بعد از ما مثنوی «شیخی» كند

1396/11/15 ۰۸:۵۷

مراسم رونمایی كتاب مثنوی مولوی به تصحیح دكتر محمدعلی موحد عصر روز پنجم بهمن‌ماه در بنیاد شهریار تبریز برگزار شد. در این مراسم ابتدا توفیق سبحانی درباره اینكه از این پس این تصحیح مثنوی اساس كار محققان خواهد بود و بهترین جایگزین تصحیح نیكلسون خواهد بود سخن گفت و نمونه‌هایی از دقت استاد موحد را در تصحیح مثنوی ذكر كرد. سپس علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی و امور بین‌الملل شهر كتاب درباره اهمیت كار دكتر موحد سخن گفت. سخنران بعدی باقر صدری‌نیا بود كه به معرفی آثار مختلف دكتر موحد به ویژه درباره شمس و مولانا پرداخت. مشتاق مهر نیز به تفصیل به معرفی نسخه‌های مورد استفاده موحد در تصحیح مثنوی پرداخت و نیز از اهمیت تقسیم‌بندی مطالب مثنوی در این چاپ سخن گفت.

رونمایی از تصحیح موحد در تبریز
 

مراسم رونمایی كتاب مثنوی مولوی به تصحیح دكتر محمدعلی موحد عصر روز پنجم بهمن‌ماه در بنیاد شهریار تبریز برگزار شد. در این مراسم ابتدا توفیق سبحانی درباره اینكه از این پس این تصحیح مثنوی اساس كار محققان خواهد بود و بهترین جایگزین تصحیح نیكلسون خواهد بود سخن گفت و نمونه‌هایی از دقت استاد موحد را در تصحیح مثنوی ذكر كرد. سپس علی اصغر محمدخانی، معاون فرهنگی و امور بین‌الملل شهر كتاب درباره اهمیت كار دكتر موحد سخن گفت. سخنران بعدی باقر صدری‌نیا بود كه به معرفی آثار مختلف دكتر موحد به ویژه درباره شمس و مولانا پرداخت. مشتاق مهر نیز به تفصیل به معرفی نسخه‌های مورد استفاده موحد در تصحیح مثنوی پرداخت و نیز از اهمیت تقسیم‌بندی مطالب مثنوی در این چاپ سخن گفت. در پایان این مراسم محمد علی موحد سخنانی گفت كه بخش‌هایی از آن از نظر می‌گذرد:
ما به بزرگان دسترسی نداریم. به طور مثال به افرادی چون سعدی، نظامی، حافظ و... دسترسی نداریم و نمی‌دانیم مادر و پدر سعدی كیست و دقیقا چگونه زندگی می‌كرده است. شما می‌دانید مهم‌ترین نسخه‌ای كه ما از شاهنامه داریم مربوط به ٢٠٠ سال بعد از فردوسی است. ما بعد از ٢٠٠ سال خبر از بایزید داریم. اما درباره مولانا اینگونه نیست می‌دانیم خانواده او چه كسانی هستند و خودش چه می‌كرده است. نسخه‌هایی كه مرحوم فروزانفر از دیوان مولانا گردآوری كرده محدود به ١٠٠ سال بعد از مولانا است. یعنی دیوان كبیری كه ما از فروزانفر در دست داریم در آن منابعی كه از مولانا ١٠٠ سال پس از آن موجود بوده، مرجع قرار گرفته است.
مرحوم نیكلسون درباره منابع موجود مولانا می‌گوید كه باید نسخه‌های بعد از قرن هشتم را كنار بگذاریم. ما چه كار كردیم؟ او خودش را به نسخه‌های قرن هشتم محدود كرده بود اما ما همان نسخه‌ها را كنار گذاشتیم و دایره و حصار را تنگ‌تر كردیم. ما گفتیم منابع ١٥ سال بعد از مولانا را كنار می‌گذاریم چون در اطراف مولانا كسانی مانند فرزندان او بودند. حسام‌الدین چلبی كسی كه صاحب مثنوی بود در ٦٧٦ وفات كرده است. بنابراین نسخه‌هایی كه ما روی آن كار كردیم زیرنظر خود حسام الدین بود كه قرار گذاشت در خانقاه‌ها بعد از قرآن مثنوی خوانده شود و در واقع همان‌طور كه گفتم مثنوی برای او گفته شده است. این فرد زنده بوده و در حال حیاتش خلیفه مولانا بوده است. البته بعد از مرگ مولانا هم او خلیفه مولانا بوده است.
ما نسخه‌های زیرنظر این فرد را بررسی كردیم. از سوی دیگر اشاره شده كه نیكلسون برخی از این نسخه‌ها را دیده و برخی را هم كنار گذاشته است. او نسخه ٦٨٧ را دیده است اما نسخه او ناقص بوده و به همین دلیل آن را كنار گذاشته در حالی كه این نسخه بسیار با ارزشی است. آن نسخه كه به خط سلطان ولد است را نیكلسون ندیده است. اما ما نسخه‌هایی كه نیكلسون دیده و آنهایی را كه نادیده گرفته است بررسی كردیم. البته اهل فن باید این نسخه را ببینند و آن را بررسی كنند.
 رونمایی این كتاب مرهون تلاش‌های افراد زیادی است. من دوست داشتم اسم فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی روی كتاب باشد اما با توجه به كیفیت كارهای هرمس دوست داشتم این ناشر كتاب را چاپ كند. فكر می‌كنم كار خوبی انجام شده است با اینكه من آدم سختگیری هستم. اول كتابی كه از من چاپ شده است توسط بنگاه ترجمه و نشر كتاب زیرنظر تقی‌زاده بود و در سری اول كتاب‌هایی كه آنجا چاپ شد قرار داشت، كتاب‌های من را علیرضا خوارزمی كه یكی از باذوق‌ترین ناشران است چاپ كرد. پس از آن هم مرحوم زهرایی صاحب نشر كارنامه برخی دیگر از آثار من را منتشر كرده است. به همین دلیل من بدآموز و لوس شدم و هر ناشری را قبول ندارم. خوشبختانه حق این كتاب ادا شده است.
من زمانی فكر می‌كردم باید كتابی با عنوان متشابهات مثنوی معنوی نوشت. مثنوی ابعاد بسیار دارد كه می‌شود آن را بررسی كرد. ما نباید راه را ببندیم و بگوییم فقط قرائت ما درست است و لاغیر. ما علاقه‌مندیم كه خوانش‌ها و قرائت‌های مختلف از مثنوی معنوی ارایه شود. من تلاش كردم قرائت‌های مختلف مثنوی را در پاورقی این كتاب ارایه كنم. كسانی كه می‌خواهند مثنوی را بخوانند نزدیك‌ترین متن به نسخه اصلی و آنچه از لب و دهان مولانا بیرون آمده را می‌بینند. قرائت‌هایی كه اكنون موجود است خوانش‌هایی نیست كه به مثنوی تحمیل شده باشد. اینها قرائت‌هایی است كه به نسخه‌های ١٥ سال اول یعنی نسخه‌های ٦٧٧ یا نسخه ٦٨٧ بسیار نزدیك است. زمانی كه مولانا در حیات بوده در حضور حسام‌الدین چلبی مثنوی معنوی را تصحیح، تذهیب و تنقیح می‌كردند. اینگونه نبوده كه مولانا شعری بگوید و برود. این شعری است كه اصل، اصل دین است. می‌گوید بعد از ما مثنوی شیخی كند. بنابراین در این كتاب مولانا نهایت دقت را داشته و وسواس به خرج داده است. مولانا روی برخی نسخه‌ها علامت صحت گذاشته و برخی را هم نه یعنی آن را رد نكرده است.

منبع: اعتماد