1393/9/1 ۰۹:۲۱
مساله مدارا در عرفان اسلامی حاصل بینش است نه یك استراتژی و این موضوع را در تفكر عرفانی همه ادیان می‌توان دید و مفصل‌ترین آن در عرفان اسلامی ظهور پیدا كرده است
اگر به تاریخ تفكر نگاه كنیم، متوجه می‌شویم كه مساله غیر به صورت جدی در تفكر مدرن وجود دارد و بیش از آن مطرح نشده است. بنابراین تفكر مدرن مساله دیگری را مطرح كرد. در نظریه‌های دكارت بحث جدایی انسان از عالم و انسان از عالم و خدا به صورت وجودی طرح می‌شود. در تصویر دكارت انسان سوژه و عالم ابژه است. در تفكر اسلامی كلماتی معادل سوژه و ابژه وجود ندارد. مساله ابژه شدن عالم خارج، مساله غیر را برجسته كرده است. اگر مساله عالم خارج طرح نشده بود مساله غیر هم مطرح نمی‌شد. بنابراین اساس فلسفه مدرن غیرسازی است. در فلسفه معاصر این نوع ادراكات كه به جای حضور موجودات به حصول‌شان نزد سوژه می‌اندیشد تفكر ابژه‌نگر می‌گویند. یكی از مصادیق بارز تفكر ابژه‌ساز علم جدید است كه مبتنی بر عدم و رفع مواجه حضوری و مستقیم با پدیده‌هاست. در تفكر علمی كه تفكر ابژه‌ساز است انسان، تاریخ، دین، خدا و... معروض این تفكر می‌شوند. حال این سوال مطرح می‌شود كه آیا وقتی در عصر مدرن تفكر منحصر به علم جدید شده و به معرفت دیگر توجه نمی‌شود آیا می‌توان تفكر ابژه‌نساز هم وجود داشته باشد؟ در پاسخ به این سوال برخی از اهل نظر پاسخ مثبت داده‌اند. به‌طور مثال گابریل مارسل از دو نوع تفكر سخن می‌گوید. این‌گونه افراد به دنبال پاسخ‌هایی هستند كه راه را برای عبور از تفكر ابژه‌ساز همواره كند. در آثار متقدم هایدگر نیز با طرح در عالم بودن انسان عالم غیری وجود ندارد و در واقع انسان در میان دیگران ساخته می‌شود. دو نگرش در فلسفه معاصر برای عبور از تفكر ابژه‌نگر مطرح می‌شود. نخستین تفكر، «تفكر هنری» است كه در واقع تفكر حضوری نیز از آن یاد می‌شود. اما تفكر دوم تفكر عرفانی است و مساله مذهبی و دینی نیست بلكه بحث جدی‌اش عبور از تفكر ابژه‌ساز است. حال در اینجا این سوال مطرح می‌شود كه چگونه در عرفان اسلامی غیر معنا می‌شود؟ برای تشریح این مساله باید توحید را تبیین كرد. توحید در لغت به این معناست كه دو چیز یك چیز می‌شوند و دیگر، غیری باقی نمی‌ماند. در تفكر عرفانی غیر از او چیزی وجود ندارد و همه‌چیز جلوه‌یی از او هستند. عارفان مسلمان توحید حقیقی را توحید وجودی می‌دانند. توحید وجودی نیز به غیر از توحید الوهی است. كمال توحید وجودی رسیدن به بهشت حقیقی است و آن مشاهده حق است ولاغیر. درباره نسبت خدا و انسان در معارف اسلامی چندین نگاه وجود دارد. در نگاه نخست خدا شارع است و امكان وضع قوانین برای بشر را دارد. نگاه دوم نگاهی است كه متكلمان و فیلسوفان به این موضوع دارند. در این نگاه خداوند نسبت وجودی با انسان دارد. مولانا در مثنوی معنوی بارها با كلمات تندی به این نگاه متكلمان حمله كرده است و می‌گوید خویش را تاویل كن نه ذكر را. در نگاه سوم نیز كه از منظر عرفان به آن نگریسته می‌شود گفته شده از آنجا كه خدا از روح خودش در انسان دمیده او حقیقت الهی را دارد و معرفت نفس عین معرفت حق است. بحث معرفت نفس در كلام و فلسفه با عرفان متفاوت است چرا كه در فلسفه و كلام، معرفت نفس و خودشناسی مقدمه‌یی بر خداشناسی است در حالی كه در عرفان خودشناسی، عین خداشناسی است. نكته دیگری این است كه غیریت خدا و عالم در عرفان نفی می‌شود، چون هرچه هست تجلی وجود حق است. ابن عربی نیز در كتاب فتوحات مكیه به این موضوع اشاره كرده است. دومین مساله‌یی كه در عرفان بحث می‌شود، غیریت از جنبه انسان و عالم است. در علم مطالعه ادیان نظریه «نگرش جهان انسانی» وجود دارد كه می‌گوید جهان همان انسان و انسان همان جهان است. در عرفان اسلامی این موضوع اساس قرار گرفته و دو اصطلاح عالم كبیر و عالم صغیر برخاسته از این نگرش است. همچنین درباره موضوع معرفت‌شناسی و مساله غیریت در عرفان باید گفت كه این مساله در عرفان كنار گذاشته شده است. عرفان مبنایش در جهت نفی غیریت است. در معرفت‌شناسی مساله غیریت با عنوان حضوری بودن علم مطرح می‌شود. در نظر داشته باشید كه بعد از سهروردی علم به صورت حضوری و حصولی مطرح شد و ملاصدرا می‌گوید علم حقیقی مشاهده حضوری است. موضوع غیریت انسان با انسان در عرفان و به لحاظ متافیزیكی غیریت انسان با انسان در عرفان منتفی است چون دیگری منم و من دیگری هستم. اكنون این سوال مطرح می‌شود كه مساله خیر و شر چه می‌شود؟ عرفان در اینجا معتقد است كه ما در عالم تجلیات لطف و قهر داریم به‌طور مثال آنچنانكه مولانا در مثنوی می‌گوید موسی مظهر لطف و مظهر قهر خداوند است. مساله مدارا در عرفان اسلامی حاصل بینش است نه یك استراتژی و این موضوع را در تفكر عرفانی همه ادیان می‌توان دید و مفصل‌ترین آن در عرفان اسلامی ظهور پیدا كرده است. در عرفان اسلامی خودشناسی، خداشناسی و وجود‌شناسی یكی است و تفرقه میان سوژه، ابژه و غیرسازی مرتفع می‌شود.
روزنامه اعتماد
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید