جامع معقول و منقول

1401/12/20 ۱۱:۱۵

سید عبدالله انوار، چهارشنبه هجدهم اسفند ماه 1401 در سن نود و هشت سالگی در خواب دار فانی را وداع گفت. استاد انوار، كتاب‌شناس و فهرست‌نویسی زبده، نسخه‌شناس و مصححی پركار و دانشمندی ذوابعاد بود و با حوزه‌های متعددی چون فلسفه، ریاضیات، موسیقی‌شناسی، تاریخ، تهران‌شناسی، فقه و اصول و حقوق و منطق آشنایی داشت.

نگاهی كوتاه به زندگی بلند سید عبدالله انوار (1401-1303)

محسن آزموده: سید عبدالله انوار، چهارشنبه هجدهم اسفند ماه 1401 در سن نود و هشت سالگی در خواب دار فانی را وداع گفت. استاد انوار، كتاب‌شناس و فهرست‌نویسی زبده، نسخه‌شناس و مصححی پركار و دانشمندی ذوابعاد بود و با حوزه‌های متعددی چون فلسفه، ریاضیات، موسیقی‌شناسی، تاریخ، تهران‌شناسی، فقه و اصول و حقوق و منطق آشنایی داشت.

او متولد 18 مرداد 1303 است، یك سال پیش از آنكه رضاخان بر تخت سلطنت بنشیند و رضاشاه شود. پدرش سید یعقوب انوار اردكانی شیرازی

(1331‌-1253)، ملقب به صدرالعلماء از وعاظ و روحانیون فعال و پرسر و صدای عصر مشروطه بود كه در جریان به توپ بستن مجلس توسط محمدعلی شاه، بازداشت شد و او را به باغشاه بردند. او در دوره رضاشاه جزو روحانیون محافظه‌كار مجلس محسوب می‌شد كه با وضع قوانین عرفی در عدلیه مخالفت می‌كرد. در سال 1309 مغضوب رضاشاه شد و از ادامه نمایندگی مجلس محروم شد. با این‌همه در اواخر دوره رضاشاه بار دیگر از كاشان وارد مجلس شد. مادر عبدالله انوار هم دخترعموی صدراعظم ایران میرزا علی‌خان امین‌الدوله بود. او زنی مذهبی و خانه‌دار بود و فرزندانش را به خوبی تربیت كرد.

عبدالله انوار تحصیلات را در هفت سالگی در مدرسه سیروس آغاز كرد. این مدرسه در خیابان شاه‌آباد (جمهوری امروز) نزدیك میدان بهارستان در یكی از ساختمان‌های وجیه‌الله میرزای سپهسالار بود. بعد از سه سال به دبستان امیر معزی رفت و تا كلاس ششم در این مدرسه درس خواند. او در همین سال‌ها در خانه زیرنظر پدر دروس حوزوی را می‌خواند.

انوار 17 ساله بود كه نیروهای متفقین ایران را اشغال كردند و رضاشاه را تبعید. او در گفت‌وگویی كه 5 سال پیش با خانم ماهرخ ابراهیم‌پور در منزلش در آجودانیه با او داشتیم، درباره این روزها گفت: «سوم شهریور ماه 1320 بود و منزل ما دزاشیب. یكی از دوستان پدرم آمد و گفت صبح امروز قشون روس و انگلیس به ایران آمدند و هیچ تغییری در وضع ایجاد نشد. تا 25 شهریور اوضاع نابسامان بود، رضاشاه باید می‌رفت و بعد از او محمدرضا شاه شد.» انوار بعد از دوران ابتدایی به كالج امریكایی‌های دكتر جردن رفت كه بعدا اسم آن مدرسه البرز شد. او در سال‌های دهه 1320 با جوانان حزب توده دوست و آشنا شد و در میان ایشان بیش از همه به خلیل ملكی و جلال آل‌احمد نزدیك بود. او در همین سال‌ها با صادق هدایت از طریق مهندس بهجت استاد ریاضیات خود آشنا شده بود و او را در كافه فردوس می‌دید.

انوار پس از پایان تحصیلات متوسطه، به مطالعه «شعبه ادبی» پرداخت و پس از شركت در كنكور دانشكده حقوق دانشگاه تهران تحت نظر اساتیدی چون دكتر معظمی، دكتر شایگان، دكتر موسی عمید، دكتر سید حسن امامی امام جمعه به تحصیل حقوق پرداخت. او همزمان رشته ریاضیات در دانشسرای عالی خواند و در این رشته هم لیسانس گرفت. انوار در همین سال‌ها فلسفه و روان‌شناسی را به صورت خودآموز یا شركت آزادانه در كلاس‌های اساتیدی چون محمود صناعی و شهید مرتضی مطهری فراگرفت.

انوار بعد از فارغ‌التحصیلی از حقوق در كنكور استخدامی بانك ملی شركت كرد و نفر اول شد. یك سال و نیم به عنوان حسابدار باجه فعالیت كرد، اما احساس كرد كه از این كار راضی نیست، به همین علت به مدرسه صنعتی آلمانی‌ها در خیابان قوام‌السلطنه رفت و در آنجا به تدریس ریاضیات مشغول شد. دو سال در این مدرسه تدریس كرد و در سال 1329 برای خدمت نظام به دانشكده افسری رفت و از آنجا كه لیسانس حقوق داشت، به عنوان كمك بازپرس در لشكر دوم تهران پذیرفته شد و تا مهر ماه 1330 خدمت خود را ادامه داد.

عبدالله انوار بعد از كودتا حدود 5 سال به عنوان معلم زبان انگلیسی در وزارت فرهنگ خدمت كرد و از آنجا كه در ایام كودتا طرفدار مصدق بود برای كار به مدارس دورافتاده اعزام شد. عبدالله انوار در سال 1338 به استخدام لغتنامه دهخدا در آمد و در آنجا مدخل حرف خ و بخشی از حرف كاف را نوشت. همزمان با درگذشت استاد محمد معین در سال 1350، عبدالله انوار هم از كار در لغتنامه كناره گرفت و سپس به استخدام كتابخانه ملی ایران در آمد و مدت 23 سال در آنجا مشغول به كار شد. او بیش از 20 سال رییس بخش نسخه‌های خطی كتابخانه ملی ایران بود و در این مدت حدود 10 جلد فهرست نسخه‌های خطی به زبان‌های فارسی و عربی را تدوین كرد.  انوار به زبان‌های عربی، انگلیسی و فرانسه مسلط بود و آثار فراوانی را از این زبان‌ها به فارسی برگرداند كه متاسفانه شمار بسیار اندكی از آنها منتشر شده است. ترجمه كتاب بزرگ شفای ابن سینا، یكی از این آثار است كه تنها بخش‌های حساب و موسیقی آن منتشر شده است. از میان تصحیح‌های فراوان انوار می‌توان به تصحیح جهانگشای نادری نوشته میرزا مهدی استرآبادی منشی و مورخ نادرشاه اشاره كرد كه مهم‌ترین و شناخته شده‌ترین اثر تاریخی درباره روزگار نادرشاه افشار است و نثری دشوار و پیچیده دارد. استاد انوار همچنین تهران‌شناسی باتجربه و آگاه بود و تاریخچه جای جای محله‌ها و مكان‌های قدیمی این شهر را می‌دانست و از هر كدام خاطراتی شیرین در یاد داشت.

استاد سید عبدالله انوار، برآمده از خانواده‌ای فرهیخته، شیفته دانش و آگاهی بود و سراسر عمر شریف و گرانقدر خود را صرف معرفت‌اندوزی كرد. آپارتمان او در آجودانیه، همچون یك كتابخانه بود و همه جا، حتی روی آشپزخانه ستون‌های بلند كتاب به چشم می‌خورد. او تا واپسین سال‌های عمر طویل خود به تحصیل و تدریس مشغول بود و شاگردانی داشت كه به خانه‌اش می‌رفتند و از محضرش فلسفه و علوم اسلامی می‌آموختند. یادش گرامی باد. با امید.

منبع: روزنامه اعتماد