ادبی نیز با تاکید بر اینکه در دهه‌های اخیر داستان زبان فارسی، قصه‌ای سوزناک شده است که قلب تمام دوستداران را به درد می‌آورد، گفت: زبان فارسی مانند کودکی بی‌سرپرست است در شهری بی‌ترحم که نه تنها دستی به سرومویش نمی‌کشند بلکه نیم‌نگاهی از عطوفت را از او دریغ می‌کنند. حتی در رسانه ملی گفته شد که فارسی شایسته دوزخیان است و جهنمیان در دوزخ به این زبان سخن خواهند گفت! کتاب‌های فارسی مدارس نه تنها کمکی به اعتلای این زبان نمی‌کنند بلکه مانع شکوفایی آن شده‌اند و شاهدیم اخیراً اشعار شاعران بزرگ از این کتاب‌ها حذف شده است. از ما نیز کاری جز آه‌کشیدن ساخته نیست «داروگ کی می‌رسد باران؟»

این پژوهشگر و نویسنده به اهمال دستگاه‌های دست‌اندرکار فرهنگی در اهتمام به تقویت زبان فارسی نیز اشاره کرد و افزود: متاسفانه این نهادها خود مضایق و تنگناها را اضافه کرده‌اند و به گفته وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی زمانی که مرجعیت رسانه‌های رسمی کشور رو به افول برود امنیت ملی نیز به خطر می‌افتد. به باور و اذعان وزیر باید به رسانه‌های جمعی از جمله کتاب فرصت بدهیم که روایتگر مشکلات و مسائل باشند.

کامیار عابدی، مدیر گزینش کتاب در انتشارات مروارید نیز در این آیین با اشاره به اینکه پیشنهاد این برنامه توسط علی دهباشی در زمان انتشار کتاب «از ستیز تا ستایش» مطرح شد، گفت: خوشحالیم که امروز «گردونه زبان و ادب فارسی» به ۲۰ مجلد رسیده است که ۱۱ جلد آن به دو سال اخیر اختصاص دارد.

وی تاکید کرد: نوشتن فرهنگنامه کار بزرگانی چون دهخدا، معین و انوری است که گام مهمی در تقویت زبان فارسی به شمار می‌رود. از دیگر راه‌های موجود در این حوزه می‌توان به تصحیح متون کهن و انتخاب بهترین نمونه‌ها از میان متون اشاره کرد.

عابدی بیان کرد: بهترین کتاب‌های فارسی مدارس ۵۰ سال پیش به همت امثال انوری نوشته شده‌اند که بسیار پیراسته و دقیق بوده‌اند. زندگینامه‌نویسی نیز بخشی از کتاب‌های ادبی را دربردارد که کمتر نگاه زبان‌پژوهانه دارند. برخی از کتاب‌های ادبی قلم دانشگاهی دارند و برخی نیز عمومی هستند.

وی با اشاره به اینکه ۲۰ مجلد گردونه زبان و ادب فارسی شامل تلاش‌های ارزشمندی برای آشناکردن جوانان با ادبیات معاصر و کهن هستند، افزود: کتاب‌های «شعر فارسی در کرانه‌های دور» و «ادب فارسی در کشورهای عربی» نیز در دست چاپ هستند و این حرکت را ادامه خواهیم داد.

در این آیین همچنین تعدادی از نویسندگان آثار مجموعه ۲۰ جلدی «گردونه زبان و ادب فارسی» از جمله احمدرضا بهرام پور عمران، فرامرز آقابیگی و نیما ظاهری به معرفی کتاب خود پرداختند.

احمدرضا بهرام پور عمران، نویسنده کتاب «در تمام طول شب» که اثری تألیفی در تحلیل اندیشه‌های نیما یوشیج است توضیح داد: این کتاب در چهار فصل به آثار منثور و شعرهای پدر شعر نو ایران می‌پردازد. در فصل نخست به مروری بر آثار منثور نیما پرداخته شده و دیگر فصل‌های کتاب نیز شامل «نیما و نظریه ی شعر؛ امکان ها و تنگناها»، «نیما و نوآوری» و «نیما و شعر شاعران» است.

وی تاکید کرد: نیما علاوه بر سرایش اشعار نو ۱۰۰۰ رباعی و غزل نیز داشته است و در مقاطعی از زندگی دچار دگرگونی‌هایی شده که در یادداشت‌هایش نیز قابل پیگیری است.

فرامرز آقابیگی، نویسنده «کرد در آیینه شعر فارسی» نیز گفت: این اثر پژوهشی نقش و حضور قوم کرد را در شعر فارسی از روزگار رودکی تا شاعران معاصر بررسی می‌کند. در این اثر تلاش کرده‌ام با کاوش در اشعار بزرگان ادب فارسی، بازتاب فرهنگ، زندگی و هویت کردها را در این میراث ادبی آشکار کنم. یکی از معانی کرد تنهایی است و تقریباً تمام شاعران بزرگ فارسی به نوعی به کردها اشاره کرده‌اند؛ حتی طولانی‌ترین مثنوی نظامی در مخزن‌الاسرار درباره قوم کرد است.

نیما ظاهری، نویسنده «از ستیز تا ستایش» با تاکید بر اینکه پژوهش‌های ادبی فارسی دارای جایگاه خوبی هستند و استادان خشت اول را درست نهاده‌اند، عنوان کرد: اگرچه مقدار قابل توجه آثار گذشته شبیه انشا بودند کم‌کم دقیق‌تر شدند. برای پویایی ادب فارسی ناگزیریم ناخلف باشیم و باید به جای پرداختن به شرح اشعار و متون، کفشی نو به پا کنیم و با نظریه‌های امروزی به نقد آثار گذشتگان بپردازیم.

منبع: ایبنا