تاریخ منجم باشی

1393/5/4 ۱۱:۲۶

کتاب صحایف الاخبار فی وقایع الآثار نوشته منجم‌باشی (احمدبن لطف‌الله) به بازگویی تاریخ امپراتوری عثمانی از تشکیل دولت عثمانی تا پایان سلطنت سلیمان قانونی می پردازد. منجم باشی یکی از بزرگترین علما و تاریخ نویسان قرن هفدهم است. احمد دده «منجم باشی» در 1041 میلادی در سالانیک به دنیا آمد و سپس به استانبول رفت و در نزد علمای آن شهر تفسیر و حدیث و فقه آموخت. بعد از محمد افندی به عنوان ندیم و منجم باشی‌ سلطان آوجی محمد که سلطنت کوتاهی داشت، مشغول بود. با سقوط آوجی، منجم باشی هم از کار بر کنار و به مصر تبعید شد.

کتاب صحایف الاخبار فی وقایع الآثار نوشته منجم‌باشی (احمدبن لطف‌الله) به بازگویی تاریخ امپراتوری عثمانی از تشکیل دولت عثمانی تا پایان سلطنت سلیمان قانونی می پردازد.

منجم باشی یکی از بزرگترین علما و تاریخ نویسان قرن هفدهم است. احمد دده «منجم باشی» در 1041 میلادی در سالانیک به دنیا آمد و سپس به استانبول رفت و در نزد علمای آن شهر تفسیر و حدیث و فقه آموخت. بعد از محمد افندی به عنوان ندیم و منجم باشی‌ سلطان آوجی محمد که سلطنت کوتاهی داشت، مشغول بود. با سقوط آوجی، منجم باشی هم از کار بر کنار و به مصر تبعید شد.

مترجم در مقدمه کتاب آورده است: زنده یاد ایرج افشار در یکی از ملاقات‌هایی که در امریکا با یکدیگر داشتیم، از من خواست که تاریخ منجم باشی یا صحایف الاخبار را به فارسی برگردانم. من تا آن روز از وجود چنین کتابی بی خبر بودم و بعد از آن هم که افشار درباره‌ی ویژگی‌های کتاب اطلاعاتی در اختیارم گذاشت باز هم –به اعتبار منشأ و مولد نویسنده- چنین می‌پنداشتم که کتاب به زبان ترکی تألیف شده است؛ اما وقتی به نسخه ترکی آن دست یافتم،‌ متوجه شدم که زبان اصلی کتاب عربی است که از سوی مترجم ترک اسماعیل ارونسال به وسیله انتشارات زمان در ترکیه به زبان ترکی ترجمه و منتشر گردیده است و همین نسخه هم که در دو مجلد فراهم آمده، مبنای ترجمه من قرار گرفته است.

صحایف الاخبار کتابی است که مضمون آن شامل وقایع تاریخ جهان تا سال 1673 میلادی است. منجم باشی در نوشتن تاریخ خود، آثاری را هم که از آنها بهره گرفته، نام می‌برد. از این مآخذ چهل و هفت اثر به زبان عربی، هفده اثر به زبان فارسی و هشت اثر به زبان ترکی است.

منجم باشی بعد از فهرست منابع، مقدمه‌ای دارد درباره‌ی صفت مورخ و ویژگی‌های عالم تاریخ و به دنبال آن، درباره‌ی رویدادهای جهان بعد از خلقت جهان، تاریخ پیامبران، تاریخ عصر حضرت پیغمبر و خلفای او، حکومت‌هایی که پیش و بعد از اسلام تشکیل شده‌اند، سلسله‌ی شاهان و بالاخره حوادث مربوط به دوره‌ی عثمانی تاریخ 1673 بحث می‌کند.

این کتاب بخش مربوط به تاریخ عثمانی را که کتابی است شامل تاریخ جهان، از بان اصلی آنکه عربی است ترجمه شده است. نمونه‌های خطی متعددی از کتاب صحایف الاخبار در برخی کتابخانه‌های استانبول موجودند که در این ترجمه از نسخه‌ای که به خط خود مؤلف با شماره 3172 در کتابخانه نورعثمانیه موجود است و نیز نسخه‌هایی که از روی همین نسخه استنساخ و با آن مقابله شده‌اند و در کتابخانه‌ی احمد سوم در توپکاپی سرای با شماره‌ی 2954 مشخص گردیده‌اند استفاده شده است.

فهرست مطالب کتاب:

فصل اول- در بیان عصر «عثمان غازی»

فصل دوم- دوران ملم المجاهد اورهان غازی

فصل سوم- در بیان دوران سلطان غازی مراد خداوندگار

فصل چهارم- در  بیان دوران سلطان یلدرم بایزید خان

فصل پنجم- دوره سلطان محمدخان چلبی

فصل ششم- دوره سلطان مراد خان

فصل هفتم- ابوالفتح و المغازی سلطان محمدخان الغازی

فصل هشتم- عصر سلطان بایزید ولی

فصل نهم- در باب عصر سلیم خان که فاتح سرزمین‌های عجم و عرب است

فصل دهم- در بیان عصر سلیمان خان

عثمانیان شاخه‌ای از ترکمن‌ها (طایقه قایی) بودند که در اواخر امپراتوری سلجوقیان از ترکستان به آسیای صغیر کوچیدند. در آن زمان سلجوقیان روم که قسمتی از سلسله دولت‌های سلجوقی بودند، در این سرزمین فرمان می‌راندند. ترکان عثمانی اندک‌اندک در نواحی غرب آناتولی به یک قدرت منطقه‌ای و متحد سلاجقه تبدیل شدند و بعداً جانشین سلجوقیان گشتند. ایشان نام خود را از عثمان اول پسر ارطغرل که رهبر ایل ایشان بود، گرفته بودند.

دولت عثمانی به عنوان بزرگ‌ ترین و پهناورترین دولت اسلامی پس از فروپاشی خلافت عباسیان شناخته می‌شود. این دولت در سده‌های هفتم و هشتم هجری (سیزدهم و چهاردهم میلادی) در سرزمین آناتولی ظهور کرد. از سده چهاردهم، به رهبری بایزید اول (ایلدرم بایزید)، قلمرو آن در قاره اروپا گسترش چشمگیر یافت و در اوائل نیمه دوم سده پانزدهم با فتح قسطنطنیه، به رهبری سلطان محمد دوم (فاتح)، در مقام تنها وارث امپراتوری امپراتوری روم شرقی (بیزانس) جای گرفت. بدین سان، در پایان سده پانزدهم دولت عثمانی به اوج اقتدار و شکوه خود دست یافت؛ اقتدار و شکوهی که بیش از یک سده دوام آورد. در این دوران، عثمانی نه تنها - از نظر وسعت قلمرو و کثرت اتباع ؛دولت عثمانی شامل قلمروهای آناتولی و سوریه و فلسطین و عراق و ارمنستان و کردستان در آسیا و مصر و لیبی در آفریقا و بلغارستان و یونان و صربستان و آلبانی و بوسنی و رومانی را در اروپا شامل می‌شد؛ اقتدار نظامی و سیاسی، نظم و سامان اجتماعی و ثروت دولت و سعادت و رفاه ملت - اولین دولت اروپایی به شمار می‌رفت، بلکه از نیمه سده شانزدهم میلادی خود را وارث رسمی خلافت اسلامی و رهبر جهان اسلام نیز می‌دانست.

تاریخ منجم باشی یا صحایف الاخبار فی وقایع الآثار: از تشکیل دولت عثمانی تا پایان سلطنت سلیمان خان قانونی نگاشته منجم باشی (احمد دده) با ترجمه نصرت‌الله ضیایی در 554 صفحه از سوی انتشارات مهر اندیش در تهران منتشر شده است.

شماره ثبت این کتاب در کتابخانه شماره یک مجلس شورای اسلامی 519688 می‌باشد.

کتابخانه مجلس شورای اسلامی