نخستین جراحان نوین تاریخ ایران

1396/12/26 ۰۹:۴۷

پزشکی نوین، دامنه خویش را در ایران، در سده‌های متاخر به دشواری در جامعه گسترانید. ایرانیان با وجود بهره‌گیری از پیشینه‌ای درخشان در سده‌های پیاپی تاریخ، اما پس از روزگار صفوی به رکودی چشمگیر در این گستره افتادند. چندین سده زمان برد تا دگرگونی‌های نو در زمینه پزشکی و روش‌های نوین همچون جراحی در ایران پدیدار شود.

پزشکی نوین، دامنه خویش را در ایران، در سده‌های متاخر به دشواری در جامعه گسترانید. ایرانیان با وجود بهره‌گیری از پیشینه‌ای درخشان در سده‌های پیاپی تاریخ، اما پس از روزگار صفوی به رکودی چشمگیر در این گستره افتادند. چندین سده زمان برد تا دگرگونی‌های نو در زمینه پزشکی و روش‌های نوین همچون جراحی در ایران پدیدار شود. صادق سجادی در مدخل «جراحی» در دائرةالمعارف بزرگ اسلامی درباره دگرگونی پزشکی و جراحی در سده‌های متاخر تاریخ ایران و اسلام می‌نویسد «پزشکی و جراحی در جهان اسلام مانند بسیاری از دانش‌های دیگر در قرون متأخر دچار رکود شد. در قلمرو وسیع ترکان عثمانی، ایران عصر صفوی تا میانه دورۀ قاجار، و شبه قاره روزگار تیموریان به ندرت به پزشک و جراحی برمی‌خوریم که خبرت و استادی را با قدرتِ ابداع و ابتکار و تصنیف یکجا جمع کرده باشد». او بیشترین کنش‌ها در زمینه جراحی را نه به پزشکان که به دلاکان و عطارانی بازمی‌گرداند که در ایران به چنان کارهایی می‌پرداخته‌اند «پولاک تصریح کرده است که منزلت جراح از دلاک بیشتر نبود و تنها وقتی که حال بیمار خطرناک می‌شد، آنان را می‌خواندند و البته این جراحان حتی از حکیم‌ها هم نادان‌تر بودند». دگرگونی‌های گسترده اجتماعی در دو سده اخیر تاریخ ایران، گستره پزشکی و جراحی را نیز به تکاپو انداخت. این تاریخ‌نگار، ورود شیوه‌های نوین جراحی را به ایران معاصر، با دشواری‌هایی همراه دانسته است «پزشکی نوین که نخست توسط پزشکان دفاتر نمایندگی سیاسی و تجاری دول اروپایی و سپس پزشکان و جراحانی که به خدمت دربارها و دولت‌های ایران و عثمانی خوانده می‌شدند، وارد این سرزمین‌ها شد؛ گرچه در آغاز به کندی پیش می‌رفت و البته با مخالفت‌هایی هم روبه‌رو می‌شد، ولی چون فوایدش آشکار شد، مردم به آن اقبال نشان دادند و دولت‌ها نیز کسانی را برای تحصیل آن به اروپا فرستادند». سجادی درباره نخستین جراحان نوین تاریخ ایران می‌نویسد «نخستین، یا از نخستین پزشکان و جراحان معروف و ماهر ایرانی که در اروپا تحصیل کرده بودند، دکتر محمد کرمانشاهی، معروف به کفری است که گفته‌اند: اول بار چاقوی کالبدشکافی را در ایران به دست گرفت. استادان ناظم‌الاطباء هم از تحصیلکرده‌های طب و جراحی در اروپا بودند. بنیان‌گذاری دارالفنون، زمینه را برای گسترش روی‌آوری به شیوه‌های نوین پزشکی و جراحی فراهم آورد «پزشکان اروپایی چون پولاک و طولوزان در شعبه طب آن، که اساس مدرسه بعدی طب و دانشکده پزشکی بود، به تدریس پزشکی و جراحی نظری و عملی پرداختند، کتاب‌ها نوشتند و پزشکان و جراحان مبرز تربیت کردند». پزشکی و شیوه‌های نوین جراحی هرچند از آن روزگار آرام‌آرام گسترش یافت اما مسیر کهنِ مورد پسند ایرانیان در بهره‌گیری از شیوه‌های سنتی همچنان پیوستگی یافت «هرچند [...] دانشکده پزشکی و بیمارستان‌های جدید ایجاد شد و فارغ‌التحصیلان طب و جراحی روی به افزایش نهادند، هنوز کسانی که طب قدیم می‌دانستند و براساس شیوه قدما طبابت و جراحی می‌کردند، به‌خصوص در شهرهای دور از مرکز بسیار بودند. در ١٣٣٣ق، دولت اعلام کرد که این پزشکان و جراحان باید از وزارت معارف جواز بگیرند. این پزشکان و جراحان را که تا همین اواخر در ایران فعالیت می‌کردند، «پزشک مجاز» می‌خواندند. رسته‌ای از اینان اکنون هم با عنوان دندانپزشک یا دندانساز تجربی در ایران به فعالیت مشغولند که بعضی از آنها گاه به جراحی‌های دندان هم می‌پردازند».

منبع: روزنامه شهروند