صنعت مسگری و رویگری در ایران

1397/7/28 ۰۹:۲۵

حقیقت این است صنعتگران، تراشکاران و سفیدگران ایران با چکش و سوهان و دیگر ابزارهای ساده‌ای که در دسترس دارند نسبت به نقره کاران ما که بهترین و کامل‌ترین وسایل در اختیارشان می‌باشد، استعداد و مهارت بیشتر دارند و من بر این باورم چون بیشتر لوازم آشپزخانه و ظروف سفره‌شان از مس است، در صنعت مسگری و رویگری به چنین پیشرفت چشمگیری نائل آمده‌اند.

حقیقت این است صنعتگران، تراشکاران و سفیدگران ایران با چکش و سوهان و دیگر ابزارهای ساده‌ای که در دسترس دارند نسبت به نقره کاران ما که بهترین و کامل‌ترین وسایل در اختیارشان می‌باشد، استعداد و مهارت بیشتر دارند و من بر این باورم چون بیشتر لوازم آشپزخانه و ظروف سفره‌شان از مس است، در صنعت مسگری و رویگری به چنین پیشرفت چشمگیری نائل آمده‌اند.در آشپزخانه و بر سر سفره ایرانیان ظروف آهنی، رویی و برنجی وجود ندارد و کلیه وسایل پخت و پزشان از مس است و در صنعت سفید گری ظروف مسین، چندان مهارت دارند که ظرف های سفید کرده‌شان چون اوانی سیمین می‌نماید و بدیهی است رخشندگی و جلای قلع‌های انگلیسی هرگز به پای سفیدی و تابناکی ظروف سفید کرده سفید گران ایرانی نمی‌رسد. اما چون پوشش بسیار نازک قلعی که به صنعت روی ظروف مسین آشپزخانه کشیده شده بر اثر استعمال پس از شش یا هشت ماه از میان می‌رود، باید آنها را از نو سپید کرد.... این کار آسان و با هزینه‌ای اندک امکان پذیر است چنان که سپید کردن رو و پشت هر بشقاب بیش از یک سو خرج ندارد و هزینه سپیدگری وسایل دیگر را به همین نسبت می‌توان سنجید.

اما طرز سپید گری مسگران ایران با چگونگی عمل صنعتگران ما شباهت ندارد. سپید گران ایرانی در ظرفی که قصد سفید کردنش را دارند مقداری محلول قلیای خاکستری می‌ریزند و با حرارت آتش می‌جوشانند و پس از آنکه سرد شد به شاگرد خود می‌سپارند تا پاکیزه کند، وی [شاگرد] ظرف را در میان توده‌ای از شن نمناک می‌گذارد، مقداری شن نیز درون ظرف می‌ریزد و قطعه پارچه کلفتی را نیز روی آن می‌نهد سپس با پای برهنه چندان ظرف را درون توده شن به چپ و راست می‌چرخاند که هم درون و هم بیرون ظرف کاملاً پاک و سرخ و از هر آلودگی زدوده شود. آنگاه استاد رویگر نخست شن‌های چسبیده به ظرف را با آب می‌شوید، سپس ظرف را با انبر باژ گونه روی کوره‌ای که با آتش زغال تافته شده می‌گذارد تا داغ شود. بعد پنبه‌ای را که به گرد نشادر آغشته شده به درون و برون ظرف می‌مالد، سپس سر پاره قلعی را در یک نقطه درون ظرف می‌فشارد پس آنگاه دگربار گلوله پنبه را به نشادر آغشته می‌کند و با آن قلعی را که درون ظرف است به سراسر داخل ظرف می‌گستراند. بدین گونه درون ظرف کاملاً سفید می‌شود. سپس جدار خارجی ظرف را نیز همین گونه سپید می‌کند و در خاتمه کار ظرف را در طشتکی پراز آب سرد که در کنارش جا دارد فرو می‌برد تا سرد شود. بدین سان ظرف کاملاً سپید و درخشان می‌گردد. برای ساختن گرد نشادر رویگران قطعات نشادر را در ظرفی می‌گذارند، در آن مقداری آب می‌ریزند و چندان با آتش حرارت می‌دهند که آب آن بخار شود و قطعات نشادر به‌صورت گرد درآید.

چنان که یاد شد رویگران ایران در صنعت سفیدگری براستی مهارت تام دارند و امتیاز ظروف سفید کرده ایران بر ظروفی که ما در آن پخت و پز می‌کنیم و در سر سفره به کار می‌بریم این است که ظروف مسین مذکور سبک ترند، ذوب نمی‌شوند و برخلاف ظرف‌های ما شکسته، یا آسان کج و کوله نمی‌شوند.

سفرنامه ژان شاردن- ج ۲، صص: ۸۸۵ و 886