درآمدی بر زیبا شناسی اسلامی

1393/8/28 ۱۱:۴۶

اغلب اعتقاد بر این است که در شکل‌گیری هنر اسلامی نوع بسیار خاصی از شعور و آگاهی به کار رفته است به طوری که هنر اسلامی از هنرهای دیگر تفاوت بسیاری دارد و مسلمانان در هنر به تجسم و ترسیم انسان مجاز نیستند و خوشنویسی برترین فرم هنر اسلامی است. اولیور لیمن این اندیشه‌ها را به چالش می‌کشد و معتقد است که آنها نادرستند.

لیمن، اولیور،1392، درآمدی بر زیبا شناسی اسلامی، ترجمه ی اردوبازارچی نازنین، فندرسکی سیدجواد، تهران: نشر علم، چاپ اول، 295 صفحه

اغلب اعتقاد بر این است که در شکل‌گیری هنر اسلامی نوع بسیار خاصی از شعور و آگاهی به کار رفته است به طوری که هنر اسلامی از هنرهای دیگر تفاوت بسیاری دارد و مسلمانان در هنر به تجسم و ترسیم انسان مجاز نیستند و خوشنویسی برترین فرم هنر اسلامی است. اولیور لیمن این اندیشه‌ها را به چالش می‌کشد و معتقد است که آنها نادرستند. در عوض او می‌گوید معیارهایی که در هنر اسلامی به کار گرفته می‌شوند، باید با معیارهای به کار رفته در هنر به مفهوم کلی یکسان باشند و تلاش در جهت اینکه هنر اسلامی در مقوله‌ای خاص قرار گیرد، ناشی از شرق‌شناسی است. لیمن درباره مسائلی بحث می‌کند که در نقاشی، خوشنویسی و معماری باغ‌ها ادبیات فیلم‌ها و موسیقی مطرح شده است. او به آموزه‌های قرآن توجه ویژه‌ای دارد، به ویژه از معنا و مفهوم آفرینش ادبی و معجزه‌وار قرآن بحث می‌کند و دو بخش آن را مورد تأمل قرار می‌دهد؛ یعنی یوسف و زلیخا و سلیمان و ملکه سبا.

مباحث او از مثا‌ل‌های تاریخی، هنری، فلسفی، کلامی و آثار هنری جهان اسلام کمک می‌گیرد و الگوی موجود و مقبول در تحلیل هنر اسلامی را با دشواری‌ها و موانع زیادی روبرو می‌کند. مؤلف در این کتاب سعی کرده است که اشتباه‌های رایج درباره هنر اسلامی را توضیح دهد و آنها را به چالش بکشد و خط بطلان بر آنها قرار دهد.

مؤلف در مقدمه کتاب می‌گوید: هنر اسلامی هنری بسیار متعالی و فارغ از جنبه‌های زمینی است و ما باید رفتاری زیباشناسانه در مقابل آن اتخاذ کنیم و سعی کنیم برای آن سؤالی طرح کنیم.

این کتاب دربردارندۀ نه مقاله در باب فلسفۀ هنر اسلامی است. لیمن در این کتاب به مباحث مربوط به زیبایی‌شناسی اسلامی ورود سلبی پیدا می‌کند. نخستین مقاله کتاب که در حدود 70 صفحه دارد، بررسی 11 اشتباه رایج درباره زیبایی‌شناسی اسلامی است. در واقع این مقاله بررسی انتقادی لیمن از رویکردهای موجود به هنر اسلامی است. هشت مقاله دیگر کتاب، بسط و گسترش مقاله نخست در گونه‌های مختلف هنرهای اسلامی، یعنی معماری، نقاشی و نگارگری، موسیقی و ... است. کل این مقاله‌ها با مباحث کلان فلسفه و عرفان اسلامی درآمیخته است.

در فصل نخست به یازده اشتباه رایج درباره هنر اسلامی اشاره شده که این اشتباهات رایج عبارتند از: زیباشناسی اسلامی وجود ندارد، هنر اسلامی ذاتاً صوفیانه است، اسلام فرم‌های هنری خاصی دارد، هنر اسلامی ذاتاً دینی است، نقاشی اسلامی با فرم‌های دیگر نقاشی بسیار تفاوت دارد، هنر اسلامی هنر دیگران است، غزالی نقاشی اسلامی را از بین برد، هنر اسلامی ذاتاً هنری کم اهمیت است، هنر اسلامی هنری جزءنگر است، خوشنویسی برترین هنر اسلامی است و هنر اسلامی از فضای خالی وحشت دارد. لیمن در ادامه به خوشنویسی و سمبولیسم، دین، سبک و هنر، ادبیات، موسیقی، خانه و باغ، اعجاز قرآن، فلسفه و راه‌های دیدن پرداخته و فصل آخر را به تفسیر هنر، اسلام و فلسفه اختصاص داده است.

فهرست مطالب

پیش‌گفتار

مقدمه

یازده اشتباه رایج دربارۀ هنر اسلامی

خوش‌نویسی و سمبولیسم، خداوند در مقام خالق

دین، سبک و هنر

ادبیات

موسیقی

خانه و باغ

اعجاز قرآن

فلسفه و راه‌های دیدن

تفسیر هنر، تفسیر اسلام، تفسیر فلسفه

یادداشت‌ها

کتابنامه

مطالعات بیشتر

فهرست سوره‌ها و آیات قرآن

انسان شناسی و فرهنگ