سید محمود دعایی دوست دیرینه اهل فرهنگ / نادره جلالی

1401/3/18 ۰۹:۲۳

حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمود دعایی، یکی از فعالان سیاسی عرصه تاریخ معاصر ایران بود و خاطراتش، ابعاد مختلفی از وقایع پنجاه ساله اخیر را به ویژه در ربط با روحانیت و رهبر فقید انقلاب روشن می‌کرد.

باری چو فسانه می شوی ای بخرد

افسانه نیک‌ شو، نه افسانه بد!

حجت‌الاسلام و المسلمین سیدمحمود دعایی، یکی از فعالان سیاسی عرصه تاریخ معاصر ایران بود و خاطراتش، ابعاد مختلفی از وقایع پنجاه ساله اخیر را به ویژه در ربط با روحانیت و رهبر فقید انقلاب روشن می‌کرد. کندوکاو درباره عملکرد او در این حوزه با توجه به مشاغل مهمی که داشته، فرصت دیگری می‌طلبد و در این مقال نمی‌گنجد. اما او صرف‌نظر از فعالیت در عرصه سیاسی، یکی از پر سابقه‌ترین و تاثیرگذارترین مدیران رسانه و خدمتگزاران اهل فرهنگ و اندیشه بدون هیچ تعصب و سخت گیری بود: خدمات علمی و فرهنگی مفاخر را با هر مسلک و عقیده‌ای ارج می‌نهاد و پناه و ملجأ  بسیاری از آنان بود؛ به ویژه کسانی که در کوران حوادث بی‌مهری دیده و بسا که خانه‌نشین شده بودند. در این روزگار، با موقعیتی که زنده یاد دعائی داشت، تواضع و فروتنی او گوهری کمیاب و سخت گران‌بها بود.

سیدمحمود دعایی نه تنها با اهالی سیاست بلکه با فرهنگ و هنر نیز سر و كار داشت. سالهای طولانی مدیریت یکی از مشهورترین و پر سابقه ترین روزنامه های کشور،روزنامه اطلاعات، او را با طبقه نویسنده و روشنفکر بیشتر در تماس قرار داده بود. دعائی نیک واقف بود که مطالب هر روزنامه ای امروز تازه است و فردا کهنه می‌شود، اما سخنان و عملکردها و آثار افراد ماندنی است و هیچ‌کس در برابر تاریخ توان ایستادگی و دلیری ندارد. او با این تفکر، گویی که کتاب زندگی را امروز خریده، فرصت‌های محدود آن را به هم پیوند می‌داد و جلد جدیدی از آن را قلم می‌زد تا آثارِ خدماتش نزد اهل علم و فرهنگ ماندنی باشد. زیرا معتقد بود هر که را ببینی، ستمگری داند، اما داشتن انصاف هنر است و چون منصف بود هر چه را باید می‌گفت، با نوعی روشن‌بینی زیرکانه بیان می‌کرد. اندیشه‌اش، زاییده زمان و محیط و آموخته‌های انسانی‌ او از تاریخ و تأمل در سرنوشت انسان‌ها بود. بنابراین فارغ از مصلحت‌های زمانی، راه عشق به معنا و خدمت به بزرگان علمی و فرهنگی ایران را برگزید و قدردانی از خدمات آنان را پیشه کرد. بدین ترتیب دوست دیرینه اهل فرهنگ شد تا آنجا که آنان به او همدلانه نگریستند. سید محمود دعایی نیز علی‌رغم نامهربانی‌ها و گاه داوری های نادرست و دشمنی ها، همچنان در راه این دوستی وفادار ماند. نه تنها در روزنامه اطلاعات، به چاپ و انتشار مقالات و آثار بزرگان فرهنگ ایران و اخبار رویدادهای فرهنگی همت گماشت، بلکه در مراسم بزرگداشت‌ها و رونمایی از کتاب جشن‌نامه و یادنامه‌ها نیز حضوری فعال و به یادماندنی داشت و با سخنرانی‌های خود بر غنای مجلس می‌افزود. شرکت در مراسم تدفین مفاخر وطن و اقامه نماز میت بر پیکر آنان را نیز نباید فراموش کرد. پس امروز برای دریافتِ مصداق عینی کلماتی که اهل فرهنگ و دوستدارانش برای او به کار می‌برند، باید با تعمق بیشتری به اندیشه‌ او نگریست که در لابه‌لای کلماتش خفته بود.

باری، گذشتِ زمان به ما نشان داد اندیشه و رفتار سیدمحمود دعایی مانند گردش بهار در پاییز بود. او با عشق‌ به دین و میهن و در راه خدمتگزاری اهل فرهنگ، مشک افشاند. از این‌رو باید گفت عملکردش نشان از نوعی بلوغ فکری او داشت. او نه تنها به افراد فرهیخته‌ که در حاشیه مانده بودند پر و بال ‌داد، بلکه فضایی برای همدلی فراهم آورد. مانند مرحوم دکتر محمدامین ریاحی از مفاخر خطه آذربایجان بود که دلبسته ایران و زبان و ادبیات فارسی بود و طی سالهای عمر پر برکت خود آثار متعددی اعم از تالیف و تصحیح باقی گذاشت که برخی از آنها حتی برنده جایزه کتاب سال هم شد. دعایی، او را مردی دانشمند و ایران‌دوست می دانست و چون ریاحی بعد از پیروزی انقلاب از دریافت حقوق بازنشستگی خود محروم ماند، دعایی با آگاهی از این ماجرا، دلسوزانه جزو وظایف انسانی خود دانست که حق او را که انسانی شایسته و از جمله مفاخر کشور است ادا کند. بنابراین پس از سه سال پیگیری مستمر، سرانجام موفق شد تا حکم دریافت حقوق بازنشستگی گذشته او را بگیرد. او بر پیکر عبدالعلی برومند نیز نماز اقامه کرد، زیرا او را شاعری ملی می دانست که برخلاف بسیاری، در راهی كه برگزیده بود استوار ماند.

سرانجام سیدمحمود دعایی پس از سالها خدمتگزاری و سنت‌هایی که بدعت گذاشت، دیده از جهان فرو بست و اینگونه با خدماتش نام و یاد خود را در ذهن ایرانیان جاودانه ساخت. یادش گرامی و رحمت خدا بر او باد.