1400/3/17 ۱۲:۵۴
زبان شناسی: منظری ایرانی، مجموعه مقاله‌های فارسی و انگلیسی محمد دبیر مقدم، استاد زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. در این مقاله‌ها، آشکارا منظر نظری نگارنده به چیستی و ماهیت زبان با بهره‌گیری از داده‌های زبان فارسی و در مواردی داده‌های برخی از زبان‌های دیگر ایرانی منعکس‌شده است. نویسنده مقاله‌های این مجموعه، رویکرد خود را «نظریه تعاملی» نامیده است.
نسرین تارویردی‌زاده: زبان شناسی: منظری ایرانی، مجموعه مقاله‌های فارسی و انگلیسی محمد دبیر مقدم، استاد زبان‌شناسی دانشگاه علامه طباطبائی و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. در این مقاله‌ها، آشکارا منظر نظری نگارنده به چیستی و ماهیت زبان با بهره‌گیری از داده‌های زبان فارسی و در مواردی داده‌های برخی از زبان‌های دیگر ایرانی منعکس‌شده است. نویسنده مقاله‌های این مجموعه، رویکرد خود را «نظریه تعاملی» نامیده است. در این چارچوب نظری، نویسنده با مفروض پنداشتن استقلال حوزه‌های زبانی (نحو، صرف، واج‌شناسی، معنی‌شناسی و ساخت اطلاع) از تعامل این حوزه‌ها با یکدیگر بحث کرده و سهم تحولات درزمانی و تماس زبانی را در شکل‌دهی ساختار یک زبان و تبیین چهره کنونی آن حائز اهمیت دانسته است. در این جستار توصیف‌ها و تحلیل‌های پیشین در هر یک از مباحث، معرفی و پیامد یافته‌های نویسنده در گستره تحولات نظری امروز سنجیده و ارزیابی‌شده است. دستاوردهای مقاله‌های چاپ‌شده این مجموعه در منابع بین‌المللی و داخلی متعددی مورد ارجاع قرار گرفته‌اند.
کتاب پیش رو حاوی هفده مقاله گزیده محمد دبیر مقدم است. سه مقاله از آن‌ها انگلیسی است که در در سال 2018 میلادی چاپ شده‌اند. این کتاب منعکس‌کننده دیدگاه زبان‌شناختی نویسنده است به ماهیت و چیستی زبان که قوه‌ای ویژه انسان است، به ویژگی‌های نحوی، صرفی، گفتمانی و ساخت اطلاعی برخی ساختارهای زبان فارسی و به پاره‌ای خصلت‌های رده‌شناختی تعدادی از زبان‌های ایرانی.
مقاله اول این مجموعه با عنوان «اصولی برای مطالعه علمی زبان: رویکرد تعاملی» منظر زبان‌شناختی و فلسفی این نگارنده را معرفی می‌کند. این مقاله معرف چارچوب نظری، فلسفی وشیوه تحلیل و تبیین ساختارهای زبانی در نظر راقم این سطور است.
دو مقاله دیگر این مجموعه با عنوان «ساختارهای دارای فاعل غیر فاعلی در فارسی نو» و «نقش انضمام در واژه‌سازی زبان فارسی» پیش‌تر چاپ نشده‌اند. همه مقاله‌های انگلیسی این مجموعه در سطح بین‌المللی به صورت فصلی از یک کتاب یا به صورت مقاله در مجله‌هایتخصصی زبان‌شناسی نشر یافته‌اند. از آنجا که دسترسی به مقاله‌های فارسی و انگلیسی چاپ‌شده این نگارنده گاه آسان نیست، گردآوری، تدوین و ویراستن آن‌ها در یک مجموعه افزون بر آنکه استفاده از آن‌ها را برای زبان شناسان و علاقه‌مندان به مباحث و مسائل زبان‌شناختی زبان فارسی و تعدادی از زبان‌های ایرانی تسهیل می‌نماید، به خوانندگان امکان می‌دهد تا با یک دیدگاه نظریکه آن را «منظری ایرانی» خوانده است، در یک مجموعه آشنا شوند و کارآمدی یا احیاناً ناکارآمدی توصیف‌ها، تحلیل‌ها و تبیین‌های آن دیدگاه نظری را از داده‌های زبانی به صورت استدلالی و در مقایسه با دیدگاه‌ها و چارچوب‌های نظری غالب و رایج در زبان‌شناسی امروز در سطح جهانی بسنجد و مورد مداقه قرار دهند.
آنچه را که می‌توان خطوط کلی دیدگاه نظری انعکاس یافته در مجموعه حاضر پنداشت به شرح زیر است:
(الف) وضعیت هم‌زمانی یک زبان را هرگز نمی‌توان بریده از تحولات درزمانی آن بازشناخت و تحلیل کرد.
(ب) بررسی رده‌شناختیزبان‌های منزوی به لحاظ جغرافیایی می‌تواند در پرتو افکندن به تحولات تاریخی زبان‌های هم گروه و هم خانواده آن‌ها بسیار آگاهی‌بخش باشد؛ زیرا سرعت تغییر و تحول زبانی در زبان‌های منزوی بسیار کند و بطیء است.
(ج) ساختارهای زبانی الزاماً به مفاهیم معناشناختی، کاربردشناختی، ساخت اطلاعی و شناختی تقلیل پذیر نیستند؛ بنابراین، برخی ویژگی‌های زبانی صرفاً تابع محدودیت‌های صوری و ساختاری‌اند.
(د) زبان‌شناسی، یعنی علم مطالعه قوه نطق، فقط قرینه‌هایی در فلسفه علم دارد؛ اما زبان نیازمند فلسفه علمی است که متناسب با ماهیت علوم انسانی باشد (برای نمونه، اگرچه ساختارهای زبانی شامل آواشناسی، واج‌شناسی، صرف و نحو، تن به بررسی کمی می‌دهند اما ساختارهای معنایی، کاربردشناختی و معرفت‌شناختی زبان را باید بر اساس ملاک‌ها و سنجه‌های کیفی توصیف و تحلیل نمود.)
(هـ) تغییر و تحول در زبان، یا به اختصار تغییر زبانی گاه ریشه در عوامل درون زبانی دارد (شامل عملکرد قیاس، دستوریشدگی، واژگانی شدگی، باز تحلیلو مانند آن) و گاه ریشه در عوامل برون زبانی دارد (مانند: تماس زبانی؛ قرض‌گیری واجی، صرفی، واژگانیو نحوی جایگزینی زبانی شرایط محیطی و جغرافیایی؛ تحولات یا ناملایمت‌های سیاسی و اجتماعی؛ و مهاجرت).
(و) همواره لازم است از نظریه‌ها و مکتب‌های جهانی مطرح در زبان‌شناسی آگاه بود و صحت و سقم آن‌ها را با داده‌هایزبان‌ها و گویش‌های محلی و بومی آزمود. سرانجام آنچه اصالت دارد، داده‌ها، شواهد و پیکره‌های زبانی است و نظریه‌ها تا زمانی موجه می‌مانند که در محک داده‌های زبانی جدید کارآمد بمانند؛ اما هرگز نمی‌توانداده‌های زبانی را بدون اتکا و اعتنا به پشتوانه با پشتوانه‌های نظری توصیف، تحلیلو تبیین علمی کرد.
این کتاب زیر نظر معاونت پژوهشی دانشگاه علامه طباطبائی و در تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی در سال 1399 به چاپ رسیده است.
صفحات آن (619، 162) است و دارای واژه‌نامه فارسی – انگلیسی و واژه‌نامه انگلیسی – فارسی و همچنین نمایه است.
منبع: کتابخانه مجلس شورای اسلامی
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید