چراغی که به خانه رواست...

1397/6/12 ۱۰:۳۳

اواخـــر مــــرداد امســـــــــــــــــــــال، دوازدهمیـــــن دوســـــــــــــالانه مطالعــــــــــــات ایـــران‌شناســی با حضور 308 ایران‌شناس، در دانشگاه ارواین در کالیفرنیا برگزار شد اما نیم قرن پیش، درست در همین روزها، اتفاقات مهمی در ایران افتاد؛ آن زمان هنوز ایران، ایران شناس داشت، آن زمان هنوز ایران شناسی ارج و قرب داشت

48 سال از برپایی نخستین کنگره «ایران‌شناسی» در دانشگاه تهران گذشت

حمیدرضا محمدی: اواخـــر مــــرداد امســـــــــــــــــــــال، دوازدهمیـــــن دوســـــــــــــالانه مطالعــــــــــــات ایـــران‌شناســی با حضور 308 ایران‌شناس، در دانشگاه ارواین در کالیفرنیا برگزار شد اما نیم قرن پیش، درست در همین روزها، اتفاقات مهمی در ایران افتاد؛ آن زمان هنوز ایران، ایران شناس داشت، آن زمان هنوز ایران شناسی ارج و قرب داشت، آن زمان هنوز ایران معاریف و مشاهیری داشت که به سبب دانش بسیط و وسیع‌شان، هریک، به تنهایی یک ایران شناس بودند، حتی اگر در شاخه‌ای از علوم انسانی و در راه شناخت ایران گام برداشته بودند اما آنان بودند که در نضج یافتن فرهنگ ایران معاصر نقش بی‌بدیل و بی‌نظیری ایفا کردند و البته، آن زمان هنوز کنگره‌هایی در ایران برپا می‌شد که محورشان، ایران شناسی و تحقیقات ایرانی بود و چنان از درجه اتقان و اعتبار برخوردار بود که هر پژوهنده‌ای را که در سرتاسر گیتی درباره ایران می‌پژوهید، به سرزمین ما می‌کشاند. همه‌شان در همین سرزمین گرد هم می‌آمدند و از تازه‌هایشان درباره ایران می‌گفتند.

چراغ نخست اما 48 سال پیش روشن شد و نخستین کنگره «ایران‌شناسی»، برگزار شد. پس از برگزاری کنگره جهانی ایران‌شناسان از 9 تا 16 شهریور 1345 در تالار فردوسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران آغاز شد و فعالیت رسمی خود را از پنجشنبه 12 تا دوشنبه 16 شهریور 1349 در دانشگاه تهران به انجام رساند. آن زمان، رئیس دانشگاه تهران علینقی عالیخانی بود و رئیس دانشکده ادبیات - و توأمان معاون آموزشی دانشگاه - هم سیدحسین نصر.

مجله «بررسی‌های تاریخی» در شماره 27 خود به تاریخ مرداد و شهریور 1349 درباره آن، نوشت: «هدف دانشگاه تهران از تشکیل کنگره مزبور این بود که محققان ایرانی را که در گوشه و کنار کشور پراکنده بودند به یکدیگر نزدیک و آشنا سازد و این جمع زحمتکش، سایر همکاران خود را در جریان تحقیقات جدید و تازه خویش بگذارند و از فعالیت‌های یکدیگر مطلع شوند.»

در این برنامه که دارای 11 شعبه بود، جمعاً 227 دانشمند و محقق حضور داشتند و از این عده 17 نفر ازجمله نذیر احمد، نیکی کدی، شارل هنری دوفوشه‌کور، دیوید استروناخ، ریچارد فرای و مایکل هیلمن از کشورهای دیگر شرکت کرده بودند و جمعاً در شعب مذکور، 144 خطابه قرائت شد. ذکر نام تمام سخنران مقدور و میسور نیست اما حتی به ترتیب ذکر نام رئیس و دبیر هر یک از شعب 11 گانه کنه این مجلس 5 روزه را عیان و بیان می‌کند؛ ادبیات معاصر ایران؛ ذبیح‌الله صفا، مظاهر مصفا، باستان‌شناسی و هنر؛ عزت‌الله نگهبان، رضا مستوفی، تاریخ و جغرافیای پیش از اسلام؛ عباس زریاب خویی، بهرام فره‌وشی، تاریخ و جغرافیای دوره اسلامی؛ محمدحسن گنجی، محمداسمعیل رضوانی، تحقیقات ادبی مربوط به ایران دوره اسلامی؛ ذبیح‌الله صفا، حسن سادات ناصری، دستور زبان فارسی؛ پرویز ناتل خانلری، مصطفی مقربی، دین و عرفان و فلسفه؛ یحیی مهدوی، رضا داوری اردکانی، زبان‌شناسی و لهجه‌های ایرانی؛ یحیی ماهیار نوابی، احمد تفضلی، علوم ایرانی؛ سیدحسین نصر، مظفر بختیار، کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی؛ محمدتقی مدرس رضوی، محمدتقی دانش‌پژوه، مردم‌شناسی و فرهنگ عامه؛ محمدجعفر محجوب، (بدون دبیر).

در اختتامیه این اجلاسیه، بیانیه 16‌بندی قرائت شد و اهم آن، از این قرار بود که بنا شد تا «به پیشنهاد رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران و به منظور تمایز عنوان نام کنگره، از این پس، کنگره تحقیقات ایرانی» خوانده شود. همچنین تصمیم گرفته شد «به منظور آنکه محققان رشته‌های ایران‌شناسی منظماً از فعالیت‌های یکدیگر مطلع شوند و تحقیقات جدید عرضه شود، این کنگره هرسال تشکیل می‌گردد». دیگر آنکه اعلام شد تا «دبیرخانه ثابت کنگره در دانشگاه تهران و در کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد آن» باشد و اعضای «کمیته مرکزی» آن نیز، «جمشید بهنام - پرویز ناتل خانلری -غلامعلی رعدی آذرخشی - ذبیح‌الله صفا - مجتبی مینوی - سیدحسین نصر - حبیب یغمایی و ایرج افشار» به‌عنوان «اعضای مقیم تهران» و «دکتر عبدالباقی نواب، منوچهر مرتضوی، عبدالوهاب نورانی وصال و جلال متینی» به ترتیب از اصفهان، تبریز، شیراز و مشهد تعیین شدند. در بند آخر نیز آمده بود که «دعوت دانشگاه مشهد [آن زمان هنوز به دانشگاه فردوسی تغییر نام نداده بود] به منظور آنکه دومین کنگره تحقیقات ایرانی در مشهد توسط دانشکده ادبیات و علوم انسانی آن دانشگاه تشکیل شود با حُسن قبول و تشکر پذیرفته می‌شود».

منبع: روزنامه ایران