ديرينكده جيرفت، گنجینه تمدني بزرگ

1397/10/11 ۱۰:۴۳

دیرینکده یا همان موزه باستان شناسی شهر جیرفت، با آنکه گنجینه ای کوچک است، ولی تمدنی بزرگ و شکوهمند را در دل خود جای داده که از هزاره های دور و تاریخ بالنده ایرانی، سخن ها برای گفتن دارد.دیرینکده باستان‌شناسی جیرفت در سال 83 خورشیدی از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی راه‌اندازی شده است. درونمایه این دیرینکده، باستان‌شناسی حوزه هلیل رود را در برمی گیرد.در دیرینکده شهر جیرفت، اشیای بی مانندی (منحصربه فرد) از سنگ کلوریت با ترصیعی از صدف و سنگ های لاجورد، فیروزه، مرمر، آهک و عقیق به نمایش گذاشته شده است. این اشیا از دید تکنیک ساخت و آرایش (تزیین) در نوع خود کم مانند و گاه بی همتایند.

راز و رمزهای نهفته در تاریخ بالنده ایرانی را در اين موزه بيابيد

سياوش آريا: دیرینکده یا همان موزه باستان شناسی شهر جیرفت، با آنکه گنجینه ای کوچک است، ولی تمدنی بزرگ و شکوهمند را در دل خود جای داده که از هزاره های دور و تاریخ بالنده ایرانی، سخن ها برای گفتن دارد.دیرینکده باستان‌شناسی جیرفت در سال 83 خورشیدی از سوی سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی راه‌اندازی شده است. درونمایه این دیرینکده، باستان‌شناسی حوزه هلیل رود را در برمی گیرد.در دیرینکده شهر جیرفت، اشیای بی مانندی (منحصربه فرد) از سنگ کلوریت با ترصیعی از صدف و سنگ های لاجورد، فیروزه، مرمر، آهک و عقیق به نمایش گذاشته شده است. این اشیا از دید تکنیک ساخت و آرایش (تزیین) در نوع خود کم مانند و گاه بی همتایند.

 درونمایه موزه باستان شناسی جیرفت

 مهم ترین موضوع های برنگاریده (منقوش) بر آوَندهای (ظروف) دیرینکده باستان شناسی جیرفت در برگیرنده صحنه های نبرد جانوران گربه سان (پلنگ و شیر) با مارهای تنومند، یا نبرد شیرها و پلنگ ها با گاوهای تنومند کوهان دار و همچنین نقش‌مایه های نامدار (معروف) نبرد رام کننده جانوران و گاو مرد با جانوران درنده مانند شیر، پلنگ، گاو وحشی، مارهای بزرگ و کَژدم (عقرب) – انسان هاست.

موضوع دیگر روی آوندهای سنگی، صحنه بزکوهی و درخت زندگی است. جستار شناخته شده دیگر، نقش یورش شهباز (عقاب) به جسد گاوی است که بر زمین نقش بسته است. کمابیش همه موضوع های یاد شده، ریشه در باورهای فرهنگی – مذهبی جامعه های این دوره در کناره‌های هلیل‌رود و شرق باستان دارد. یکی دیگر از موضوع‌های برجسته بر سطح آوندهای سنگ کلوریتی، نمایش سازه‌های آیینی یا مذهبی و کاخ هاست.بخش دیگری از آثار هزاره‌های سوم و دوم پیش از میلاد در دیرینکده جیرفت را آوندها و ابزارهای مفرغی تشکیل می دهد که از گورستان های کناره هلیل رود در کُنار صندل، محطوط آباد، ریگ انبار و دژ (قلعه) کوچک به دست آمده است. این آثار به خوبی تکنیک‌های پیشرفته صنعت فلزکاری در حوزه فرهنگی هلیل رود را نشان می دهد. اشیای فلزی مانند تیغه های داس، خنجرها، مشربه‌های لوله دار، النگوها و حلقه ها، سرسنجاق‌ها و میله‌های تزیینی از جنس مفرغ و مس را در برمی گیرند که نمونه های همانند با آن ها، از دیگر محوطه‌های باستانی جنوب خاوری (شرق) به ویژه شهر باستانی شهداد به دست آمده است و همین امر حکایت از وجود فرهنگی فراگیر و یکسان در این بخش از ایران دارد.بخشی از اشیای دیرینکده باستان شناسی جیرفت وابسته (متعلق) به دوره های تاریخی است که از کاوش های گورستان های حوزه رمشک به دست آمده است. همچنین بخش دیگری از اشیا را آوندهای سفالی به دست آمده از کاوش های شهر قدیم جیرفت (دقیانوس) از سده های چهارم تا ششم مَهی (قمری) در برمی گیرد. این آوندها یا همان ظرف ها از دید تکنیک ساخت و تزیین، مجموعه کم مانندی را تشکیل می دهد که با پژوهش و بررسی آن ها می توان سیر تحول و سبک های گوناگون صنعت سفال گری و هنر تزیین آن را در دوران اسلامی دید.

 پیشینه تاریخی شهر جیرفت

 دشت های جیرفت و رودبار در جنوب خاوری استان کرمان چه از دید زیست بومی و چه از دید موقعیت جغرافیایی، همه ویژگی های لازم را برای شکل گیری و شکوفایی فرهنگ ها و تمدن های تراز نخست دوره های پیش از تاریخ و تاریخی از هزاره های بسیار دور را داشته‌اند. هلیل رود، همواره در پیدایش، شکل گیری و پیشرفت تمدن‌های برپا شده (مستقر) در کناره های آن، نقش حیاتی را انجام داده است.نقطه اوج این نقش در هزاره سوم پیش از میلاد بود که طی آن حوزه هلیل رود در منطقه ای به درازای 400 کیلومتر ( از کوه های لاله زار در شمال تا هامون جازموریان در جنوب خاوری) به مهم ترین حوزه فرهنگی و مرکز صنعتی – بازرگانی و هنری شرق باستان تبدیل شد.کیفیت کار صنعت گران و هنرمندان این دوره، به ویژه در زمینه تزیین آوندهای سنگ کلوریت در سنجش با آثار و موضوع های همانند از سرزمین های دور و نزدیک به گونه ای چشمگیر در سطحی فراتر و پیشرفته تر جای داشته است. از سوی دیگر، نقشمایه های به کار بسته شده در تزیین آوندهای سنگی کلوریتی از دید موضوع گوناگونی برخوردار است. حوزه فرهنگی جنوب خاوری و به ویژه حوزه فرهنگی هلیل رود در دوره های تاریخی نیز از چشم انداز (منظر) سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی با اهمیت بوده و در دوره شاهنشاهی هخامنشی بخشی از ساتراپی یا استان (ایالت) مکران به شمار می رفته است. در سنگ نبشته ها و گل نبشته های هخامنشی نیز، در نقش ها و کَنده کاری های این دوره به نام و فرآورده های تولیدی آن، بارها اشاره شده است.

این منطقه در دوره های اشکانی و ساسانی نیز، یکی از ناحیه های مهم به شمار می رفته است. در دوران اسلامی، همچون سده های چهارم و پنجم مَهی حوزه هلیل رود یکی از منطقه های پرشکوه و بالنده دوره ها بوده است. شهر قدیم جیرفت در کناره باختری (غربی) هلیل رود با گستره ای (وسعت) برابر با 12 کیلومتر مربع از مهم ترین مرکزهای تمدنی سده های نخستین تا سده های میانی اسلامی (سلجوقی) بوده است. آثار به دست آمده از نخستین فصل کاوش های باستان شناختی در این محوطه، گویای شکوفایی اقتصادی و صنعتی شهر قدیم جیرفت و گسترش تجارت و کشاورزی آن با سرزمین های گوناگون اسلامی است.

موزه ای با بیش از 500 قلم شی تاریخی

 دیرینکده باستان شناسی جیرفت، اگر چه در ساختمانی کوچک جای دارد، ولی بیش از 500 قلم شی باستانی و تاریخی را در دل خود جای داده است که گنجینه‌ای ارزشمند از تمدنی بزرگ و شکوهمند را به نمایش گذاشته است که با دیدن آن ها، می توان به اندیشه والای نیاکانی و هوش بی همتا و هنرمندی مردمان گذشته، پی برد و بیش از پیش به ایرانی بودن خود بالید و خشنود شد.

 سنگ صابون یا کلوریتی چیست؟

 سنگ صابون، سنگی دگرگونی است که بیشتر از تالک به همراه مقداری از کلریت، میکاها، آمفیبول ها، کربنات ها و دیگر کانی ها تشکیل یافته است. به دليل اينکه این سنگ بیشتر از تالک شکل گرفته، سنگی بسیار نرم است. رنگ های سنگ صابون بیشتر خاکستری، مایل به آبی، سبز یا بَنکی (قهوه ای) و رنگارنگ است. نام سنگ صابون از لمس صابونی و نرمی آن مشتق شده است. معدن کاران و حفاران این نام را برای هر نوع سنگی که در هنگام لمس کردن ، صابونی و لغزنده باشد، به کار می برند.بیشتر در بازار صنایع دستی، تندیس ها و اشیای تزیینی ساخته شده از سنگ های نرمی مانند مرمر سپید (آلاباستر) یا سرپانتین را ساخته شده از سنگ صابون می نامند.

 گنجینه ارزشمند جیرفت را ببینید

 دیرینکده یا همان موزه باستان شناسی جیرفت، بی‌گمان یکی از گنجینه های ارزشمند کشور است که باید هر فرد پژوهنده و علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ ایرانی آن را ببیند تا به راز و رمزهای نهفته در تاریخ بالنده ایرانی، پی‌ببرد.دیرینکده باستان شناسی جیرفت در شهر جیرفت، بلوار هلیل، پارک دلیری جای دارد و همه روزه ها از ساعت 9 بامداد تا 7 پسین می توان از آن بازدید کرد. با نگرش به گرمای جنوب کرمان و شهر جیرفت، فصل زمستان به ویژه بهمن واسفند بهترین زمان برای دیدن این گنجینه ارزشمند است.

منبع: روزنامه قانون