نگاهی به تاریخچه کتابخانه و موزه ملک

1397/5/2 ۱۰:۵۷

حاج حسین آقا ملک، در سال ۱۲۴۹ در منزل اجدادی خود واقع در بازار بین‌الحرمین تهران متولد شد. حاج حسین دروس فارسی و عربی را نزد شیخ مسیح طالقانی فراگرفت. در جوانی همراه پدرش به مکه مکرمه مشرف شد. دست تقدیر او را مأمور رسیدگی املاک خانوادگی در خراسان کرد و در اثر ازدواج با دختر حاج سید عبدالله، متولی مسجد گوهرشاد، در آن دیار ماندگار شد.

زهرا آذرنیوش: حاج حسین آقا ملک، در سال ۱۲۴۹ در منزل اجدادی خود واقع در بازار بین‌الحرمین تهران متولد شد. حاج حسین دروس فارسی و عربی را نزد شیخ مسیح طالقانی فراگرفت. در جوانی همراه پدرش به مکه مکرمه مشرف شد. دست تقدیر او را مأمور رسیدگی املاک خانوادگی در خراسان کرد و در اثر ازدواج با دختر حاج سید عبدالله، متولی مسجد گوهرشاد، در آن دیار ماندگار شد. حاصل صد سال عمر او، پنج فرزند دختر بود. حاج حسین ملک پسری نداشت، او موقوفات خود را پسران خود می‌دانست. پدر وقف تاریخ ایران، در چهارم مرداد ماه 1351 دنیا را گذاشت و رفت. آنچه امروزه از ده‌ها میراث ماندگار او به‌عنوان موقوفه برجای مانده، موزه و کتابخانه ملک است.

موزه ملک

موزه ملک یکی از چندین موزه تهران است که با همت حاج حسین ملک دایر شد. او در مصاحبه‌ای با روزنامه اطلاعات گفته بود: «اگر در تهران اقامت داشتم حتماً به ایجاد موزه‌ای دست می‌زدم که با موزه انگلستان برابری کند.» او حتی یک لحظه هم از تبدیل کردن رؤیای خود به واقعیت، در زمینه ایجاد این موزه، غافل نشد. موزه ملک با زیربنای ۵۰۰۰مترمربع شامل هشت سالن موزه و بخش اداری موزه است. سالن‌های موزه بنا به موضوع کلکسیون ها، انتخاب و طراحی شده و چون اشیای این موزه از کلکسیون شخصی واقف است، تنوع موضوعی خاصی دارد. حاج حسین ملک از سال ۱۳۱۶ که رسماً موزه ملی ملک را افتتاح کرد با کارشناسان و متخصصان این حرفه در ارتباط بود و هرجا اثری نفیس می‌دید آن را خریداری کرده و به موزه اضافه می‌کرد. حاج حسین ملک به‌دلیل علاقه‌ای که به جمع‌آوری آثار کهن مثل سکه، فرش، قلمدان و... داشت، چنین آثاری خریداری کرده و نگه می‌داشت. کلکسیون تمبر و کلکسیون‌های قالی و تابلو و اشیای عتیقه از جمله پیراهن دستباف شاه عباس در موزه ملی ملک برای مشاهده و استفاده اشخاص علاقه‌مند قرار داده شده و محققان از آنها استفاده می‌کنند.

دیگر آثار نفیس موزه ملک عبارتند از: دوازده تابلوی منحصر به فرد از کمال الملک، سکه‌های نقره سلوکیه تا قاجار، سکه‌های طلا با دوره‌های تاریخی متفاوت، قلمدان‌های نفیس، تابلوهای رنگ روغن نقاش‌های ایتالیا، تابلوهای مینیاتور داخلی و خارجی، کشکول و تبرزن شاه عباسی، مرقعات شاهنامه فردوسی، کتیبه‌های قدیمی پرده خانه کعبه، نوشته‌ها و کنده‌کاری‌های رضا عباسی روی فلز و فرش‌های نفیس دوره‌های مختلف .

کتابخانه ملک

کتابخانه ملک در آبان‌ ماه ۱۳۱۶ وقف آستان قدس رضوی شد. این کتابخانه در ابتدا در خیابان ۱۵خرداد قرار داشت و بخشی از خانه حاج حسین ملک بود که به شکل تالار مطالعه و مخزن کتب خطی درآمده و اختصاص یافته بود. از خانه حاج حسین ملک در بازار بین‌الحرمین در خیابان ۱۵خرداد که با نام قرائت‌خانه ملک نیز معروف بود شرحی کوتاه در ماهنامه هنر و مردم آمده است. وی از سال ۱۳۰۳ شروع به جمع‌آوری کتب کرد و تا سال ۱۳۴۰ آن را ادامه داد اما کتابخانه هنوز هم کامل نبود. از سال ۱۳۴۰به بعد بود که کتابخانه، توانست مورد استفاده مراجعین قرار گیرد. حاج حسین ملک به فکر آماده‌سازی کتب برای استفاده بود و بدین منظور در سال ۱۳۲۷ افراد محققی، زیر نظر احمد سهیلی خوانساری برای فهرست‌نویسی گرد آمدند. در سال ۱۳۶۴ مطابق دستور حجت‌الاسلام واعظ طبسی نماینده ولی فقیه در خراسان و تولیت آستان قدس رضوی، ساختمان در زمینی به مساحت  ۵۷۰۰مترمربع شروع به کار کرد. ساختمان جدید در ضلع جنوبی وزارت امور خارجه در تهران که از موقوفات زنده یاد حاج حسین ملک است و مرحوم ملک قطعه زمین فوق را طی وقفنامه شماره ۶۶۶۸ برای احداث کتابخانه در نظر گرفته بود قرار دارد. کتابخانه ملک با مجموعه نفیسی از نسخه‌های خطی که سال‌های بسیاری از عمر دانشمندان صرف نوشتن آنها شده بود، شروع به کار کرد و در ابتدا بیشتر مورد استقبال اهالی معارف قرار گرفت. این مجموعه شامل ۳۱۳۰۰ جلد کتاب چاپی، سنگی و سربی بود که ۱۰۷۰عنوان کتاب چاپ سنگی دارد. تعداد کتب چاپی کتابخانه در سال ۱۳۴۹ حدود ۱۴۰۰۰ کتاب فارسی، عربی و ترکی و۴۰۰۰کتاب به زبان لاتین بوده است. در حال حاضر کتابخانه ملک، ۶۵۳۷ جلد نسخه خطی ثبت شده دارد که تماماً فهرست شده و در یک مجموعه 10 جلدی در اختیار محققین داخل و خارج از کشور قرار گرفته است. جمعاً کتابخانه، دارای ۱۸۳۶۹ عنوان نسخه اعم از مجموعه و منفرد است. از قدیمی‌ترین نسخ خطی این کتابخانه، جزئی از قرآن مجید به خط کوفی است که منسوب به حضرت امام حسن مجتبی(ع) است و بر پوست آهو نوشته شده است. کتب مهم عربی و اسلامی و تألیفات ابن سینا از دیگر کتاب‌های این مجموعه هستند. کتابخانه ملک دارای ۴۰۰۰مجلد کتاب لاتین به زبان فرانسه، انگلیسی، ایتالیایی و آلمانی است که اغلب آنها به زبان فرانسه هستند. قدمت کتاب‌های لاتین کتابخانه به ۱۰۰تا ۱۵۰ سال پیش می‌رسند.

منبع: روزنامه ایران