1398/2/18 ۱۰:۰۵
از استاد یگانه، آقای دکتر محمدرضا شفیعی کدکنی نقل شده است که: «خلیج فارس قلب ایران است و دکتر احمد اقتداری، قلب خلیج فارس» و همین کافی است در معرفی بزرگمردی که به «پدر مطالعات خلیج فارس» مشهور است. مورخ و جغرافی‌دان کوشایی که سالها آموزگاری، استادی دانشگاه، وکالت دادگستری و نویسندگی کرد و با این‌همه، عمده شهرتش به علت پژوهش در خلیج فارس بود. مرحوم احمد اقتداری (۱۳۰۴ـ ۱۳۹۸) تمام سواحل خلیج فارس و دریای عمان را برای کار تحقیقاتی پیاده پیمود و از دوران جوانی شروع به نقشه‌برداری تمام این سواحل کرد.
احمد اقتداری در سال ۱۳۰۴ در شهر «گراشِ» فارس به دنیا آمد و تحصیلاتش را در لار سپری کرد. پدر و مادرش از نوادگان فتحعلی‌خان بیگلربیگی گراشی، حاکم لارستان و بنادر خلیج فارس در دوره قاجار بودند. او در جوانی در یک کوهنوردی با ایرج افشار آشنا می‌شود و رفاقتی میانشان شکل می‌گیرد که تا آخر عمر ادامه می‌یابد. همین دوستی موجب ورود اقتداری به دنیای ایران‌شناسی می‌شود و جلال آل‌احمد به طنز آن دو و دکتر منوچهر ستوده را با عنوان «سه تفنگدار» و «گورنگار» توصیف می‌کند؛ چرا که این سه با همراهی یکدیگر، بسیاری از اسناد تاریخی و بناهای کهن ایران را معرفی کردند.
اقتداری دوره دانشسرای مقدماتی را در شیراز گذراند و برای دو سال ریاست فرهنگ لارستان و بنادر خلیج‌فارس را به عهده گرفت. آنگاه ضمن تحصیل در دانشکده حقوق دانشگاه تهران، به تدریس در دبیرستان‌ها مشغول شد. در سال ۱۳۳۴ موفق به اخذ اجازه وکالت پایه یکم دادگستری شد. او علاوه بر سی سال معلمی، چهل سال هم در شغل وکالت دادگستری خدمت کرد و از سال ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۶ در دانشکده‌حقوق و علوم سیاسی به تدریس پرداخت.
پژوهش در حوزه خلیج‌فارس
اقتداری در ۱۳۴۱ برای نخستین‌بار در سمیناری که به خلیج‌فارس می‌پرداخت شرکت کرد. این سمینار که به همت استاد محیط طباطبایی و ریاست سعید نفیسی برگزار می‌شد، نخستین گامهای اقتداری را برای شناخت خلیج فارس به همراه داشت. سپس از ۱۳۴۳ در سازمان جلب سیاحان به عنوان معلم و کارشناس مشغول به کار شد. او در آن سمینار به سخنرانی در باب فولکلور و فرهنگ عامه خلیج‌فارس پرداخت. مسافرت‌های تحقیقاتی اقتداری در سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۶ در سواحل جنوبی ایران (از مسیرهای بندر دیلم، جاسک، بندر ریگ، زاهدان، چابهار و بندر تیس)، به تألیف کتاب‌هایی همچون دیار شهریاران و تهیه۴هزار قطعه عکس از آثار تاریخی انجامید که در شناخت تاریخ و فرهنگ جنوب ایران و سواحل خلیج‌فارس حائز اهمیت است.
درسال ۱۳۴۶ از سوی دولت ایران به عنوان کارشناس گردشگری به عربستان، عراق و لبنان اعزام شد. در ۱۳۴۹ در کنگره‌ایران‌شناسی (کنگره‌تحقیقات ایرانی) که به همت ایرج افشار برپا شده بود، شرکت کرد. اقتداری مطالعات وسیعی در آثار گذشتگان و تحقیقات میدانی زیادی داشت که برخی از آنها چاپ شده است.
آثار
آثار اقتداری را می‌توان به دو دستة علمی و عملی تقسیم کرد. او بود که نخستین دبیرستان لار را پایه گذاشت و در دوره‌ای که ریاست فرهنگ بنادر جنوب را برعهده داشت، ۲۳۶ مدرسه را در جنوب کشور راه‌اندازی کرد. در کنار اینها، حدود چهل کتاب و بیش از ۱۰۰ مقاله علمی نیز به چاپ رساند، به طوری که بخش بزرگی از مکتوبات و پژوهش‌های انجام‌شده در حوزه زبان‌شناسی و تاریخ مردم لارستان و گراش، حاصل تلاشهای اوست. اقتداری در زمینه جغرافیا، فرهنگ عامه، زبان‌شناسی، ادبیات کهن ایران، سندشناسی آثار متعددی دارد و در کارنامه‌اش از تصحیح و اهتمام در انتشار دیوان شاعران، ترجمه آثار تحقیقی نویسندگان و پژوهشگران غیرایرانی تا چاپ قصه‌های مثنوی، منطق‌الطیر و هزار و یکشب و همچنین تحقیقات علمی در زمینه لهجه‌شناسی، زبان و فرهنگ مناطق مختلف کشور دیده می‌شود. از آثار چاپ شدة او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ـ بندرعباس و خلیج فارس (اعلام‌الناس فی احوال بندرعباس، محمدعلی سدیدالسلطنه، با مقدمه و تحشیه اقتداری)، ۱۳۴۲.
ـ خلیج‌فارس، ۱۳۴۵ (تجدید چاپ با عنوان «خلیج‌فارس از دیرباز تاکنون» ۱۳۸۳). این کتاب جایزه ویژه یونسکو در ایران را به خود اختصاص داد و در برگیرنده مطالبی در باب آداب و رسوم خطه خلیج‌فارس، تجارت و کشتیرانی این منطقه، نام خلیج‌فارس در متون و نقشه‌‌‌‌‌‌‌‌ها، مداخلات انگلیس و روسیه در خلیج‌فارس، تأثیرات انقلاب مشروطه بر خلیج‌فارس و… است.
ـ دیار شهریاران، آثار و بناهای تاریخی خوزستان، ۱۳۵۳ (تجدیدچاپ با عنوان «آثار و بناهای تاریخی خوزستان، دیار شهریاران»، ۱۳۷۵).
ـ کشتة خویش (پنجاه مقاله)، توس، ۱۳۵۷.
ـ خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، جغرافیای تاریخی و آثار باستانی، ۱۳۵۹.
ـ سفرنامه سدیدالسلطنه (التدقیق فی سیر الطریق)، ۱۳۶۳.
ـ از دریای پارسی تا دریای چین، ۱۳۶۴.
ـ بشنو از نی (قصه‌های مثنوی معنوی در سه جلد)، ۱۳۶۷.
ـ تاریخ مسقط و عمان و بحرین و قطر روابط آنها با ایران (محمدعلی سدیدالسلطنه)، ۱۳۷۰.
ـ سرگذشت کشتیرانی ایرانیان از دیرباز تا قرن شانزدهم میلادی، با مقدمه و تحشیه اقتداری، ۱۳۷۱.
ـ بستک و جهانگیریه (جغرافیا، کشاورزی، فرهنگ و آداب و رسوم)، مصطفی‌قلی عباسی، با مقدمه اقتداری، ۱۳۷۲.
ـ الفوائد فی اصول علم البحر و القواعد، احمد بن ماجد (آیین‌های دریانوردی در اقیانوس هند و خلیج فارس)، ۱۳۷۲.
ـ کاروان عمر (خاطرات سیاسی فرهنگی)، ۱۳۷۲.
ـ آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج فارس و دریای عمان، ۱۳۷۵.
ـ باغستان (دیوان شیدای گراشی و منتخبی از باغستان حاج‌رستم‌خان گراشی)، ۱۳۷۶.
ـ صید مروارید (المناص فی احوال و الغواص)، به کوشش حسین پرویز و تقی‌زاده، سدیدالسلطنه، ۱۳۸۰.
ـ یادداشت سدید، ۱۳۸۱.
ـ سایه سیمرغ، قصه‌های منطق‌الطیر، ۱۳۸۲.
ـ زبان لارستان، صادق رحمانی با مقدمه اقتداری، ۱۳۸۴.
ـ سرزمین‌های شمالی پیرامون خلیج فارس و دریای عمان در صد سال پیش (مغاص‌اللئالی و مناراللیالی)، م سدیدالسلطنه، ۱۳۸۷.
ـ گل و برگ (تفسیر سوره مائده).
ـ لارستان کهن و فرهنگ لارستانی.
ـ درد، دارو و درمان در باورهای مردم جنوب ایران.
ـ بندرعباس و خلیج فارس٫
از کتاب‌های منتشرنشدة اوست: چنین گفت فردوسی پاکزاد (چرا ایرانیان از تازیان شکست خوردند؟)، ایرانیان از طوفان شکست خوردند نه از یونان، گناه نابخشودنی (جدایی بحرین از ایران)، انقلاب مشروطیت در سواحل خلیج فارس، دولت عشق (اسرار عشق و عرفان در تخت جمشید)، اندوه اندیشه‌ها و تألمات و تفکرات، زشت و زیبا (خاطرات سفر آمریکا و کانادا و اروپا و داخل کشور)، نامه‌ها (از دانشمندان به دانشمندان)، مزرع سبز فلک (۵۰ مقاله ایران‌شناسی)، داس مه نو (۵۰ مقاله ایران‌شناسی)، هنگام درو (۵۰ مقاله ایران‌شناسی)، سوگنامه‌ایرج افشار، وقایع مشروطه در لارستان و بنادر، تصوف در سواحل خلیج‌فارس و شاعران منطقه، حدیث آرزومندی، خاکستری برجای مانده از کاروان عمر (زندگینامه خودنوشت).
افتخارات
اقتداری به خاطر پژوهش‌ها و مطالعاتش در حوزه‌شناخت ایران و بازنمایی این اقلیم در آثار خود، از سوی دانشگاه تهران، مدرک دکتری افتخاری دریافت کرد.
در سال ۱۳۹۱ جایزه ویژه مرکز موقوفات افشار با عنوان جایزه تاریخی و ادبی دکتر محمود افشار برای زبان فارسی و وحدت ملی ایران به وی اهدا شد.
در بهمن ۱۳۹۲، از تندیس استاد اقتداری در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی رونمایی شد
در ۱۳۸۴ در کنگره‌بزرگ فارس‌شناسی بزرگداشتی برای اقتداری برگزار شد. در این مراسم از تمبر یادبود او رونمایی شد.
در سال ۱۳۸۸ در همایش بین‌‌‌‌‌‌‌‌المللی زبان و مردم‌‌‌‌‌‌‌‌شناسی لارستان از تلاشهای اقتداری سپاسگزاری به عمل آمد.
در بهمن ۱۳۹۶ از دکتر احمد اقتداری به عنوان «چهره ماندگار کشوری» قدردانی شد.
فیلم مستند «به ایران، جاودانی‌ام» درباره تلاشهای اقتداری در خصوص بررسی تاریخی جغرافیایی سواحل جنوبی ایران ساخته شد و از شبکه‌های سیما به نمایش درآمد.
وی در سال ۱۳۸۷ حدود پنج‌هزار نسخه از کتاب‌ها و اسنادش را به کتابخانه مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی اهدا کرد.
استاد دکتر احمد اقتداری ۲۷ فروردین ۱۳۹۸ درگذشت و سوم اردیبهشت به درخواست خودش، در قبرستان خوانین گراش در کنار مزار مادرش و در مسجد آل دهباشی به خاک سپرده شد.
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید