هوشیاری سیاسی هخامنشیان آزادی مذهب و زبان زیر یک پرچم واحد بود

1397/9/6 ۱۱:۵۸

تاریخدان مشهور و استاد برجسته مطالعات هخامنشی در جهان معتقد است: آزادی مذهب، زبان و اندیشه زیر یک پرچم واحد، از هوشیاری سیاسی هخامنشیان حکایت داشت. جدی، دقیق و کاریزماتیک است؛ جذابیت زیادی دارد روبروی کسی بنشینی که بی شک بخش زیادی از آنچه ایرانیان تحت عنوان تاریخ تمدن ایران در دوره هخامنشیان می‌شناسند و آن را مایه غرور خود می‌دانند توسط او که بنام‌ترین هخامنشی‌شناس کنونی دنیاست پژوهش و به چهارگوشه جهان گسترانیده شده است.

علی اسدی: تاریخدان مشهور و استاد برجسته مطالعات هخامنشی در جهان معتقد است: آزادی مذهب، زبان و اندیشه زیر یک پرچم واحد، از هوشیاری سیاسی هخامنشیان حکایت داشت.

جدی، دقیق و کاریزماتیک است؛ جذابیت زیادی دارد روبروی کسی بنشینی که بی شک بخش زیادی از آنچه ایرانیان تحت عنوان تاریخ تمدن ایران در دوره هخامنشیان می‌شناسند و آن را مایه غرور خود می‌دانند توسط او که بنام‌ترین هخامنشی‌شناس کنونی دنیاست پژوهش و به چهارگوشه جهان گسترانیده شده است.

«پییر بریان» (Pierre Briant) فرانسوی به دعوت برخی مجامع علمی و دولتی از جمله موزه ملی ایران به تهران آمده؛ کار دشواری‌ست که جمعیت چندصدنفری مشتاق سخنانش منتظر باشند تا در مجالی کوتاه، گفت‌وگوی اختصاصی با او در کتابخانه موزه ملی(محل مجاور مراسم) شکل بگیرد، اما ممکن می‌شود و با سعه صدر می‌پذیرد.

*******

چه شد که سراغ هخامنشیان رفتید؛ علاقمندی یا اتفاق؟

همه چیز برای من با اسکندر مقدونی شروع شد. درغرب بسیار درباره او می‌خواندیم و همه درباره او توضیح می‌دادند و این سوال برای من به وجود می‌آمد که قبلش چه بوده که به اسکندر رسیده است.

یعنی درواقع اکنون ما دو فاز داریم فاز B اسکندر هست ولی فاز A را باید پیدا می کردیم که چه بوده و چه کسانی بوده اند تا تاریخ به اسکندر رسیده است.

شما قبلا گفتید که امپراتوری هخامنشیان یک امپراتوری چندزبانه بوده است. پیش از این گفته می‌شد که این امپراتوری حاکمیت‌های مختلفی را در قلمرو خود داشتند و زبان حاکمیت پارسی میانه بوده است. درباره زبان‌های متداول محلی و رسمی آن دوره توضیح دهید.

همه چیز در امپراتوری پارس و دوران هخامنشیان تنوع بسیار زیادی داشت زیرا آنان ملت های زیادی را با تنوع فرهنگی، زبان، دین، آداب و رسوم مختلف تحت سیطره خودشان داشتند. همه اینها تحت پرچم هخامنشیان بودند ولی در عین حال خدایان خود را داشتند؛ آداب و رسوم خود را داشتند و به نظر من موفقیت هخامنشیان در اتحاد و جمع کردن این تنوع زیر یک پرچم واحد بود. به این شکل که هخامنشیان زبان و دین خود را تحمیل نکردند و اجازه دادند هر منطقه‌ای آداب و رسوم خود را حفظ کند. این به نظر من مساله فوق العاده‌ای بود و امپراتوری هخامنشیان از نظر سیاسی بسیار هشیار بودند.

چرا اسم امپراتوری پارس را به جای هخامنشیان برای کتاب‌هایتان برگزیدید؟

چون ویراستار کتاب گفت اگر بگذاریم امپراتوری هخامنشیان شاید در وهله اول افراد کمتری آن را بشناسند، گفتیم می گذاریم امپراتوری پارس که توجه بیشتری را به خود جلب کند.

کدام مقطع تاریخ هخامنشی برای شما جذاب‌تر است؟

من در ابتدای پژوهش‌هایم درباره هخامنشیان روی منطقه و بخش خاصی از قلمرو آنها (ترکیه کنونی) تحقیق می‌کردم اما در نهایت به این نتیجه رسیدم که همه مناطقی که تحت قلمرو هخامنشیان بودند برای من جذاب است.

رسم متداولی است که کارشناسان هر منطقه ای را که برایشان جذاب تر است از این قلمرو وسیع بر می‌گزینند و روی آن کار می‌کنند ولی من احساس کردم برای شناخت دقیق باید کلیت مناطق تحت حاکمیت این سلسله را بشناسم و روی همه مناطق کار کنم.

فکر می کنم خاصیت کار من همین است که بر روی همه مناطق کار کردم و اشراف کامل دارم.

در پاسخ به پرسش شما باید بگویم برای من دوران «حکومت داریوش سوم» جذاب‌تر از بقیه است زیرا مقطع بسیار حساسی بوده چون او باید با رسیدن اسکندر مواجه می شده که لحظات عجیبی را تجربه می‌کند که در کتابهایم زیاد پرداختم.

ایرانی‌ها پادشاهان فاتح کم نداشتند بخصوص پادشاهان قدرتمندی چون دیااُکو و هوخشتره که به نوعی قبل از هخامنشیان هستند؛ اما وقتی صحبت از غرور ملی می شود همه به هخامنشیان ارجاع می‌دهند. شما به عنوان یک غیر ایرانی و متخصص تاریخ ایران علت را چه می‌دانید؟

در وهله اول به این دلیل که هخامنشیان هنوز حضوردارند یعنی همیشه بوده‌ و هستند چون تخت جمشید هست؛ شوش و پاسارگاد نیز هستند. ایرانیان هنوز آثار متعدد هخامنشی را در موزه‌ها می‌بینند و این دوره تاریخی از حافظه تصویری و بصری آنها پاک نشده است.

مردم ایران، کوروش را دارای جایگاهی خاص در تاریخ می‌دانند و حتی به دیدن مقبره اش می‌روند و این یعنی هخامنشیان از حافظه تاریخی مردم پاک نشده اند.

دلیل دیگر، حافظه تاریخی- حماسی ایرانی‌هاست که در کتاب‌هایی مثل شاهنامه فردوسی به هخامنشیان پرداخته شده است. مردم ایران به خوبی تفاوت میان اسطوره، حماسه و تاریخ واقعی را درک می‌کنند و جزئی از وجودشان شده است؛ این جای تعجب ندارد که هخامنشیان هنوز در این مردم وجود دارند.

و دلیل ممکن دیگر اینکه هخامنشیان در ارتباط مستقیم با یونانی‌ها بوده اند و ماجراهای پیش آمده (در تاریخ نگاشته شده) باعث می‌شود که به آن دوره رجوع کنند.

خوانش دگرگونه و دگرباره یافته‌های باستانی و اسناد قدیم، یافته‌های جدید به ما می دهد؛ به عبارت دیگر، پرسش های جدید از آثار قدیم، پاسخ‌های جدید به ما می‌دهد و مورخین پیشتاز پرسشگران این پرسش‌های دوباره اند. این اعتقاد شماست. چه پرسش‌هایی ذهن شما را درگیر کرده و آیا می‌توان به کشفیات تاریخی تازه ای از هخامنشیان امیدوار بود؟

درست است. سندهای قدیمی به شکلی جدید هم هستند و می شود مدام چیزهای تازه در آنها یافت. برای مثال در آرشیوی(بایگانی) که در تخت جمشید وجود دارد می توانید ببینید که به صورت عینی چه کارهایی در امپراتوری انجام می شده و به چه نحوی. با پرسش‌های تازه، افق‌های جدیدتری به روی علاقمندان باز می‌شود.

الواح و کتیبه‌هایی که در پی کاوش‌های باستانی در تخت جمشید یافت شد و در سال 1935 میلادی برای مطالعه به دانشگاه شیکاگو سپرده شد بسیار ارزشمند هستند؛ قرار بود50 سال آنجا باشند اما می‌بینید که دیر شده و هنوز آنها را پس نداده اند.

به زودی این کتیبه ها به ایران بر می گردد اما امیدوارم وقتی برگشت، دولت ایران در اقدامی بین‌المللی پژوهشگرانی را از سراسر دنیا دعوت کند تا برای کشف چیزهای جدید روی این الواح پژوهش کنند.

پیِیر بریان ایران‌شناس و هخامنشی‌شناس اهل فرانسه است که در ۳۰سپتامبر ۱۹۴۰ در شهر آنژه زاده شد و در دانشگاه پوآتیه (1960-1965) به تحصیل در رشته تاریخ پرداخت.

وی پژوهشگر و استاد تاریخ و تمدن هخامنشی و تاریخ دوره اسکندر مقدونی در کولژ دو فرانس است. بریان که بنیان‌گذار وبگاه پژوهشی achemenet.com است دکترای افتخاری خود را از دانشگاه شیکاگو گرفته است.

پژوهش‌های بریان به طور عمده بر روی هخامنشیان، اسکندر و عصر هلنیستی متمرکز است. مهم‌ترین کتاب او، «تاریخ امپراتوری هخامنشیان؛ از کوروش تا اسکندر» در واقع جلد دهم از مجموعه‌ای به نام «تاریخ هخامنشیان» دانشگاه خرونینگن هلند است.

این کتاب در ایران به دست سه نفر به فارسی ترجمه شده است. نخست مهدی سمسار، سپس ناهید فروغان و پس از آن دو، مرتضی ثاقب‌فر که در قالب مجموعه تاریخ هخامنشیان دانشگاه خرونینگن انتشارات توس آن را منتشر کرد.

منبع: ایرنا