نوای روحانی «دُم دُم سحری»، بدرقه سحرگاهان روزه داران

1398/2/24 ۱۴:۲۰

آیین نمایشی «دُم دُم سحری» از جمله رفتارهای فرهنگی مردمان جنوب کشور به ویژه منطقه بوشهر است که به واسطه آن روزه داران را در سحرگاه به ستایش پروردگار و برپایی مناسک معنوی اذان صبح دعوت می کند.

امین خرمی: آیین نمایشی «دُم دُم سحری» از جمله رفتارهای فرهنگی مردمان جنوب کشور به ویژه منطقه بوشهر است که به واسطه آن روزه داران را در سحرگاه به ستایش پروردگار و برپایی مناسک معنوی اذان صبح دعوت می کند.

** «دُم دُم سحری» آیینی همسو با روحیه گرم مردمان جنوب

یکی از متفاوت ترین نمایش های ماه مبارک رمضان در اقلیم و جغرافیای متنوع و گسترده سرزمین مان ایران را در بوشهر شاهد هستیم، جایی که آیین «دُم دُم سحری» از جمله آیین های نمایشی جهت بیدار کردن روزه داران برای برپایی مناسک راز و نیازهای سحرگاهی اجرا می شود.

آیین «دُم دُم سحری» که امروزه با نوای دمام نوازان جنوبی حال و هوایی متفاوت به لحظات پیش اذان صبح و برپایی مناسک سحر می دهد؛ در زمان های دور بدون نوازندگان دمام اجرا می شد. چرا که در آن سالها بوشهر شهر کوچکی بود و معماری خانه های این شهر اغلب از چوب و خشت شکل گرفته بود.

سحری خوانان «دُم دُم سحری» که با اشعار و ادعیه های مذهبی ساعتی مانده به سحر وظیفه بیدار کردن روزه داران را برعهده داشتند در کوی و برزن به راه می افتادند و بر در هر خانه ای که می رسیدند با دق الباب کردن، صاحب آن خانه را بیدار می کردند، اما بعد از توسعه معماری در شهرهای ایران از جمله بوشهر و تبدیل شدن مصالح سنتی به آهن و آجر، آرام آرام برای آنکه صدای «دُم دُم سحری» خوانان به صاحبان خانه برسد، ساز دمام و همراهی موسیقی با نوای خوش اجراکنندگان این آیین به این رفتار آیینی و نمایشی افزوده شد.

«دُم دُم» به معنای «دَم» و «دُم دُم سحری» به معنای «دَم سحر» است. در این آیین نمایشی گروه های چهار نفر در مناطق مختلف روستا و قریه به راه می افتادند و با اشعار و نواهای مذهبی نزدیک شدن به ساعات سحرگاهی را به روزه داران اعلام می‌کرد و علاوه بر بیدار کردن آنها با اشعار و ادعیه ها و نوای دمام مومنان روزه دار را به دعا و نیایش به درگاه الهی در ساعات سحرگاهی دعوت می کردند.

نواها و اشعاری که در این آیین به گوش می رسد شامل چنین عباراتی است:

«محمد یا رسول الله، علیاً یا ولی الله، السلام السلام یا شهر رمضان یا شهر صیام علیک السلام، هذا شهر المغفره یا شهر مبروک علیک السلام، آمنک الله بالله اَسکنک الله جنه، رحیم الله لدنهُ، جمیعاً النّار و العذاب، عبادالله ذکرالله یرحم کم الله، لا اله الا الله، یاایها المومنون، یا ایها المسلمون...»

علاوه بر این عبارت های عربی، شعر فارسی نیز خوانده می شود؛ مانند: «خداوندا تو ستاری، همه خوابند تو بیداری، به حق خود که بیداری، همه عالم نگه داری...»

در آیین نمایشی «دُم دُم سحری» در نیمه نخست ماه رمضان (15 روز اول) اشعار و نواهای مذهبی این آیین همواره با عبارت «السلام یا شهر رمضان» آغاز می شود و با پشت سر گذاشتن نیمه ماه رمضان و آرام آرام نزدیک شدن به پایان ماه صیام، تمامی سلام ها در این اشعار به عبارت «الوداع» یا «خداحافظی» ختم می شود.

با الفاظی مانند الوداع، «دُم دُم سحری» خوانان روزه داران را با نواهای خود برای مهیا شدن جهت خداحافظی از ماه مبارک رمضان و استقبال از عید سعید فطر آماده می‌کنند.

هرچند اغلب ریتم دمام نوازان به شکل بداهه اجرا می‌شود اما تمامی این نوازندگان برای اجرای آیین نمایشی «دُم دُم سحری» از ضرب های سه گانه دمام استفاده می‌کنند. این نمایشگران کار خود را از چیزی حدود یک ساعت، یک ساعت و نیم مانده به سحر آغاز می کنند و تا 10 دقیقه به اذان صبح ادامه می‌دهند.

هر چند اجرای آیین «دُم دُم سحری» امروزه به دلیل توسعه شهر بوشهر کمتر مجال بروز و ظهور فراگیر در تمام نقاط شهر را دارد اما هنوز در محله‌های قدیمی شهر بوشهر مانند محله دهدشتی ها، کوتی ها، بهبهانی ها، شَنبَدی ها و جَبَری ها آواز «دُم دُم سحری» یکی از گوش نواز ترین و دل انگیزترین رفتارهای آیینی نمایشی ایام ماه صیام را به منصه ظهور می رساند.

** آیین «آبی بنوش» در مقابل گرمای جنوب

وقتی درباره استان‌ها و شهرستان‌های جنوبی کشورمان صحبت می‌کنیم همواره یکی از تصاویری که در ذهن نقش می بندند گرمای شدید و شرجی هوای این مناطق است. به همین دلیل آیین دیگری که در کنار آیین «دُم دُم سحری» در خلال اشعار اجراکنندگان آن به گوش می رسد آیینی به نام «آبی بنوش» است.

«دُم دُم سحری» خوانان بعد از اجرای اشعار، اذکار، دعاها و نیایش های آهنگین خود جهت بیدارکردن روزه داران در پایان هر بخش با قطعه موسیقی یک صدا این نوا را سر می‌دهند که «آبی بنوش»! و با این روایت به روزه داران به ویژه در شش ماهه نخست سال که بیشتر شاهد گرما و شرجی هوا در استان‌های جنوبی کشور هستیم به روزه‌داران یادآوری می‌کنند که برای همراهی با ساعت های روزه داری و مقابله با گرما خود را سیراب کند تا در مواجهه با کار روزانه دچار خستگی مفرط و یا ناگزیر به شکستن روزه خود به دلیل تشنگی نشوند.

«آبی بنوش» مانند آیین نمایشی «دُم دُم سحری» در حال حاضر در برخی از مناطق بوشهر و برخی از شهرستان‌های این استان به ویژه در بندرریگ هنوز اجرا می‌شود و در مواردی شاهد هستیم که وقتی صاحبخانه ها برای نمایشگران آیینی «دُم دُم سحری» به در خانه می آیند تا بیدار بودن خود را اعلام کنند همراه خود اشربه ای خنک و یا نوشیدنی محلی را به اجرا کنندگان این آیین پیشکش می‌کنند و در کنار اجراکنندگان این آیین، خود، نوازندگان و اجرا کنندگان آیین «دُم دُم سحری» و «آبی بنوش» را سیراب می کنند.

منبع: ایرنا