تولد مهاتما گاندی در گفت‌وگو با سوراب كومار، سفیر هند در ایران

1397/7/10 ۰۸:۵۰

دهم مهرماه (دوم اكتبر 1869)، وارد صدوپنجاهمین سالگرد تولد مهانداس كارامچاند گاندی(1326-1248 خورشیدی) رهبر سیاسی و معنوی هند می‌شویم، شخصیت بزرگی كه ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیای كبیر رهبری كرد. گاندی تنها یك سیاستمدار برجسته و باهوش و زیرك نبود، او متفكری بزرگ و اندیشمندی برآمده از فرهنگ غنی یكی از كهن‌ترین تمدن‌های بشری است كه با درایت توانست با بهره گرفتن از عناصر فرهنگ بومی هند، فلسفه‌ای كاربردی مبتنی بر اندیشه تساهل و عدم خشونت به جهانیان عرضه كند.

ناگزیریم كه با امید زندگی كنیم

محسن آزموده: دهم مهرماه (دوم اكتبر 1869)، وارد صدوپنجاهمین سالگرد تولد مهانداس كارامچاند گاندی(1326-1248 خورشیدی) رهبر سیاسی و معنوی هند می‌شویم، شخصیت بزرگی كه ملت هند را در راه آزادی از استعمار امپراتوری بریتانیای كبیر رهبری كرد. گاندی تنها یك سیاستمدار برجسته و باهوش و زیرك نبود، او متفكری بزرگ و اندیشمندی برآمده از فرهنگ غنی یكی از كهن‌ترین تمدن‌های بشری است كه با درایت توانست با بهره گرفتن از عناصر فرهنگ بومی هند، فلسفه‌ای كاربردی مبتنی بر اندیشه تساهل و عدم خشونت به جهانیان عرضه كند. در روزگار كنونی كه متاسفانه جنگ و خشونت به واقعیتی روزمره و تلخ بدل شده است و نظام سلطه بر مبنای تبعیض نژاد و اختلافات طبقاتی بر جهان حكمفرماست، به نظر می‌رسد بازگشت به گاندی و بازخوانی میراث او و طریقی كه برای رهایی انسان‌ها پی افكند، ضروری است. بدین منظور روزنامه اعتماد در همكاری با مجله بخارا صفحات پیش رو به بازخوانی میراث گاندی و عمل او اختصاص داده است. آنچه در ادامه می‌خوانید، گفت‌وگوی ما سوراب كومار، سفیر هند در ایران است. آقای كومار در سال‌های فعالیتش در این سمت، گام‌های مثبتی در یادآوری ارتباطات گسترده فرهنگی میان ایران و هند برداشته است. در گفت‌وگوی حاضر با او درباره نقش و اهمیت و جایگاه گاندی نه فقط نزد هندیان بلكه برای همه جهانیان بحث كردیم:

******

نخست برای آشنایی مقدماتی بفرمایید گاندی كیست و چه طریقی را طی كرد و بر چه بستری پرورش یافت؟

امسال وارد صد و پنجاهمین سالگرد تولد مهاتما گاندی می‌شویم و از شما بابت نكوداشت یادمان او سپاسگزاری می‌كنیم. از نشریه بخارا بابت همراهی و برگزاری برنامه‌هایی برای بزرگداشت گاندی سپاسگزاری می‌كنم، ضمن آنكه ما نیز در سفارت در این زمینه برنامه‌های مختلفی داریم كه در روزهای آتی به اطلاع خواهد رسید. همچنین به طور ویژه از روزنامه اعتماد برای اینكه این فرصت را در اختیار من گذاشت، تا درباره گاندی صحبت كنم، سپاسگزاری می‌كنم. گاندی در هند با دو صفت «باپو» و «مهاتما» شناخته می‌شود. «باپو» به معنای پدر و «مهاتما» به معنای «روح جهان» و یك شخصیت بزرگ است. او پدر ملت ما و همچنین مشهورترین رهبر هند جدید است و نقش بسیار مهمی در دستیابی هند به استقلال ایفا كرده است. نقش مهاتما گاندی از این حیث بسیار مهم است. پیغام گاندی برای همه مردم عشق و دوستی بود. ما سعی می‌كنیم ایده‌ها و اندیشه‌های گاندی را در میان مردم هند و جهانیان ترویج دهیم. گاندی نزد هندیان به هم در مقام سیاستمدار و هم در جایگاه یك شخصیت بزرگ معنوی مورد احترام است. برخی معتقدند كه گاندی سیاستمداری است كه نقش یك رهبر معنوی را ایفا می‌كند و گروهی نیز بر این باورند كه گاندی در اصل یك شخصیت بزرگ معنوی (saint) است كه در سیاست نیز نقش آفرینی می‌كند. انتخاب هر یك از این جنبه‌ها بستگی به رویكرد مخاطب به او دارد.

معمولا گاندی را معمار و بنیانگذار استقلال هند معرفی می‌كنند. نقش گاندی در پیروزی بر استعمار بریتانیای كبیر چه بود؟

وقتی كه گاندی در سال 1915 پس از قریب به 20 سال زندگی و فعالیت سیاسی به عنوان حقوقدان و فعال سیاسی و اجتماعی در آفریقای جنوبی به هندوستان بازگشت و در هند به فعالیت سیاسی پرداخت. گاندی از سال 1921 رهبری حزب كنگره هند را به عهده گرفت. او از ابزارهای بدیعی برای هدایت مردم هند به سمت استقلال بهره گرفت و توانست جامعه را در جهت استقلال از قوانین بریتانیایی بسیج كند. اندیشه و فلسفه‌ای كه او برای این اقدام خود به كار بست، بسیار قدرتمند بود و بر دو اصل اساسی استوار می‌شد، یكی بسیج و همراه كردن صلح‌آمیز مردم بر اساس حقیقت (ساتیا) و دیگری اصل عدم خشونت (آهیمسا) . گاندی این دو اصل را مبنای مبارزه نافرمانی مدنی می‌دانست و در نهایت توانست در 1947 انگلیس را بیرون كند و هند استقلال یافت.

به دو اصل اساسی گاندی یعنی ساتیا و آهیمسا اشاره كردید. او چگونه از این دو اصل انتزاعی و فلسفی در عمل بهره گرفت؟

نحوه كاربرد عملی این دو اصل فلسفی در زندگی عمومی اهمیت والایی دارد و برای این مهم باید اعتماد مردم را جلب كرد. از اینجاست كه به اصل اساسی دیگر در اندیشه و عمل گاندی دست می‌یابیم كه همانا وفق دادن و تطبیق و همذات‌پنداری (identification) با مردم عادی هند بود. در آن زمان اكثریت مردم هند چندان ثروتمند نبودند و گاندی نیز برای به دست آوردن اعتماد مردم، بسیار ساده‌زیست بود و همچون بسیاری از مردم هند زندگی می‌كرد. او چنان كه از تصاویر موجود از او برمی‌آید، آنچنان می‌زیست كه مردم عادی خود را با او یكسان می‌پنداشتند. این سبب شد كه مردم خود را با او یكی بدانند و به حرف‌های او اعتماد كنند و از او حمایت كنند. همچنین گاندی در زندگی روزمره نیز اصل عدم خشونت را مبنا قرار می‌داد و هیچگاه در مردم با رفتار خشن برخورد نمی‌كرد.

هند یكی از پهناورترین كشورهای جهان است كه تنوع و گوناگونی اقوام و مذاهب در آن زبانزد است. اهمیت تاكید بر اصل عدم خشونت و رواداری در چنین سرزمینی تا چه حد است؟

همان طور كه گفتید، هند كشوری بسیار متنوع است و تنوع دینی و مذهبی و زبانی و طبقاتی و ... در آن بالاست. ما در هند شاهد كثرت بالای گروه‌های قومی و زبانی و دینی و ... هستیم و مردم هند در طول هزاران سال با فرهنگ‌ها و زبان‌ها و طرز فكرهای مختلف با هم زندگی كرده‌اند. فلسفه تساهل و تسامح و اندیشه عدم خشونت در حفظ و نگهداری این تنوع و دگرگونی بسیار اهمیت دارد. همچنین لازم به ذكر است كه هند فرهنگی بسیار تلفیقی دارد. بزرگی گاندی در این حقیقت نهفته است كه او این تساهل و تسامح فرهنگی را به مثابه یك ابزار سیاسی برای نافرمانی مدنی به كار بست. این ویژگی كثرت‌گرایی فرهنگی و زبانی و دینی امروز نیز در جامعه هند مشاهده می‌شود و ما همیشه كوشیده‌ایم با وجود حفظ این تنوع و چندگانگی، با یكدیگر به شكل صلح‌آمیز زندگی كنیم. از این حیث نباید تصور شود كه مهاتما گاندی واقعیت نویی را خلق كرد. گاندی آن فرهنگ هم‌اندیشی كه میان مردم هند بود را اخذ كرد و جامعه را به سمت جلو پیش برد.

اندیشه محوری گاندی، رواداری (tolerance) است. رومن رولان نویسنده فرانسوی معتقد است كه برای رواداری و عمل بر اساس عدم خشونت نیازمند فداكاری هستیم. مراد او از فداكاری چیست؟ آیا این سخن بدان معناست كه رواداری صرفا با شعار به دست نمی‌آید؟

ما در هند امروز تلاش كرده‌ایم فلسفه عدم خشونت گاندی را در جامعه چندفرهنگی هند پیش رو داشته باشیم.. ما همیشه كوشیده‌ایم اندیشه‌های گاندی را در مدارس به كودكان خودمان بیاموزیم و به ایشان درباره بزرگی اندیشه گاندی یاد بدهیم تا نسل‌های آینده نیز از كودكی بتوانند همین اندیشه‌ها را بعدا به كار ببندند. همچنین در بخش دولتی نیز كوشیده‌ایم سیاست‌های خود را بر اساس فلسفه گاندی پیاده كنیم. دولت فعلی نیز از وقتی بر سر كار آمده، سیاست‌هایی را وضع كرده كه بتواند اندیشه‌های گاندی را در عمل پیاده كند. برای اینكه با نمونه‌های مشخصی در این زمینه آشنا شویم، لازم است چند مثال بزنم. برای نمونه، یكی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی كه امروز در سطح جهانی با آن مواجه هستیم، معضلات و مسائل زیست محیطی در دستیابی به یك توسعه پایدار است. نخست وزیر و رییس دولت ما به طور مشخص در حل این مشكل از اندیشه‌های مهاتما گاندی بهره گرفته‌اند و كوشیده‌اند از ساده‌زیستی گاندی در این زمینه بهره بگیرند. گاندی به طور مشخص بر اهمیت و فضیلت كار دستی تاكید می‌كرد. از طریق زندگی او می‌توان یك سبك زندگی ساده‌زیستانه استخراج كرد. ما كوشیده‌ایم این روش را در سیاست‌های خود به كار‌گیریم و آن را در پروژه‌های محیط زیستی اعمال می‌كنیم، سیاست‌هایی كه محیط زیست را ویران نكند و در درازمدت آن را تخریب نكند. بنابراین اندیشه‌های گاندی در حوزه‌های فراوانی در هند جدید نقش مهم ایفا می‌كند. یكی از اهداف ما نیز در برگزار كردن مراسمی برای صد و پنجاهمین سالگرد تولد گاندی، به هدف تاكید‌گذاری مجدد بر ارزش‌های تفكر گاندی است.

به مردمی بودن گاندی اشاره كردید. یكی از مشكلات سیاستمداران امروز این است كه بسیار از مردم دورند و نمی‌توانند از نزدیك دردها و رنج‌های مردم را لمس كنند. به نظر شما خوی مردمی گاندی چه تاثیری در موفقیت او داشت؟

اتفاقا همین موضوع یكی از دلایل برگزاری جشن صد و پنجاهمین سالگرد تولد گاندی است. ما می‌خواهیم با بازاندیشی در تفكر و اندیشه‌های او راز موفقیتش را نه فقط به مردم هند بلكه به جهانیان معرفی كنیم. من معتقدم نه فقط مردم عادی هند بلكه سیاستمداران نیز سخت نیازمند توجه به طریق و مشی گاندی هستند. او در میان مردم عادی زندگی می‌كرد و خودش را از آنها متمایز نمی‌كرد و در میان ایشان تعریف می‌كرد. سیاستمداران باید با درد و رنج‌های مردم آشنا باشند و به اعتقاد من مهاتما گاندی از این حیث نمونه‌ای برتر است. یكی از اصول اساسی فكر و عمل گاندی این بود كه انسان باید به آنچه دارد اكتفا كند و از زیاده‌طلبی و اسراف و طمع پرهیز كند. انسان باید به اندازه نیازش مصرف كند. گاندی با همین دیدگاه، فلسفه و دیدگاه‌های غربی را به چالش می‌كشد. الان به جوامع توسعه یافته غربی كه بر مبنای سرمایه داری حركت می‌كنند، بنگرید. انسان مدرن غربی مدام می‌كوشد به آنچه بیش از نیازهایش است، دست یابد. اما گاندی برعكس می‌گفت، صرفا به قدر نیازتان استفاده كنید. همین رویكرد به ما كمك می‌كند كه بتوانیم در حفظ محیط زیست خودمان كوشا باشیم و از آن برای توسعه پایدار و برای نسل‌های آینده حفاظت كنیم. ما اگر به سبك زندگی غربی حركت كنیم، به زودی تمام منابع طبیعی از دست می‌رود. ما باید سبك زندگی گاندی را مدنظر داشته باشیم و ساده زیستی او را میان مردم ترویج كنیم و از مصرف‌گرایی پرهیز كنیم.

گاندی پیام‌آور صلح و دوستی بود و جامعه و جهان را به عدم خشونت دعوت می‌كرد، اما خودش قربانی خشونت شد. او را ترور كرد. امروز هم با گذشت 70سال از زمان مرگ گاندی، دنیا سراسر جنگ و خشونت است. به نظر شما آیا در جهان امروز ردپایی از اندیشه و عمل گاندی قابل پیگیری هست یا آنچه هست، یادمانی صوری و فرمالیته از اوست؟

به نكته مهمی اشاره كردید. ما ناگزیریم كه با امید زندگی كنیم. من با شما موافق هستم كه خشونت و جنگ جهان امروز را در برگرفته است. اما اگر ما به گذشته بنگریم، می‌بینیم كه خشونت همیشه در تاریخ انسان‌ها وجود داشته است. البته از آخرین جنگ بزرگ جهانی، بیش از نیم قرن می‌گذرد. یعنی اگرچه خشونت‌هایی در جاهای مختلف دنیا داشته‌ایم كه صلح را تهدید می‌كنند، اما در عین حال بشر عمدتا در صلح و دوستی زندگی می‌كند و مردم سعی می‌كنند با یكدیگر در این عصر جهانی شدن با هم رابطه صلح‌آمیز داشته باشند. البته ما باید به طور مداوم به خودمان فضیلت زندگی در صلح و همدلی و در هماهنگی با عشق را یادآوری كنیم. گاندی در این زمینه كسی است كه به او نیاز داریم. همه ادیان و مذاهب دنیا ما را به زندگی در صلح و عشق دعوت می‌كنند و این بخشی اساسی و حیاتی از دعوت آنهاست. به نظر من چالش پیش روی ما انسان‌ها و سیاستمداران و محیط زیستی كه در آن زندگی می‌كنیم، این است كه باید به تكامل و ارزش‌های همدلانه پیش برویم. زیرا اگر امید را از دست بدهیم، نمی‌توانیم به زندگی خودمان ادامه بدهیم. امروز صبح در راه سفارت، برخی از جملات و تعبیرهای گاندی را می‌خواندم كه از دل آنها چهار اصل اساسی برای برقراری مناسبات انسانی میان انسان‌ها قابل اقتباس است: احترام، تفاهم و همدلی، پذیرش و قدردانی. اگر ما در زندگی فردی خودمان و در كنار خانواده‌مان و دیگران، این اصول را مبنا قرار دهیم، به توازن خواهیم رسید و زندگی بهتری خواهیم داشت. گاندی همچنین تاكید دارد كه ما باید همین اصول چهارگانه را در روابط میان ملت‌ها و دولت‌ها نیز به كار بندیم. اگر بكوشیم این اصول را مبنای روابط ملت‌ها و نهادهای سیاسی قرار دهیم، خواهیم توانست دنیایی بهتر از آنچه داریم، بسازیم. گاندی همچنین تاكید می‌كند كه اگر صلح و دوستی در جهان می‌خواهیم، باید اصول زندگی صلح‌آمیز را در مدرسه به كودكان آموزش دهیم.

فرهنگ و تمدن هند به عنوان یكی از خاستگاه‌های فرهنگ ایرانی از دیرباز همواره مورد توجه ایرانیان بوده است. ما از ابوریحان بیرونی در گذشته تا محمدرضا جلالی نایینی، داریوش شایگان و فتح‌الله مجتبایی در دوران معاصر، پژوهشگرانی داشته‌ایم كه به طور جدی به فرهنگ و تاریخ هند پرداخته‌اند. ارزیابی شما از مناسبت میان فرهنگی ایران و هند چیست و چگونه می‌توان آن را تقویت كرد؟

به فهرستی كه اشاره كردید، باید نام اولین نخست وزیر هند، جواهر لعل نهرو را نیز اضافه كنم كه كتاب ارزنده «كشف هند» را نوشته است. نهرو در كتابش تاكید می‌كند كه هیچ مردمی نزدیك‌تر از ایرانیان و هندیان به یكدیگر نیستند. به نظر من اساس روابط میان ایران و هند در طی قرون از طریق رویارویی مردمان دو سرزمین با یكدیگر بوده است و همین مناسبات مردم با مردم بهترین راه رویارویی این دو فرهنگ به یكدیگر است. این مناسبات به زمان‌های دور باز می‌گردد و در دوره‌های مختلف شكل این روابط متفاوت بوده است. ما با ایرانیان در زمینه‌های دانش، هنر، فرهنگ و ... روابط گسترده‌ای داشته‌ایم و در زمینه‌های گوناگونی چون زبان، فرهنگ زندگی روزمره، آلات و نغمه‌های موسیقایی، خورد و خوراك، آداب و رسوم و ... اشتراك فرهنگی میان ایران و هند وجود دارد. گاهی این مظاهر فرهنگی میان دو ملت كاملا مشابه هستند و زمانی دچار تحول شده‌اند. بنابراین به نظر ما باید مراودات و مبادلات چهره به چهره مردم را افزایش دهیم. خوشحالم بگویم كه در این زمینه در سه سال گذشته اقدامات موثری در این زمینه صورت گرفته است. ما سعی كردیم كه رابطه مردم با مردم را بیشتر كنیم. ایرانیان در ایام نوروز بسیار به هند سفر می‌كنند. همچنین خوشحالم كه در سال‌های جاری گردشگران هندی بیشتری به ایران سفر می‌كنند و ما باید كاری كنیم كه این مناسبات افزایش یابد. در دیدار نخست‌وزیر ما در سال 2016 به ایران و رییس‌جمهور ایران در اوایل فوریه 2018 از هند، تفاهم‌هایی در جهت افزایش ارتباطات مردم با مردم صورت گرفت تا بتوانیم فعالیت‌های فرهنگی‌مان را گسترش دهیم. بنابراین دو اصل مهم برای ارتقای این مناسبات فرهنگی اولا افزایش ارتباط مردم با مردم و ثانیا گسترش روابط فرهنگی است.

منبع: روزنامه اعتماد