شعر زیر تیغ دو دم فضای مجازی

1397/6/27 ۰۸:۴۴

در تقویم رسمی ما امروز را روز شعر نامگذاری کرده اند و این در حالی است که آمارهای رسمی و غیررسمی گویای حضور بخش قابل توجهی از ایرانیان در جمع کاربران «فضای مجازی» و «شبکه‌های اجتماعی» است

باید و نبایدهای حضور شاعران در «فضای مجازی» و «شبکه‌های اجتماعی» در گفت‌و‌گو با اهالی شعر و ادب

مریم شهبازی: در تقویم رسمی ما امروز را روز شعر نامگذاری کرده اند و این در حالی است که آمارهای رسمی و غیررسمی گویای حضور بخش قابل توجهی از ایرانیان در جمع کاربران «فضای مجازی» و «شبکه‌های اجتماعی» است، با این حال هنوزهم باید و نباید‌هایی در ارتباط با این حضور بویژه در بخش شعر شنیده می‌شود. عده‌ای که انتشار بدون محدودیت اشعار در فضای مجازی را آسیبی برای شعر فارسی می‌دانند و گروهی دیگر که از آن به‌عنوان فرصتی برای تعامل و انتشار بی‌واسطه آثار یاد می‌کنند. به بهانه فرارسیدن روز پاسداشت شعر و ادب فارسی(روز ملی شعر) نظر برخی اهالی شعر را در این رابطه جویا شدیم.

نمی‌توان جلوی تغییرات را گرفت

احمدرضا احمدی، از آن دست شاعرانی است که خودش حضوری در شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی ندارد اما سروده‌هایش اغلب میان کاربران علاقه‌مند به شعرمعاصر فارسی به اشتراک گذاشته می‌شود. او درباره موافقت یا مخالفتش با روز شعر گفت:«نه مخالفتی دارم و نه موافقتی، آشنایی چندانی با این فضا ندارم بویژه که ترجیح می‌دهم اگر فرصتی دراختیار داشته باشم آن را به کارهای مورد علاقه‌ام از جمله ادبیات و نقاشی اختصاص بدهم؛ با این حال نمی‌توان منکر این مسأله شد که جهان امروز فراتر از پیش‌بینی‌های ما در حال حرکت است و نمی‌توان جلو تغییرات شگرف آن را گرفت.»

فاطمه راکعی هم شاعر دیگری است که دراین رابطه تأکید می‌کند:«نفوذ وسایل ارتباط جمعی به زندگی مردم به حدی است که دیگر گریزی برای فرار از آن وجود ندارد، این مسأله درباره شعر هم صدق پیدا می‌کند و گمان می‌کنم وقت آن شده است که این ابزار نوین ارتباطی را به رسمیت بشناسیم. شاعر امروز اگر نخواهد از جریان روز و تعامل با مخاطبان جا بماند، نباید همچنان گرفتار تفکرات سنتی باشد.»

با این حال او تأکید دارد که فرهنگستان زبان و ادب فارسی باید از ورود آسیب‌های احتمالی به ساختار زبان فارسی و پایین آمدن سطح سلیقه مردم در شعر جلوگیری کند. راکعی البته برای خانواده‌ها هم نقشی جدی در این رابطه قائل است و تأکید دارد: شعر فارسی گنجینه‌ای است که دنیا ما را به آن می‌شناسد. از همین روی خانواده‌ها هم می‌توانند با جلب توجه دوباره فرزندانشان به آثار شاخص شعری به آنان در تشخیص اثر ارزشمند از بی‌ارزش یاری برسانند، هر چند که تأکید دارد که به هر حال شعری که قادر به انتقال تجربه زیستی مشترک یا تکان احساسی نباشد حتی دراین قالب هم فرصتی برای بروز نخواهد یافت.

راکعی منکر ورود زبان محاوره‌ای از طریق تکنولوژی‌های مدرن ارتباطی به شعر شاعران جوان نیست اما از سویی هم معتقد است: «با اینکه فضای مجازی گاه به افرادی که شایسته عنوان شاعری نیستند فرصتی برای مطرح کردن خود می‌دهد اما نباید فراموش کرد که در همین خلال، شاعران فرصت بسیاری برای بروز خلاقیت‌های فردی می‌یابند. با اجبار نمی‌توان مردم را از شعرخوانی در فضای مجازی دور کرد، دوره این مخالفت‌ها گذشته و بهتر است قبول کنیم که سلیقه و تفکر نسل امروز با دوره ما و پدران و مادران بسیار متفاوت شده است.»

محمدرضا عبدالملکیان، یکی دیگر از شاعرانی است که نه تنها مخالفتی با حضور شاعران در فضای مجازی ندارد بلکه خودش حضور فعالی در این دنیای نه چندان نوظهور دارد. او در همین رابطه گفت:«تکنولوژی‌هایی همچون ماهواره، اینترنت و همین فضای مجازی با موافقت من و شما شکل نگرفته‌اند که حالا بر مبنای میل و خواست ما همراهی‌مان کند و در عوض با قدرت و سرعت بسیاری در حال درنوردیدن همه مرزها و تحت پوشش قرار دادن جوامع هستند.»

او هم مانند دیگران منکر اثرات منفی فضای مجازی بر کیفیت شعر فارسی امروز و آسیب‌های احتمالی به آن نیست، منتهی تأکید دارد که مدیریت کلان فرهنگی باید به جای آنکه چشمش را به این واقعیت ببندد و همچنان درگیر موضوعات پیش پا افتاده‌ای همچون ممیزی کتاب با تیراژهای پایین باشد از این امکان بهره گرفته و آسیب‌های ممکن را به حداقل برساند. این شاعر پیشکسوت تأکید دارد که هم‌اکنون اشعار خوب به‌صورت روزانه با تیراژی چند هزار نسخه‌ای میان کاربران منتشر می‌شوند.

عبدالملکیان ادامه داد:«متأسفانه مدیریت فرهنگی ما به جای پذیرفتن واقعیت‌های ادبی به دور از مباحث سیاسی همچنان به‌دنبال حذف فروغ از شعر امروز است. این در حالی است که سروده‌های فروغ همین حالا در ترکیه، کشور همسایه‌مان بارها ترجمه و منتشر شده است. اگر به صفحات و بخش‌های مختلف همین فضای مجازی بروید با ردپای پررنگی از اشعارفروغ، اخوان، سهراب، نیما و شاملو، آن هم در سطحی گسترده روبه‌رو خواهید شد.

حمیدرضا شکارسری، شاعر و منتقد ادبی نه تعصبی به بایدهای این عرصه ارتباطی دارد و نه نسبت به نبایدهایش تأکید می‌کند. او فضای مجازی را مانند هر تکنولوژی و اتفاق نوظهور دیگری مملو از نقاط قوت وضعف می‌داند، وی در همین رابطه گفت:«نه تنها شعر، بلکه هر پدیده فرهنگی دیگری هم باید تغییر زمان و گفتمان‌ها را بپذیرد. باید بپذیریم که شرایط تغییر کرده و دیگر نمی‌توان تنها به انتشار سنتی مجموعه اشعار در قالب کتاب اکتفا کرد. چه بخواهیم و چه نخواهیم رشد تکنولوژی در نوع سرایش اشعار هم اثرگذاشته، شاید فضای مجازی منجر به کوتاه و ساده‌سازی اشعار شده باشد اما مسأله این جاست که این شیوه مناسب مخاطب عجول امروز است که فرصتی برای خواندن آثار طولانی ندارد.»

او تأکید دارد که باید بپذیریم که به هر حال فضای مجازی پدیده‌ای کاملاً وارداتی و متفاوت از جنس فرهنگ ماست، او ادامه داد:«نگاه من بیش از آنکه به آسیب‌های این پدیده باشد به فرصت‌هایی است که برای شاعران و مخاطبان ایجاد می‌کند. تاریخ آنقدر بی‌رحم است که خود به خود آثار غیر اصیل را حذف خواهد کرد، این اتفاقی است که در ارتباط با انتشار شعر در قالب کتاب هم با آن مواجه بوده و هستیم.»

به‌گفته شکارسری، به هر حال نمی‌توان این مسأله را نادیده گرفت که کاربران فضای مجازی همچون توریست‌هایی هستند که به صفحات مختلف سرزده و می‌روند. آنها تنها در صورتی باز به سراغ پیگیری صفحه یا کانالی خواهند رفت که آن را ارزشمند یافته باشند. او تأکید کرد:«قبول دارم که فضای مجازی قادر است به ساختار شعر آسیب بزند اما در عوض به شاعران فرصت بیشتری برای بروز خلاقیت می‌دهد. شما به تاریخ شعر هم که نگاه کنید خواهید دید که از میان تعداد کثیری از شاعران ما در هر دوره تنها با چند چهره شاخص روبه‌رو می‌شویم. در فضای مجازی هم همین طور است قرار نیست همه شاعران فعال در فضای مجازی شاهکار خلق کنند.»

شعر فارسی در بحران / محمود معتقدی

از چند سال پیش بیست و هفتم شهریور‌ماه به‌عنوان روز ملی شعر و ادب پارسی و روز بزرگداشت محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار در تقویم ثبت شده است. این اتفاق مبارکی در فضای فرهنگی و هنری ما برای توجه بیش‌تر به شعر و ادبیات است. خاصه اینکه شعر هنر ملی ایرانی‌هاست و از دیر‌باز در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از اندیشه‌های حکمی و انسانی و الهی فرهنگ ایرانی در شعر شاعران بزرگی مانند مولانا، حافظ، عطار، سعدی و فردوسی و... بازتاب یافته است. از سویی در دوران معاصر هم شعر امکانی گسترده برای شرح و تبیین و انعکاس تحول‌های بزرگ اجتماعی ایران بوده و هست. از این‌رو ضرورت دارد بیش‌ از پیش به رشد و تعالی شعر ایران کمک شود. وجهی از این تلاش متوجه سیاستگذاران فرهنگی و نهاد‌های دولتی است و وجهی دیگر از این جد و جهد به ناشران، شاعران، مراکز پخش و عرضه کتاب شعر و در نهایت مخاطب‌های شعر و ادبیات باز می‌گردد. ضرورت دارد مسئولان فرهنگی با تسهیل و تسریع صدور مجوز‌های نشر کتاب شعر و همچنین حمایت از نشست‌های ادبی و محافل گسترده ادبی زمینه عرضه و معرفی آثار خلاقانه ادبی را فراهم آورند. همچنین ناشران با دقت‌نظر و مسئولیت‌پذیری بیش‌تر اقدام به چاپ و عرضه کتاب‌های شعر کنند و لزوماً هر اثر یا آثاری را منتشر نکنند؛ اما متأسفانه در این سال‌ها از این مسأله مهم در صنعت چاپ و نشر کتاب شعر در ایران غفلت شده است و شمار زیادی شاعران جوان متأثر از فقدان مخاطب‌ گسترده برای کتاب‌های شعر و چالش‌‌های اقتصادی ناشران، عملاً هزینه چاپ و عرضه کتاب‌های‌شان را به ناشران می‌دهند. پرداخت هزینه چاپ کتاب از سوی شاعران نه تنها به تعالی فضای ادبیات و شعر ایران کمکی نمی‌کند بلکه در بلند مدت به چالشی اساسی در عرصه فرهنگ و ادبیات ایران بدل خواهد شد. فضای کنونی شعر و ادبیات ما به رونق و شکوفایی دهه‌های پیشین نیست و استمرار این رخوت، سراسیمگی و همچنین هرج و مرج در عرضه، خوانش و نقد شعر، سبب وارد آمدن آسیب‌های جدی به فضای فرهنگی و ادبی ایران خواهد شد. از این‌رو ضرورت توجه بیش از پیش به شعر به‌عنوان هنر ملی ایرانی‌ها از سوی فعالان بخش دولتی و خصوصی احساس می‌شود و باید با تمهید‌ات خلاقانه و اثر‌بخش به بحران در شعر فارسی پایان داد.

*در روز بیست و هفتم شهریور‌ماه همزمان با روز ملی شعر، برنامه گرامیداشت یاد و خاطره سیدمحمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار ساعت 10 صبح روز سه‌شنبه در ‌مقبرةالشعرای تبریز برگزار می‌شود. در این آیین، مقبره‌ استاد شهریار با حضور مسئولان استانی و جمعی از شاعران و ادیبان گلباران خواهد شد.

منبع: روزنامه ایران