پاسداری از تنوع فرهنگی و زبانی ایرانیان / ابراهیم جعفری

1403/4/2 ۰۹:۳۰

گفتمان نوین جهانی مبنی بر لزوم احترام و به رسمیت‌شناختن تنوع فرهنگی و زبانی که سال‌هاست در تریبون‌های نهادهای بین‌المللی نظیر یونسکو طنین افکن شده، زبانی را به خانه وجود انسان دانسته است. ما با آوا، لحن و صدا به دنیا می‌آییم و در جریان رشد خود، توانایی‌های گفتاری و بیانی‌مان شکوفا می‌شود. اگر یک زبان را درخت و مادر بیان و گفتار بدانیم، شاخ و برگ آن گویش‌ها و لهجه‌های آن زبان‌اند و فرهنگ و اندیشه‌ها در بسترش شکل می‌گیرند و می‌بالند و متقابلا در آن‌ها تاثیر می‌گذارند.

گویش‌ها و لهجه‌ها؛ منابع عظیم تاریخی و فرهنگی به حساب می‌آیند

 زبان‌ها، گویش‌ها و لهجه‌ها منابع و معادن عظیم نسلی، تاریخی و فرهنگی هستند که رایگان، آزاد و همگانی در دسترس عامه مردم‌اند و هر چه از آن‌ها برداشت شود، نه فقط کاهش نمی‌یابند، بلکه بر ارزش و درونمایه‌شان افزوده می‌شود.

لهجه و گویش‌های محلی یکی از میراث‌های ماندگار در فرهنگ هر قوم و جامعه محسوب می‌شود و از جمله حقوق غیرقابل انکار شهروندی است. گویش‌ها و لهجه‌ها همیشه چونان کودکان بازیگوش، اطراف ما را در زبان فارسی فرا گرفته‌اند و در انتقال تمامی ارزش‌های ایرانی به او کمک کرده‌اند، و اگرچه گویش‌ها و لهجه بوده‌اند، اما همیشه از زبان مادری فارسی تاثیر گرفته‌اند  و بر آن اثر گذاشته‌اند و با وجود هجمه‌های عظیم داخلی و خارجی، به حیات خود ادامه داده‌اند و به نسل ما پیوسته‌اند.

توجه به گویش‌ها و لهجه‌های محلی و اهمیت آن‌ها از جمله دلایلی است که موجب می‌شود زبان رسمی کشور از خشکی و بی‌روحی خارج شود؛ زیرا گویش‌ها و لهجه‌ها برای زبان رسمی نقش سرچشمه‌های کوچک برای رودهای بزرگ را دارند و از این رو گویش‌های محلی و لهجه‌ها نه فقط تناقضی با حضور زبان رسمی ندارند، بلکه غنا و زیبایی خارج از وصفی به آن می‌بخشند در زبان شناسی به گونه‌ای از طرز تلفظ‌های ویژه یک گروه زبانی، «لهجه» می‌گویند که تقریباً در تمامی زبان‌های جهان دیده می‌شوند و معمولاً با مناطق جغرافیایی، ارتباط ویژه دارند.

مخفی‌کردن لهجه،‌ کار واقعا دشواری است کلمات آن‌گونه که دل‌شان می‌خواهد، از حنجره بیرون می‌پرند و روانه زبان می‌شوند. از سوی دیگر در درون یک زبان، گویش‌های متنوع و لهجه‌های فراوان دیده می‌شود و هر کدام لهجه، پیام و معنا را به شیوه خاص خود منتقل می‌کنند و به همین دلیل هر فرد با زبان و لهجه مادری خود بهتر، شیرین‌تر و آسان‌تر می‌تواند با دیگران ارتباط برقرار کند و به انتقال پیام‌های موثر، مبادرت ورزد. متاسفانه در دهه‌های اخیر شاهد زوال زبان‌ها و گویش‌هایی هستیم که عامل هویتی، فرهنگی و تاریخی هر قوم و ملتی هستند، تا جایی که برآورد اخیر یونسکو نشان می‌دهد فقط 10درصد از حدود 6 هزار زبانی که امروز با آن تکلم می‌شود، تا پایان قرن حاضر باقی خواهد ماند. این سازمان در ماه مارس سال 2006 میلادی در یک نشست عمومی با صدور بیانیه‌ای، حمایت قاطع خود را از زبان و فرهنگ اقوام اعلام کرد.

در کشور ما تاکنون 40 هزار نوع گویش شناسایی شده که روند حذف تدریجی آن‌ها نگرانی تاریخ‌دانان و زبان‌شناسان را به همراه داشته است. لهجه‌ها و گویش‌های گوناگون و پرشمار ایرانی نمونه‌ای شگرف از پشینه و اصالت فرهنگ زبانی این سرزمین است. تمامی لهجه‌ها زیبا و دلچسب و برای دیگر اقوام ایرانی جذاب و دوست داشتنی هستند، اما با کمال تاسف امروزه به دلیل کاهش اعتماد به نفس بسیاری از ایرانیان، شاهد کمرنگ‌شدن لهجه‌ها در میان تیره‌های گوناگون فرهنگی هستیم. فراموش نکنیم که از دست رفتن یک زبان و بافت فرهنگی آن، مانند سوزاندن کتاب مرجعی بی‌نظیر از جهان طبیعت و به مثابه از دست رفتن پنجره‌ای به سوی ذهن بشری است، زیرا پیامد دردناک آن نابودی تاریخ و فرهنگ شفاهی اقوام و ملت‌ها، از میان رفتن داستان‌ها و ضرب‌المثل‌ها و خاطرات است، بنابراین شایسته است که از تنوع فرهنگی و زبانی ملت ایران به منزله گنجینه و ثروتی عظیم، پاسداری کنیم.

مدرس علوم ارتباطات اجتماعی

منبع: روزنامه اطلاعات