تخیل خلاقانه و باطنی گرایی

1397/2/15 ۱۰:۰۵

مصطفی ملكیان طی سخنانی با اشاره به هانری كربن، فیلسوف و مستشرق فرانسوی گفت: اكنون شیفتگی سابق را به كربن ندارم اگرچه مباحث بسیاری از او یاد گرفته‌ام اما تلاش می‌كنم تا اكنون نگاه نقادانه‌ای به افكار كربن داشته‌ باشم. او باطن‌گرای بسیار جدی است و تلاش كرده در تمام عمر خود به زبان ساده به‌دنبال یافتن معنویت و عمق در هستی باشد، مساله كربن این بوده و برای كاهش درد و رنج به سوی باطنی‌گرایی روی آورده است.

هانری كربن به روایت مصطفی ملكیان و نجفقلی حبیبی

مصطفی ملكیان طی سخنانی با اشاره به هانری كربن، فیلسوف و مستشرق فرانسوی گفت: اكنون شیفتگی سابق را به كربن ندارم اگرچه مباحث بسیاری از او یاد گرفته‌ام اما تلاش می‌كنم تا اكنون نگاه نقادانه‌ای به افكار كربن داشته‌ باشم. او باطن‌گرای بسیار جدی است و تلاش كرده در تمام عمر خود به زبان ساده به‌دنبال یافتن معنویت و عمق در هستی باشد، مساله كربن این بوده و برای كاهش درد و رنج به سوی باطنی‌گرایی روی آورده است. از سوی دیگر از آنجا كه كربن در جست‌وجوی معنا و عمق در هستی بوده، تنها آن را در باطنی‌گرایی پیدا كرده است. نشست «بررسی زندگی و آثار هانری كربن» با حضور مصطفی ملكیان، حسن سیدعرب و نجفقلی حبیبی عصر روز شنبه گذشته در سرای كتاب موسسه خانه ‌كتاب برگزار شد كه گزیده‌ای از گزارش آن را می‌توانید در زیر بخوانید.

ملكیان در این نشست با اشاره به اینكه كربن تلاش كرده نوعی آگاهی مجدد در مخاطبانش به‌ویژه شرقیان ایجاد كند، افزود: او بیان می‌كند كه می‌خواهد شرقیان، به‌ویژه ایرانیان مسلمان را از نو شرقی كند و از این جهت برای خود رسالت روشنفكری تعریف می‌كند تا درد و رنج بشر را از این راه كاهش دهد. به همین دلیل است كه كربن دوست ندارد كتاب‌هایش تنها برای اهل فن قابل مطالعه باشد. بلكه می‌خواهد مخاطب عام نیز به آثار او توجه كند.

ملكیان با بیان اینكه كربن به دنبال تشیع ایرانی است، گفت: به اعتقاد كربن دو قوم مستقر در شبه‌قاره هند و ایران وجود دارند كه تنها با تخیل خلاقانه قادر هستند به سوی باطنی‌گرایی حركت كنند البته او ایرانیان را باز در این جهت متمایزتر می‌داند و از تعبیری به‌ نام جان ایرانی نام می‌برد كه اسلام را می‌تواند تفسیر عرفانی و فلسفی كند. كربن پیش‌فرضی دارد مبنی بر اینكه در ذهنیت انسان امروز باید الهیات، فلسفه و عرفان با یكدیگر باشند. فلسفه مستند به عقل، الهیات مستند به مرزها، متون و شخصیت‌های دینی و عرفان مستند به كشف و شهود است. از دوره دكارت به بعد این سه حوزه در فرهنگ مسلط امروزی تفكیك شدند اما به اعتقاد كربن نباید این مرزها بین الهیات، عقل و عرفان وجود داشته باشند و هر فرد در استدلال‌هایش باید این مرزها را در هم بیامیزد. چراكه این سه حوزه باید با یكدیگر تغذیه متقابل داشته باشند. به گفته این پژوهشگر حوزه اخلاق، از همین جهت است كه كربن برای آنكه به تشیع‌گرایی برسد می‌گوید نیازی به پدیده كتاب مقدس و شخص زنده‌ای داریم كه با نبی هم چهره‌گری كند. به همین دلیل در مذاهب مختلف ادیان و اسلام به سراغ اسلام شیعی و از جمله شیخیه می‌رود كه چنین شاخصه‌ای را درون تفكرش دارد. ملكیان با بیان اینكه كربن برای پیگیری این اندیشه در آثارش به ۶ مفهوم می‌پردازد عنوان كرد: او بحث‌های فراوانی را درباره فلسفه اسلامی مطرح می‌كند همچنین توجه ویژه به تشیع اسماعیلی دارد و از سوی دیگر به تصوف توجه بیشتری می‌كند. به دنبال این سه‌شاخصه به ویژه روی شیخ اشراق، اسلام ایرانی و فتوت و جوانمردی در جهان اسلام مطالعه می‌كند. وی ادامه داد: كربن در آثار خود از تعبیر فلسفه اسلامی استفاده می‌كند و اوج آن را در حكمت شیعی اصفهان عهد صفویه می‌داند و معتقد است فلسفه اسلامی با ابن‌رشد تمام نشده و فرآورده‌های بسیاری داشته كه یكی از آنها حكمت شیعی است برای این كار نیز میرداماد، میر‌فندرسكی، صدرای شیرازی و قاضی سعید قمی را نماینده حكمت شیعی می‌داند اما معتقد است سرشاخه اصلی حكمت شیعی شیخ اشراق است. كربن معتقد است در فلسفه اسلامی عقلانیت، وحی و كشف با یكدیگر جمع شدند اما وقتی آن را گزارش می‌كند عنصری از عقلانیت در آن مشاهده نمی‌شود بدین معنی كه گویی هیچ استدلال فلسفی به سود فیلسوفان اسلامی در آثار او نیست.

نجفقلی حبیبی دیگر سخنران این مراسم نیز با بیان اینكه كربن برای ما ایرانیان مهم است اما حقش را ادا نكردیم، گفت: او در فلسفه تجزیه و تحلیل معنا پیدا كرده و ترجمه آثارش نیز در ایران انجام شده است. یكی از مهم‌ترین كارهای او این است كه سهروردی را برای ما ایرانیان شرح داده است. اگرچه طبیعیات سهروردی در امریكا تدریس می‌شود اما در فلسفه اسلامی در ایران مورد غفلت واقع شده است. وی با اشاره به اینكه در نوشته‌های كربن دغدغه قوی برای فلسفه ایرانی- اسلامی وجود دارد، افزود: ایران تنها كشوری است كه یك فیلسوف مستقل داشته و كربن سهروردی را به گونه‌ای معرفی كرده كه گویی در فلسفه غرب كه آن را تشبیه به جنگل سیاه می‌كنند، فلسفه سهروردی شرقی قدسی است. كربن یك اثر عمیق در فلسفه جهان باقی گذاشته و تلاش كرده برای الهیات معنوی و فرشته‌شناسی اسلامی منابع موثقی را تهیه كند.

منبع: روزنامه اعتماد