جعفری مذهب: «سفرنامه ناصرخسرو»؛ گنج هزار ساله ایرانیان است

1393/5/14 ۱۱:۴۹

محسن جعفری‌مذهب، عضو هیات علمی کتابخانه ملی گفت: ظاهرا ناصرخسرو نخستین كسی است كه خاطرات مسافرت خود را آگاهانه در قالب سفرنامه نوشته و برای ما به‌جای نهاده است. با توجه به نزدیک شدن هزاره آغاز سفر ناصر خسرو باید قدر این كتاب ارزشمند را بیشتر بدانیم.

نشست بررسی سفرنامه‌های تاریخی (جشنواره سفرنگاری ناصرخسرو) یکشنبه 12 مرداد در سالن اجتماعات کتابخانه و موزه ملی ملک با سخنرانی دکتر گودرز رشتیانی درباره «گزارش ابن فضلان از سرزمین‌های شمالی» و دکتر محسن جعفری مذهب درباره «نكاتی درباره سفرنامه ناصرخسرو» برگزار شد.

«سفرنامه ناصرخسرو»؛ گنج هزار ساله ایرانیان است

جعفری‌مذهب با اشاره به برخی نكات مغفول «سفرنامه ناصر خسرو» عنوان کرد: در ابتدا كسی سفرنامه نمی‌نوشت و دانشمندانی كه دنبال کسب احادیث اسلامی در شهرهای اسلامی می‌گشتند اخباری از افراد ناقل حدیث و محیط اطراف آنان به دست آوردند و كم كم برخی خاطرات سفر و مصائب آن در خلال كتب احادیث، تراجم و كتابنامه‌ها جمع‌آوری شد. نمونه خوب آن دو كتاب ارزشمند یاقوت حموی یعنی «معجم البلدان» و «معجم الادبا» است. شاید برای شما جالب باشد كه پیش از ذكر نام شهر كنونی تهران و توابعی چون قصران و تجریش و طرشت و... در متون سده ششم هجری به بعد سمعانی از عالمی زیدی یاد می‌كند كه در ونك می‌زیست و دكان او محل گردآمدن دانشمندان و محدثان بود و سمعانی خود به آن‌جا رفته بود اما این خاطرات سفر در میان انبوه اطلاعات كتاب «الانساب» او پنهان مانده است.

وی با شرح اهمیت «سفرنامه ناصرخسرو» افزود: به هرصورت ظاهرا ناصرخسرو نخستین كسی است كه خاطرات مسافرت خود را آگاهانه در قالب سفرنامه نوشته و برای ما به‌جای نهاده است. این‌كه در «سفرنامه ناصر خسرو» چه مطالبی آمده باید بخوانید و بدانید اما آن‌چه اكنون برای من مهم است این است كه به هزاره آغاز سفر ناصر خسرو نزدیك می‌شویم و باید قدر این كتاب را از این نظر‌ها بدانیم. اول این‌که از آنجا كه كمتر كتاب فارسی هزار ساله داریم بهتر است قدر این گنج هزارساله را بهتر بدانیم.

جعفری مذهب افزود: از چند سال پیش، فعالیت‌های موازی و ناهماهنگی برای پیشواز از این آغاز هزاره شروع شده كه باید محترم شمرده شده و سعی در یكسان‌سازی آن هم نكنیم و این نشان‌دهنده حضور همیشگی قدرداران فرهنگ ایرانی است.

وی ادامه داد: طرحی كه برای هزاره سفرنامه داده‌ام در جریان اجراست و بخش‌هایی از آن در همایش هزاره ناصرخسرو كه در زمستان امسال در دانشگاه شهید بهشتی انجام خواهد شد به ظهور خواهد رسید.

جعفری مذهب عنوان کرد: اعتقاد دارم جامعه ما اكنون در برابر الگوهای گردشگری غربی (ماركوپولو)، عربی (ابن بطوطه)، تركی (اولیا چلبی) باید الگویی ایرانی داشته باشد و سفرنامه ناصرخسرو مناسب‌ترین است.

وی افزود: چند روز پیش طرح ضرورت تأسیس شبكه تلویزیونی گردشگری ناصرخسرو را منتشر كردم تا تلنگری به بی تفاوتی ما در از دست دادن الگوهای هویتی ایرانی باشد.

انگیزه‌های سیاسی؛ جرقه نوشتن «سفرنامه ابن فضلان»

دكتر گودرز رشتیانی نیز با اشاره به سفرنامه كم حجم و پر محتوای ابن فضلان از سرزمین‌های شمالی دریای مازندران و نخستین اطلاعات از اسلاوها اظهار کرد: سفرنامه‌نویسی محصول دوره آرامش اقتصادی و افزاینده رشد علمی است. ابن فضلان انگیزه سفر خود را درخواست شاه روس‌ها (صقالبه) از خلیفه برای ارسال دانشمندان اسلامی برای آشنا ساختن اسلاوها با آئین اسلام و ماموریت خلیفه به او برای انجام این كار ذکر کرده است اما شاید انگیزه‌های سیاسی شناخت سرزمین‌های شمالی برای اتحاد احتمالی برای مقابله با دشمن مشترك یعنی خاقان خزر باشد كه در شمال دریای مازندران و دریای سیاه قدرتی فراوان به هم زده بود.

وی افزود: ممكن است برخی اخبار او از دیگران شنیده و نقل شده باشد و ممكن است تا محل شهر غازان كنونی نرفته باشد و نیز اخبار خاقان خزر را از دیگران شنیده باشد. اطلاعات جامعه‌شناختی این اثر فراوان و گاه منحصر به فرد است. به هرصورت تنها نسخه این سفرنامه كه در كتابخانه آستان قدس رضوی توسط دانشمند ترك احمد زكی ولیدی طوغان كشف و منتشر شد جزو نخستین آثار مورد توجه اروپاییان درباره آغاز تاریخ حكومت اسلاوی كیف است.

این پژوهشگر تاریخ و نسخه‌شناس ادامه داد: تحقیقات دیگران درباره این اثر مهم، به مراتب بیشتر است. مسعودی و ابن حوقل استفاده فراوان از این كتاب كرده و نامی از ابن فضلان نبرده‌اند اما یاقوت حموی با ذكر نام، از اطلاعات او درباره سرزمین‌های شمالی فراوان بهره برده است. شاید سفرنامه حاضر افتادگی‌هایی داشته باشد كه بتوان از «معجم البلدان» یاقوت حموی بازسازی كرد.

خبرگزاری ایبنا

نظر دهید