بهار و روزنامه‌نگاری زمانه او

1396/10/19 ۰۸:۳۳

مقاله‌های سیاسی و اجتماعی محمدتقی بهار از نظر حجم بزرگ‌ترین بخش از میراث قلمی اوست. این مقاله‌ها، علاوه‌بر روشن‌کردن گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران، سیر اندیشه سیاسی و تحول نثر و نظم «ملک‌الشعرا» را می‌شناسانند. بهار آغاز روزنامه‌نگاری خود را پس از گشایش تهران به دست مشروطه‌خواهان در ۲۴ تیر ۱۲۸۸ دانسته است.

مقاله‌های سیاسی و اجتماعی محمدتقی بهار از نظر حجم بزرگ‌ترین بخش از میراث قلمی اوست. این مقاله‌ها، علاوه‌بر روشن‌کردن گوشه‌هایی از تاریخ معاصر ایران، سیر اندیشه سیاسی و تحول نثر و نظم «ملک‌الشعرا» را می‌شناسانند. بهار آغاز روزنامه‌نگاری خود را پس از گشایش تهران به دست مشروطه‌خواهان در ۲۴ تیر ۱۲۸۸ دانسته است. حال آن‌که پنج ماه پیش از آن، یعنی از ۲۸ اسفند ۱۲۸۷ که هنوز استبداد صغیر در تهران حاکم بود، در انتشار روزنامه نیمه‌علنی «خراسان» نقش داشت و همین تاریخ را باید آغاز روزنامه‌نگاری او دانست. از انتشار آن روزنامه تا درگذشتش (اردیبهشت ۱۳۳۰)، اثر اندیشه و قلم بهار در روزنامه‌ها و مجله‌های گوناگون، به‌صورت مقاله و یادداشت و مصاحبه و پیام دیده می‌شود. او خود، افزون بر سه شماره از روزنامه خراسان، به عنوان روزنامه‌نگاری حرفه‌ای، روزنامه‌های نوبهار و تازه‌بهار مشهد، نوبهار و زبان آزاد و ایران و مجله دانشکده را منتشر کرده و چند روزنامه دیگر را نیز به‌صورت آشکار یا پنهان سرپرستی کرده است. این، جز مقاله‌های ادبی و تاریخی و سروده‌های اوست که در شمار چشمگیری از روزنامه‌ها و مجله‌های معاصر او در تهران و شهرستان‌ها و خارج دیده می‌شود.

کتاب «دلمشغولی‌های بهار» مجموعه‌ای است از بررسی‌های دکتر ناصرالدین پروین درباره شاعر، پژوهشگر، مبارز سیاسی و روزنامه‌نگار، ملک‌الشعرای بهار كه برخی از آنها پیش از این در مطبوعات منتشر شده بودند و در آنها درباره زندگی اجتماعی و فرهنگی، و دوره کمتر‌شناخته‌شده اما طولانی و پرتلاطم روزنامه‌نگاری ملک‌الشعرا بحث شده است. در بخش اول كتاب، گزیده‌ای از زندگی‌نامه بهار و تحولات تاریخی آن دوران و تأثیر سیاست در شكل‌گیری شعر او بررسی می‌شود. در بخش دوم بر فعالیت‌های او در حوزه روزنامه‌نگاری تمركز می‌شود. در بخش سوم مطالعات او در زمینه ادبیات و سبك‌شناسی بررسی می‌شود. در مقاله‌ای در این بخش، نویسنده تاریخ دقیق اجرای ترانه «مرغ سحر» اثر جاودانه بهار و انگیزه سرودن آن را مطرح كرده است. در بخش چهارم ۵۲ مقاله برگزیده بهار در مطبوعات مختلف گردآوری شده است كه در آنها به طیف متنوعی از موضوعات اجتماعی و سیاسی روز پرداخته شده است.

بهار در ٢٠ سالگی به صف مشروطه‌طلبان خراسان پیوست و به انجمن سعادت خراسان راه یافت. اولین آثار ادبی-سیاسی او در روزنامه خراسان بدون امضا به چاپ می‌رسید که مشهورترین آنها خطاب به محمدعلی‌شاه است. بهار با دیگر شاعران روشنفکر عصر مشروطه، به‌ویژه میرزاده عشقی، دوستی و روابط صمیمانه و نزدیکی داشت و در ۱۳۰۳، در دوره نخست‌وزیری رضاخان به همراه عشقی و با همکاری او، مثنوی معروف «جمهوری‌نامه» را در مخالفت با جمهوری رضاخانی سرود. بهار در ١٢٨٩روزنامه نوبهار را که ناشر افکار حزب دموکرات بود، منتشر کرد و به عضویت کمیته ایالتی این حزب درآمد. این روزنامه پس از چندی به‌دلیل مخالفت با حضور قوای روسیه در ایران و مخاصمه با سیاست آن دولت، به دستور کنسول روس تعطیل شد. او بلافاصله روزنامه تازه‌بهار را تاسیس کرد. این روزنامه در ١٢٩١ به امر وثوق‌الدوله، وزیر خارجه، تعطیل و بهار نیز دستگیر و به تهران تبعید شد.

بهار در سال ١٢٩٣ در مجلس سوم شورای ملی از حوزه انتخابیه درگز انتخاب شد. یک سال بعد دوره سوم نوبهار را در تهران منتشر کرد و در ١٢٩٤ انجمن ادبی دانشکده و نیز مجله دانشکده را بنیان گذاشت که به اعتقاد او مکتب تازه‌ای در نظم و نثر پدیدآورد. انتشار نوبهار بارها ممنوع و دوباره آزاد شد. کودتای ۱۲۹۹ بهار را برای سه ماه خانه‌نشین کرد. چندی بعد که زندانیان رژیم کودتا آزاد شدند، و قوام‌السلطنه نخست‌وزیر شد، بهار به نمایندگی مجلس چهارم انتخاب شد. در مجلس پنجم بهار در صف مخالفان جمهوری رضاخانی جای گرفت و معتقد بود که موافقت سردارسپه با جمهوری، اسباب تردید مردم شده ‌است و مردم نتیجه چنین جمهوری‌ای را دیکتاتوری رضاخان می‌بینند. در پایان دوره ششم مجلس، با استقرار سلطنت رضاشاه، دیگر زمینه‌ای برای فعالیت سیاسی بهار وجود نداشت و او از سیاست کناره گرفت. از آن به بعد، سرشارترین دوران کار علمی بهار که با انزوای او در ۱۳۰۷ پس از پایان مجلس ششم و کناره‌گیری از مجلس آغاز شده بود، غنای بیشتری یافت. در این دوره بود که بار دیگر به مطالعه متون و تتبع و تحقیق ادبی و زبانی پرداخت. دستاورد ادبی و علمی او در این دوره، تصحیح متون، ترجمه آثاری از پهلوی به فارسی و تألیف سبک‌شناسی و تحقیق درباره شاهنامه فردوسی بود.

منبع: روزنامه شرق