فضای علمی روزگار ابوریحان، معلول سیاست‌های آزادانه حکومت سامانیان و آل بویه است

1403/6/21 ۱۰:۳۰

حمید رضا دالوند، استاد تاریخ و زبان‌های باستانی فضای علمی باز دوران ابوریحان را معلول سیاست‌های باز و آزادانه دوران حکومت سامانیان و آل بویه در شرق و غرب ایران دانست.

نشست بزرگداشت ابوریحان بیرونی به همت انجمن جامعه شناسی ایران (گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامی)، انجمن انسان شناسی ایران و گروه علوم اجتماعی خانه اندیشمندان علوم انسانی در سالن حافظ خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد. سخنرانان این نشست نعمت الله فاضلی، رضا ماحوزی و حمید رضا دالوند بودند.

ابتدای جلسه، دبیر این نشست توضیحاتی پیرامون روند و موضوع جلسه، پیشینه سخنرانان و همچنین شخصیت، زمینه و زمانه ابوریحان ارائه داد.

حمید رضا دالوند، استاد تاریخ و زبان‌های باستانی، راجع به ناشناخته بودن ابوریحان در جامعه کنونی توضیحاتی ارائه داد و تصریح کرد: شناخت بهتر اندیشمندان گذشته‌، ما را در حل چالش‌های امروز یاری خواهد داد.

او همچنین با عنوان این موضوع که ابوریحان را باید در بافتار و ساختار زمانه خودش تحلیل کرد، به بیان وضعیت تاریخی ایران در صده سوم هجری و «رنسانس ایران-جهان اسلام» پرداخت؛ همچنین قلمروهای سیاسی-جغرافیایی و شخصیت‌های برجستهٔ دوران زیستهٔ ابوریحان را توضیح داد.

این استاد تاریخ، فضای علمی باز دوران ابوریحان را معلول سیاست‌های باز و آزادانه دوران حکومت سامانیان و آل بویه در شرق و غرب ایران دانست و خاطر نشان کرد: حتی با وجود مشکلات سیاسی که در منطقه خوارزم در دوره چهارم زندگی‌اش رخ داد، او به فعالیت‌های خود ادامه داد و به مهم‌ترین آثارش را نیز در همان دوران تألیف کرد.

وی افزود: ابوریحان ویژگی‌هایی نظیر هوش بالا، تفکر نقاد، نگاه باز جامع‌الاطراف و مخالفت با خرافه‌ها و شبه علم‌های زمان خود را داشت که شکوفایی این ویژگی‌ها هم منوط به فضای باز فکری برای اهل اندیشه است.

رضا ماحوزی، اندیشمند حوزهٔ فلسفه، در باب سفرهای متعدد ابوریحان و آشنایی او با سنت فکری هندی، مهارت‌های او در حوزهٔ ترجمه و همچنین مفهوم ایران‌شهری در کتاب «التفهیم» توضیحاتی را شرح و بسط داد.

ماحوزی در رابطه با محل تولد ابوریحان، معلمان او در این راه، حامیان مالی و دلیل مهاجرت‌ها و سفرهای متعددش به ری، هند و خوارزم مطرح کرد: شبکه‌سازی علمی که ابوریحان درست کرده بود در این سفرها به گردش در می‌آمد و معاشرت با اندیشمندان هر منطقه سبب گسترش هر چه بیشتر آن میشد.

او همچنین در خصوص تسامح مذهبی ابوریحان مطرح کرد: تفسیرهای زیادی با توجه به اشارات متعدد او به مذهب شیعه وجود دارد اما آنچه عیان است تسامح مذهبی او با سنی مذهب‌ها است؛ و باید توجه داشت ابوریحان تمیز می‌گذارد بین سه مفهوم امامت، خلافت و امارت لذا این مؤید و مددرسان تفسیر تسماح مذهبی در نزد اوست.

نعمت الله فاضلی، استاد انسان شناسی، بحث‌های خود را با توجه به دو سؤال: «چرا امروز به ابوریحان نیاز داریم؟» و «چرا در جامعه کنونی ابوریحان نداریم؟» توضیحات و دلایلی را ارائه داد. همچنین او در پاسخ به پرسش دوم، به نقش جامعه باز فکری-علمی دوران ابوریحان اشاره کرد و رشد و شکوفایی افرادی مانند او را منوط به آزادی‌های عرصه علمی دانست. او در نقد جامعهٔ دانشگاهی اضافه کرد: روحیه مدارا، گفتگو و به رسمیت شناختن دیگری از مهمات تعامل در این حوزه است که باید مورد توجه دانشگاهیان قرار گیرد.

در آخر، نشست با پرسش و پاسخ شرکت کنندگان و توضیخاتی از سوی دبیر نشست به پایان رسید.

منبع: ایبنا