دیدار پوشکین با فاضل خان گروسى / سعید نفیسى

1396/5/25 ۰۸:۱۷

در سال ۱۲۴۵ق و ۱۸۲۹م که گریبایدوف ـ نویسنده بزرگ و وزیر مختار روسیه در تهران ـ پس از عهدنامه‌ ترکمانچاى در نتیجه تحریکاتى کشته شد، فتحعلى شاه نوه خود خسرو میرزا پسر عباس‌میرزا نایب ‏السلطنه را که شاهزاده جوان و خوش قامت و خوش سیمایى بود، با هیأتى براى عذرخواهى به روسیه فرستاد و این هیأت از راه تفلیس به پترزبورگ رفت.‏

در سال ۱۲۴۵ق و ۱۸۲۹م که گریبایدوف ـ نویسنده بزرگ و وزیر مختار روسیه در تهران ـ پس از عهدنامه‌ ترکمانچاى در نتیجه تحریکاتى کشته شد، فتحعلى شاه نوه خود خسرو میرزا پسر عباس‌میرزا نایب ‏السلطنه را که شاهزاده جوان و خوش قامت و خوش سیمایى بود، با هیأتى براى عذرخواهى به روسیه فرستاد و این هیأت از راه تفلیس به پترزبورگ رفت.‏ در میان اعضاى هیأت، میرزاتقى‏خان امیرکبیر که در آن زمان «وزیر نظام» لقب داشت و از کارگزاران دستگاه عباس میرزا نایب‏ السلطنه در تبریز بود و فاضل خان گروسى ـ شاعر و نویسنده معروف آن زمان ـ هم بودند.‏

پوشکین ـ شاعر بزرگ روسیه ـ را در این زمان به جنوب کشور تبعید کرده بودند، او در ضمن سفرى که به «ارزروم» کرده است، در این سفر به هیأت سفارت ایران در راه برخورد و فاضل ‏خان را که با ایشان بود، دید و در سفرنامه ارزروم خود در این زمینه چنین مى ‏نویسد:‏‏«منتظر ورود شاهزاده ایرانى بودند. در اندک فاصله از کازبک، چند کالسکه رو به ما مى‏ آمد و راه تنگ را گرفته و رفت و آمد را دشوار کرده بود. در ضمن آنکه کالسکه‏ ها را عبور مى ‏دادند، افسر فرمانده پاسبانان به ما خبر داد که شاعر دربارى ایران را مشایعت مى ‏کند و به خواهش من، مرا به فاضل‏ خان معرفى کرد. من به یارى مترجم آغاز کردم با طمطراق و عبارت‏پردازى به روش مردم شرق به او خوشامد بگویم؛ اما وقتى که فاضل‏ خان به لفاظى بى ‏جاى من، با ادب ساده و خردمندانه‏ اى که سزاوار مرد حسابى بود پاسخ داد، من شرمنده شدم! امیدوار بود در پترزبورگ مرا ببیند، متأسف بود که آشنایى طولانى نخواهد بود و از این‏گونه سخنان مى ‏گفت، شرمسار شدم و ناچار لحن باابهت آمیخته به مزاح را‌ترک کردم و به سخنان عادى اروپایى پرداختم. این هم درس عبرتى براى مسخرگى روسى ما بود. از این پس دیگر درباره هیچ کس براى آنکه کلاه پوست بر سر دارد و انگشت‏هاى خود را رنگ کرده، قضاوت نخواهم کرد.»‏

پیداست که این رفتار فاضل‏ خان با پوشکین کاملاً در ذهن او اثر کرده و در قطعه شعرى بار دیگر یاد از این برخورد کرده و گفته است:‏

‏«اى خوش آن روز و ساعتى که در کوههاى قفقازر سرنوشتْ ما را به هم رسانید

راه تازه‏اى که در پیش گرفته ‏اى، بر تو مبارک باد!

راه تو به سرزمین شمالى سهمگین ماست

که مدت پادشاهى بهار در آن کوتاه است

اما در آنجا نام حافظ و سعدى معروف است.‏

تو به سرزمین نیمه‌شب خواهى رفت

پس اثرى از آن در سخنان خود بگذار

گلهاى اندیشه شرقى رار به روى برفهاى شمال بپاش.»‏

منبع: روزنامه اطلاعات