1397/12/12 ۱۲:۴۴
یخش «مرمت» کتابخانه مجلس کتاب‌های خطی، سنگی، سربی و نوین، اسناد و... مطابق با اصول مشخص ترمیم می‌شوند؛ نسخه‌هایی که بعضا نمونه دیگری ندارند. مرمت و بازسازی کتاب‌ها و نسخ خطی قدیمی یکی از جذاب‌ترین و در عین حال سخت‌ترین کارهایی است که افراد به عنوان یک شغل و حرفه آن را تجربه می‌کنند؛ بازسازی و نوسازی قدیمی‌ترین و کهنه‌ترین کتاب‌هایی که شاید نمونه‌‌ای در دنیا نداشته باشد.
یخش «مرمت» کتابخانه مجلس کتاب‌های خطی، سنگی، سربی و نوین، اسناد و... مطابق با اصول مشخص ترمیم می‌شوند؛ نسخه‌هایی که بعضا نمونه دیگری ندارند.
مرمت و بازسازی کتاب‌ها و نسخ خطی قدیمی یکی از جذاب‌ترین و در عین حال سخت‌ترین کارهایی است که افراد به عنوان یک شغل و حرفه آن را تجربه می‌کنند؛ بازسازی و نوسازی قدیمی‌ترین و کهنه‌ترین کتاب‌هایی که شاید نمونه‌‌ای در دنیا نداشته باشد.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی دارای بخش‌های متعدد و مختلفی است که در میان آن‌ها بخش مرمت این مجموعه با بهره‌مندی از کارشناسان خبره و کارآزموده مرمت‌گر به ترمیم کتاب‌ها، اسناد و تصاویر قدیمی اختصاص دارد. آسیب‌شناسی و مرمت از جمله اقدامات این بخش به شمار می‌آید که در قالب‌های مختلف با استفاده از افراد حرفه‌ای بر روی آثار موجود در کتابخانه انجام می‌شود.
در این بخش کارشناسان با بهره‌گیری از ابزار‌های سنتی و پیشرفته همچنین مواد مناسب و برگشت‌پذیر به صورت فنی و تخصصی منابع کاغذی از جمله کتاب‌های خطی، سنگی، سربی و نوین، همچنین اسناد و نشریات را از گزند عوامل مخربِ محیطی همچون نور، رطوبت، دما، و نیز عوامل بیولوژیک مثل قارچ، کپک و میکرب و عوامل فیزیکی از قبیل پارگی و چسبیدگی اوراق نجات می‌دهد.
کتابخانه مجلس شورای اسلامی به دلیل حجم بالای کتاب‌ها و نسخ قدیمی همچنین آثار ارزشمندی دولت و مجلس منبع ارزشمندی از این آثار را در دل خود دارد. رسیدگی و نظارت بر این آثار برای جلوگیری از تخریب نیز از وظایف بخش مرمت کتابخانه مجلس است که طی این سال‌ها به خوبی از عهده آن بر آمده است و شما می‌توانید گنجینه ارزشمندی از کتاب‌های قدیمی را در این کتابخانه ببینید.
زمانی که کتابخانه مجلس در ساختمان قدیمی واقع در میدان پاستور بود هسته اول را‌ه‌اندازی بخش مرمت در زیرزمین این ساختمان شکل گرفت و از سال 1361 که رشته دانشگاهی مرمت آثار تاریخی تاسیس شد و دانشجو پذیرفت، به مرور این بخش نیروهای جدید گرفت و تجهیزات جدید از خارج کشور تامین شد و به مرور حوزه مرمت آثار تاریخی در دل این کار کنار بخش صحافی شکل گرفت.
سالانه بیش از صدها جلد کتاب خطی، هزاران برگ سند تاریخی، کتاب و نشریه ادواری مختلف در این بخش مرمت، بازسازی و آسیب‌زدایی می‌شوند. همچنین در بخش صحافی تمام نشریاتی که در آرشیو غنیِ مطبوعات این کتابخانه نگهداری می‌شود به صورت ماهانه، فصلی یا سالانه صحافی شده و مجلد می‌شود تا امکان نگهداری و اطلاع‌رسانی آن‌ها در امنیت و به سهولت فراهم باشد. از فعالیت‌های مهم دیگر این بخش مرمت عکس‌های تاریخی، تابلو‌های نقاشی، جلد‌های هنری، تذهیب و نقاشی‌های داخل کتب خطی و به‌طور کلی آثار هنری است.
جایی برای همه کتاب‌های کهن
سراغ حسینعلی جعفریان؛ مدیر بخش مرمت کتابخانه مجلس شورای اسلامی می‌رویم که دانش‌آموخته رشته مرمت آثار تاریخی از دانشکده هنر اصفهان است. او از سال 1382 به کتابخانه مجلس آمده است و به مرمت نسخه‌های خطی مشغول شد و در دانشکده میراث فرهنگی و هنر تدریس می‌کند. جعفریان از سال 1387 مدیر واحد مرمت کتابخانه مجلس شورای اسلامی را بر عهده دارد.
او درباره فعالیت‌های بخش مرمت کتابخانه مجلس می‌گوید: «ما در این بخش با دو رشته دانشگاهی متفاوت یعنی کتابداری و حوزه مرمت آثار تاریخی به عنوان دو شاخه علمی متفاوت سر و کار داریم؛ رشته‌هایی که در اینجا درگیر همدیگر می‌شوند. همچنین با توجه به اینکه مجموعه‌های کتابخانه‌ای به دلیل استفاده زیاد از کتاب‌ها بعد از مدتی نیاز به صحافی دارند این بخش نیز فعالیت خود را به صورت جدی دنبال می‌کند.»
جعفریان درباره ضرورت فعالیت این بخش در کتابخانه توضیح می‌دهد: «در مجموعه‌ای مثل کتابخانه مجلس که آثار نفیس زیادی دارد و شامل بخش‌های مختلفی مثل کتابخانه، موزه و مرکز اسناد است، نیازمند بخش‌های مختلف برای نگهداری از این حوزه‌ها هستیم، از سوی دیگر به مرور زمان اسناد و کتاب‌ها به عنوان اثر تاریخی آسیب می‌بینند و با توجه به اینکه کتابخانه مجلس موزه و مرکز اسناد دارد نیز درگیر مرمت عکس‌ها، فایل‌های صوتی و تصویری و نگاتیو عکس‌ها به عنوان اسناد می‌شویم.»
او درباره دیگر فعالیتی که در این بخش دنبال می‌شود نیز می‌گوید: «بخشی از کار ما روند حفاظتی دارد و در این رویکرد حفاظتی دما و رطوبت مخازن را کنترل می‌کنیم، همچنین با توجه به وجود انواع قارچ‌ها به صورت طبیعی در همه محیط‌ها به صورت مستمر در آزمایشگاه قارچ‌شناسی از آثار و مخزن نمونه‌برداری می‌کنیم تا ضریب خطای کار کاهش پیدا کند.»
صحافی؛ بخش جدا نشدنی
صحافی فعالیت دیگری است که در این بخش انجام می‌شود و در آن کتاب‌های چاپی، روزنامه‌ها و مجلات صحافی می‌شوند. در بخش صحافی کارشناسانی حضور دارند که به تناسب صحافی ایرانی و اروپایی صحافی کتاب‌ها را ترمیم می‌کنند، نقاط قوت و ضعف آن‌ها توسط کارشناسان این بخش بررسی و اصلاح می‌شوند.
جعفریان درباره آثاری که در این بخش بررسی می‌شوند هم می‌گوید: «در اینجا آثار نفیس و معمولی داریم، آثاری که آسیب دیده هستند و به کتابخانه آورده شده‌اند یا آثاری که اینجا آسیب دیده‌اند که در هر دو صورت به بررسی و نگهداری آن‌ها می‌پردازیم. به عنوان مثال نسخه‌های روزنامه‌های قدیمی یکی از این کارها است این روزنامه‌ها زمان خریداری سالم بوده‌اند، اما به مرور و بدون دخالت‌های انسانی به دلیل جنس کاغذ اسیدی می‌شوند. این آسیب درونی و مربوط به ساختار شیء است، با توجه به اینکه کاغذ روزنامه‌ها جنس مرغوبی ندارند معمولا زود از بین می‌روند و اسیدی می‌شوند.»
او ادامه می‌دهد: «همچنین برخی کتاب‌های چاپی که به مجموعه وارد می‌شوند به دلیل اینکه مراجعه‌کننده زیاد از آن استفاده می‌کنند خیلی زود جلد آن‌ها آسیب می‌بیند. از سوی دیگر متاسفانه در سال‌های اخیر حوزه چاپ و نشر به لحاظ اقتصادی به سمتی رفت که کتاب‌ها صحافی خوبی ندارند و اگرچه در ظاهر زرق و برق خوبی دارند اما ساختار داخلی و استحکام ندارند به طوری که وقتی یک مجموعه جدید خریداری می‌کنیم و دوبار خوانده می‌شود جلد آن کنده می‌شود.»
در بخش مرمت 12 نفر مشغول کار هستند که شش نفر در بخش صحافی و پنج نفر در بخش مرمت هستند که همه این افراد کارشناسان حرفه‌ای هر رشته به‌شمار می‌آیند. به‌عنوان مثال در حوزه خطی همه کارکنان کارشناس ارشد رشته مرمت آثار تاریخی هستند و در حوزه صحافی اغلب صحافی را تجربی آموخته‌اند و اکنون استاد هستند.
بخش مرمت آثار تاریخی
در حوزه آثار تاریخی، کارگاه مرمت اشیاء یکی دیگر از فعالیت‌های این بخش به شمار می‌آید و در دل کارگاه آثار نقاشی، کره‌های تاریخی، آثار چوبی و آثار موزه در صورتی که آسیب دیده باشند مرمت می‌شوند. جعفریان درباره این بخش می‌گوید: «در مرمت نسخ خطی و آثار تاریخی نسخه‌ها را به دو ترتیب برای ترمیم انتخاب می‌کنیم؛ به این صورت که ما در پایش اسناد به سراغ نسخه‌ها می‌رویم، یکی‌یکی کتاب‌ها را انتخاب می‌کنیم، مشخصات شناسنامه‌ای برای آن در نظر گرفته می‌شود و کدی به آن داده می‌شود که بر اساس آن درجه تخریب اثر مشخص می‌شود.»
او با اشاره به اقداماتی که در این بخش دنبال می‌شود نیز توضیح می‌دهد: «گاهی مراجعه‌کننده نسخه‌ای می‌خواهد که قبل از تحویل به او باید کتاب ضدعفونی و ترمیم شود، در این مرحله نسخه می‌آید و ترمیم می‌شود.»
جعفریان درباره ضدعفونی کردن مخزن کتابخانه مجلس نیز عنوان می‌کند: «شرایطی پیش‌بینی شده است که مخزن ما پاک باشد، به لحاظ بیولوژیک کتاب‌ها از نظر قارچ و کپک و میکروب ضدعفونی شده‌اند، محیط و دما کنترل می‌شود. زمانی که آثار جدید خریداری می‌شوند نیز ضدعفونی شده و اگر به مرمت نیزا داشته باشند بر اساس الویت به حوزه مرمت وارد می‌شوند.»
شاید جالب باشد بدانید در حوزه مرمت هر نسخه از کتاب‌ها داستان خود را دارند؛ در ابتدا یک تیم از کارشناسان مجموعه، کتاب را کارشناسی می‌کنند و مشخص می‌شود که بر اساس ویژگی‌های کتاب هر اثر به چه چسبی نیاز دارد یا از چه روش مرمتی باید برای این اثر استفاده شود. زمانی که نوع روش مرمتی انتخاب شد بر اساس تخصص افراد نسخه به مرمت‌گر واگذار می‌شود، کارهای آزمایشی و کشت قارچ صورت می‌گیرد و سپس نسخه ترمیم می‌شود.
جعفریان درباره سخت‌ترین کارهایی که در این بخش مرمت و بازسازی شده‌اند نیز می‌گوید: «یکی از سخت‌ترین کتاب‌ها «سفینه تبریز» بود که کتابی جهانی است و نیاز به دقت زیادی داشت زیرا زمانی که یک اثر مرمت می‌شود با توجه به مبانی حوزه مرمت دخل و تصرف در اثر تاریخی حد دارد و نباید اصالت را از اثر بگیریم و باید با احتیاط پیش برویم و این موضوع کار را سخت می‌کرد. همچنین یک نهج‌البلاغه، شاهنامه‌ای متعلق به دوره تیموری و چندین قرآن نفیس نیز ازجمله کارهای سخت ما بودند.»
مامنی برای دانشجویان مرمت
گاهی نیز شماری از دانشجویان کارشناسی ارشد رشته مرمت، دوره کارآموزی خود را در این بخش با انجام ظریف‌ترین کارهای اصلاحی و مرمتی سپری می‌کنند و نزد استادان هر بخش آموزش می‌بینند. جعفریان در این زمینه می‌گوید: «تنها مکانی که طی سال‌های اخیر بیشترین همکاری با دانشگاه‌ها را داشته واحد مرمت کتابخانه مجلس شورای اسلامی بوده است، شما در هیچ مرکز مرمتی نمی‌توانید بروید که دانشجو به راحت‌ترین نحوه ممکن بتواند با مجموعه همکاری داشته باشد.»
وی ادامه می‌دهد: «اغلب دانشجویان رشته مرمت آثار تاریخی برای گذراندن دوره کارآموزی به این کتابخانه مراجعه می‌کنند و در این زمینه طی هفت سال گذشته بیش از 350 نفر دانشجو به کتابخانه آمده‌اند. همچنین غالبا روزی دو نفر در کتابخانه حضور دارند و آموزش می‌بینند که دانشجویانی از دانشکده‌های هنر تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشگاه تهران، دانشگاه هنر اصفهان هستند.»
جالب اینجا است که برخی از این دانشجویان ترمیم یک نسخه خطی یا اثر قدیمی در موزه را به عنوان موضوع پایان‌نامه خودانتخاب می‌کنند و از تجربه و دانش کارکنان و کارشناسان این بخش در کارهای خود استفاده می‌کنند تا هرآنچه را که در دانشگاه به صورت تئوری آموخته‌اند به صورت عملی نیز بیاموزند و این شانس را داشته باشند که در آينده از کارشناسان این کتابخانه باشند.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید