1397/6/24 ۰۸:۵۰
سی‌وهشتمین نشست از سلسله درس‌گفتارهایی درباره سنایی با عنوان «دین طلب گرت غم دین است» و با موضوع نگاه سنایی به مقوله دین و مذهب، عصر چهارشنبه (21شهریورماه)، با سخنرانی دکتر سپیده موسوی، پژوهشگر و استاد دانشگاه در مرکز فرهنگی شهر کتاب شهید بهشتی برگزار شد.
نگاه سنایی به جامعه خود مانند یک روشنفکر است
سنایی قرائت عارفانه و عاشقانه‌ای از عاشورا دارد
در ابتدای نشست علی‌اصغر محمدخانی ضمن عرض تسلیت به مناسبت فرارسیدن ماه محرم گفت: سنایی درباره امام حسین (ع) و اهل بیت شعرهای بسیاری دارد. در حدیقه سنایی ده‌ها بیت درباره کربلا و واقعه عاشورا است و شاید به خاطر همین اشعار و اشعار دیگری که درباره اهل بیت(ع) دارد، در طول تاریخ بسیاری سنایی را شاعر شیعی نامیده‌اند. سنایی علاقه بسیاری به اهل بیت(ع)، حضرت زهرا(س)، حضرت علی (ع)، امام حسن (ع) و به‌ویژه امام حسین (ع) وکربلا داشته و به جز حدیقه چند مثنوی بلند درباره کربلا و عاشورا سروده است.
معاون بین‌الملل موسسه شهر کتاب ضمن خواندن ابیاتی از سنایی درباره امام حسین (ع) و کربلا، بیان کرد: سنایی ابیات فراوانی دارد که در آن قرائت عارفانه و عاشقانه‌ای از کربلا و عاشورا دارد،آن را یاد و توصیف می‌کند و آن را رقص عاشقانه انسانی با اراده در برابر معبود خودش توصیف می‌کند.
ایران یک کشور همواره مذهبی
سپیده موسوی در ابتدای سخنرانی خود کشور ایران را یک کشور همواره مذهبی که همیشه نسبت به دین و مقوله‌های مذهبی موضع‌گیری‌های مثبتی داشته توصیف کرد و گفت: همیشه و هر جا که بحث دین باشد، موضع‌گیری‌ها و جانب‌داری نسبت به آن هم مطرح است که در این میان برخی موضع‌گیری‌ها معتدل و برخی دیگر جانبدارانه و متعصبانه است.
موسوی در ادامه به جایگاه تعصب دینی در تاریخ ایران اشاره کرد و افزود: زرتشت خشم و ستیزه و تعصبی را که پیروان او می‌توانستند داشته باشند را نتیجه خوی اهریمنی می‌دانسته و سعی کرده پیروان خود را به رهایی از این خو رهنمون سازد و می‌بینیم که ایرانیان در گذشته، در غالب موارد سعی می‌کردند که این نگاه تعصب‌آمیز را نداشته باشند و با نگاه تسامحی نسبت به مقوله‌های مذهبی نگاه کنند.
او ادامه داد: ورود اسلام به ایران پیام‌های بهین و نکویی برای مردم ایران به همراه می‌آورد. یکی از بهترین پیامهایی که ایرانیان تشنه آن بودند، پیام برادری و برابری بود. اسلام به ایرانیان یاد داد که همه در برابر خداوند یکسان و گرامی هستند، و هیچ برتری در بین انسان‌ها وجود ندارد، مگر اینکه مقیاس تقوای انسان‌ها باشد. هین مقیاس تقوا باعث می‌شود بسیاری از مرزهایی که در گذشته در جامعه انسانی، چه در جامعه ایرن و چه دیگر کشورهای اسلامی، از بین برود و انسان‌ها به این نتیجه برسند که هیچ چیزی نمی‌تواند بین آن‌ها مرزبندی ایجاد کند، مگر ایمان و تقوایی که آن‌ها می‌توانند داشته باشند.
تشابه حکومت‌های ایرانی قبل و بعد از ورو اسلام به ایران
سخنران نشست ضمن اشاره به تاریخ قرون اولیه اسلامی در ایران و شکل‌گیری حکومت‌های مستقل اسلامی در ایران، گفت: بررسی تاریخ حکومت‌های مستقل و نیمه‌مستقل در ایران پس از ورود اسلام نشان می‌دهد که نگاه آن‌ها نسبت به مقوله مذهب، شبیه نگاه ایرانیان قبل از اسلام به دور از تعصب است. مثلا در دربار سامانیان که اعتقادات اسلامی داشتند، هم مسیحی و هم زرتشتی داریم که نشان می‌دهد حاکمان سامانی نگاه متعصبانه‌ای نسبت به مقوله دین و مذهب نداشته‌اند.
تعصبات مذهبی کی و چگونه وارد ایران شدند؟
موسوی در ادامه به ریشه‌های شکل‌گیری تعصبات دینی و مذهبی در ایران اشاره کرد و افزود: تاریخ اینگونه بیان می‌کند که رواج تعصبات مذهبی نتیجه رفتارهای حکومت‌های غیر ایرانی بود که بر ایران حکومت داشتند و برای اثبات، مشروعیت و حقانیت خود، سعی کردند دست‌آویزهای دینی را هم رقم بزنند.
وی حکومت غزنویان را به عنوان یکی از حکومت‌های غیر ایرانی برشمرد که ریشه آن غلامان ترکی بودند که در دربار سامانیان نفوذ کرده و حکوت را به دست گرفته بودند و اضافه کرد: محمود غزنوی به عنوان تشکیل دهنده و پادشاه بزرگ این حکومت نیاز به مورد تایید قرار گرفتن از طرف مردم و خلافت عباسی داشت. وی برای جلب نظرو تایید مردم از ابزار شاعران استفاده می‌کند و می‌بینیم که دربار او مملو از شاعرانی است که شعر مدحی خود را نثار او کرده‌اند و این قیمتی در لفظ دری را به پای محمود غزنوی و اطرافیان او ریخته‌اند.
شاعران ابزار محمود غزنوی برای کسب مشروعیت و محبوبیت در میان مردم
این استاد دانشگاه ضمن تاکید بر استفاده محمود غزنوی از شاعران برای کسب مشروعیت و محبوبیت در میان مردم، از شاعرانی چون خاقانی و عنصری به عنوان شاعران بنام این عرصه یاد و اظهار کرد: شاعران هم در این زمینه حق را به معنای واقعی ادا می‌کنند و می‌بینیم که بهترین نمونه‌های شعر مدحی در طول تاریخ ادبیات فارسی در همین دوره‌ای است که شاعران متصل به دربار غزنویان سروده‌اند. حتی شاعران دوره‌های بعد همیشه آرزوی این را داشتند که در دوره محمود غزنوی زندگی می‌کردند و می‌توانستند از اعتبارهایی که محمود در اختیار شاعران آن دوره قرار داده بود، استفاده کنند.
موسوی شیعه ستیزی را راهکار محمود غزنوی برای جلب نظر و تایید خلافت عباسی خوان و گفت: خلافت عباسی با اینکه با اسم حمایت از آل علی بر سر کار آمده بود، اما همواره شیعیان را در انزوا قرار می‌داد و از این میان آن شیعیانی که بیشترین قدرت را در آن زمان داشتند، اسماعیلیان بودند که جزو بزرگترین دشمنان خلافت عباسی محسوب می‌شدند. محمود غزنوی برای کسب رضایت و نظر خلیفه عباسی به حمایت از سمت‌وسوهای سیاسی خلیفه برخاست و این جمله مشهور او که من انگشت کرده‌ام در جهان تا هر جا قرمطی بیابم، آن را اسیر کرده و بر دار بیاویزم، در جهت همین خوش‌خدمتی او برای خلیفه عباسی بود.
او ضمن برشمردن اقدامات مختلف و غصب‌های محمود غزنوی برای جلب نظر خلفای عباسی و در نهایت ماندن در حکومت و ادامه این رویه در حکومت جانشینان و فرزندان محمود، چون مسعود غزنوی اضافه کرد: طبق استناد به کتب و منابع تاریخی، تعصبات مذهبی در ایران، نتیجه حکومت قبایلی است که از آسیای مرکزی وارد ایران شده و ایرانیان مجبور شدند آن روحیه تسامحی که در دوره‌های گذشته داشتند را کنار بگذارند و طرح جدیدی درمی‌اندازند که در حکومت‌های بعدی هم تکرار می‌شود.
موسوی همچنین به رویه پادشاهان سلجوقی درباره تعصبات دینی و مذهبی اشاره کرد و ضمن برشمردن شاخه‌های مختلف مذاهب سنی و شیعه گفت: در مجموع از دوره غنویان که پادشاهان برای کسب مشروعیت سیاسی خورشان را به خلیفه بغداد متصل کردند و با سمت‌وسوها و جانبداری‌های مذهبی خود، موجی از تعصبات مذهبی در ایران پدید می‌آید و جریان می‌یابد.
ارتباط سنایی با تعصبات مذهبی
او در ادامه به ارتباط سنایی با این تعصبات مذهبی اشاره کرد و افزود: سنایی از شاعران قرن ششم، در دوره غزنویان و متصل به دربار غزنوی بوده و مدح پادشاهان غزنوی در شعر او دیده می‌شود، اما در برهه‌ای از زندگی خود دچار تحول و انقلب روحی می‌شود و از این رویه کناره می‌گیرد، دست برمی‌دارد و روش و رویه‌ای جدید برمی‌گزیند که زهدگونه است. این تحول روحی سنایی باعث ایجاد انقلابی بزرگ در فکر و شعر او و نهایتا در عرصه شعر فارسی رقم میزند. اگر تا قبل از این شعر فارسی به مضامینی از قبیل وزن، مدح، مرثیه و چیزهایی از این قبیل محدود بود، شعر سنایی با مقوله‌هایی چون انقادات اجتماعی و سیاسی که شاعران تا قبل از سنایی به آن توجهی نداشتند، آمیخته می‌شود و به نقد جامعه می‌پردازد.
این استاد دانشگاه ادامه داد: سنایی ماند یک روشنفکر به جامعه خود نگاه می‌کند و در شعر خود بیان می‌کند که چه چیزهایی در جامعه را می‌خواهد و چه چیزهایی را نمی‌خواهد. یکی از چیزهایی که سنایی در جامعه نمی‌خواست، همین تعصبات مذهبی بود که دامن‌گیر جامعه ایران شده بود و به نظر سنایی چیزی که از این تعصبات حاصل شده بود، اصلا شبیه به اسلام نبود.
وی ضمن خواندن قصیده «مسلمانان! مسلمانان! مسلمانی، مسلمانی» از سنایی و ترجمه و توضیح ابیات آن، گفت: سنایی در این قصیده، مخالفت خود را با تعصبات مذهبی رایج در جامعه را اعلام می‌کند و معتقد است که این دین رایج در جامعه اسلام واقعی نیست و فقط اسمی از اسلام با خود دارد. در نهایت هم نجات از این اوضاع را پناه بردن به اسلام واقعی معرفی می‌کند.
موضع‌گیری عرفان و عرفا در برابر تعصبات مذهبی
موسوی در ادامه ویژگی‌های انسان متعصب برشمرد و در چرایی موضع‌گیری عرفان و عرفا در برابر این تعصب گفت: نگاه عارفان به دین و دنیا با سایرآدم‌ها متفاوت است.آن‌ها معتقدند که جهن جلوه جمالی خداوند است خاوند در همه جای آن حضور دارد، بنابراین مرزبندی بین این جها معنا ندارد و به این نتیجه می‌رسند که به دنبال عقیده‌ای بروند که از طریق آن در آشتی و صلح با جهانیان باشند. در واقع آن‌ها بر این باورند که وقتی در برابر انسانی موضع می‌گیرند، در واقع در برابر خدا موضع گرفته‌اند.
وی داستان فیل در تاریکی که هم در مثنوی مولانا و هم در حدیقه سنایی آمده را یکی از بهترین نمونه‌های طرح این مسئله خواند و گفت: عارفی که به این نتیجه می‌رسد که در جهان هیچ چیزی وجود ندارد مگر خداوند واحدی که کثیر شده و در جلوه‌های مختلف خود را نشان داده، به هیچ وجه نمی‌تواند درگیر تعصبات مذهبی بشود. همین نگاه را در سنایی و شعر او هم می‌بینیم که به اعتقادات مذاهب مختلف نگاه مثبتی دارد و همه را محترم می‌شمارد. سنایی همان‌طور که مدح حضرت علی(ع) می‌گوید، از حضرت زهرا (س)، امام حسن (ع) و امام حسین (ع) سخن می‌گوید و بر قاتلین امام حسین (ع)، یزید و معاویه لعنت می‌فرستد،در عین حال از خلفای راشدی نظیر ابوبکر، عمر و عثمان هم به نیکی یاد می‌کند و آن‌ها را هم مورد تایید قرار می‌دهد و نگاهی نسبت به مسائل دینی دارد که کمتر کسی دارد.
منبع: ایبنا
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید