موانع اصلاحات عباس میرزا قاجار نایب السلطنه در بخش های دربار، سپاه و نهاد دین

1396/3/31 ۱۶:۴۲

دغدغه اصلی این پژوهش در واقع اصلاحاتی است که اولین بار به سبک غربی در دوره ولیعهدی عباس میرزا، پسر دوم فتحعلی شاه، دومین شاه قاجار و با خواست او عملی گردید. اصلاحاتی که شاید اولین گام در راهی بود که بعدها ایران را به سوی تجدد به سبک غربی پیش برد.

فریده فرهمندزاده

دغدغه اصلی این پژوهش در واقع اصلاحاتی است که اولین بار به سبک غربی در دوره ولیعهدی عباس میرزا، پسر دوم فتحعلی شاه، دومین شاه قاجار و با خواست او عملی گردید. اصلاحاتی که شاید اولین گام در راهی بود که بعدها ایران را به سوی تجدد به سبک غربی پیش برد. هر چند انگیزه آغاز این اصلاحات، بیش از هر چیز افزودن توان نظامی ایران در برابر مهاجمان بیگانه و به ویژه روس‌ها بود اما نباید از نظر دور داشت که حیطه گسترده تری از مسایل نظامی را شامل شد و صورتهای اقتصادی، سیاسی، علمی و حتی فرهنگی به خود گرفت. اما ناآگاهی و گاه بی تدبیری ضابطین امر اصلاحات و همچنین عدم همراهی شاه و درباریان و سایرینی که کمک و یاری آنان در به ثمر رسیدن اصلاحات موثر بود. عدم توانایی مالی برای تامین بودجه های امور اصلاحی، دخالت بیگانگانی که صلاح خود را در عقب ماندگی و ضعف ایران می دیدند و از همه مهمتر عدم زمینه سازی لازم در اقشار گوناگونی که با اقدامات اصلاحی در ارتباط بودند برای پذیرش و پیشبرد اصلاحات، از مهمترین دلایل ناکارآمدی و ناکامی اصلاحات بوده که در این نوشته بدان‌ها پرداخته می شود.

با نگاهی گذرا به اجتماع آن روز، اساس آن را بر سه پایه خواهیم دید. حاکمیت که متشکل از شاه و بخش کوچکی از شاهزادگان و دیوانیان عالیرتبه است؛ نظامیان که معمولاً با طبقه بندی حاکمیت پیوندهایی دارند یا جزء آن هستند (منظور سران نظامی است)؛ روحانیت که با حاکمیت پهلو می زند و از موقعیت ممتاز اجتماعی برخوردار است. گو اینکه از اثر جریانات اجتماعی و همزمان با افت و خیزهای اقتدار حاکمیت، این طبقه نیز دچار فراز و فرودهایی می گردد. تأثیری که واکنش مثبت و یا منفی این طبقات به واقعه ای در موفقیت یا عدم موفقیت آن داشته است، ما را بر ان داشت که به احوال این سه طبقه بپردازیم.

تاریخ ایران و اسلام دانشگاه لرستان، پاییز و زمستان 1387، شماره 4

دریافت مقاله

منبع: پرتال جامع علوم انسانی