فریتْس وولف / لیلا نوری کشتکار
1396/2/6 ۰۷:۲۵
فریتس وولف،۱ ایران‌شناس و شاهنامه‌پژوه نامدار آلمانی، که عمده شهرت خود را پس از تألیف «فرهنگ شاهنامه فردوسی» (برلین، ۱۹۳۵) به دست آورد، یازدهم نوامبر ۱۸۸۰ در خانواده‌ای یهودی در برلین به دنیا آمد و تا سی‌‌ویکم مارس ۱۹۴۳ نیز در این شهر زندگی می‌کرد؛ اما از سرنوشت او پس از این تاریخ اطلاعی در دست نیست.
فریتس وولف،۱ ایران‌شناس و شاهنامه‌پژوه نامدار آلمانی، که عمده شهرت خود را پس از تألیف «فرهنگ شاهنامه فردوسی» (برلین، ۱۹۳۵) به دست آورد، یازدهم نوامبر ۱۸۸۰ در خانواده‌ای یهودی در برلین به دنیا آمد و تا سی‌‌ویکم مارس ۱۹۴۳ نیز در این شهر زندگی می‌کرد؛ اما از سرنوشت او پس از این تاریخ اطلاعی در دست نیست.
وولف تحصیلات دبیرستان را در مدرسه سلطنتی فرانسوی به پایان رساند. سپس برای ادامه تحصیل به مونیخ و هایدلبرگ رفت و به تحصیل علوم شرقی، از جمله ادبیات، هنر، فلسفه و زبان، پرداخت. پس از پایان این دوره، به برلین بازگشت و بعد از اقامتی کوتاه، برای تحصیلات دانشگاهی، عازم گیسن شد.
زبان‌شناسی
او ابتدا تحت راهنمایی دانشمندانی چون اوتو بِهاگِل۲(۱۸۵۴ـ ۱۹۳۶) و هرمان اوستهوف۳ (۱۸۴۷ـ ۱۹۰۹) به مطالعه و تحقیق در زمینه زبان‌شناسی روی آورد، اما پس از آشنایی با کریستیان بارتولومه۴ (۱۸۵۵ـ ۱۹۲۵) و تحت تأثیر تیزبینی و پشتکار او، مطالعاتش به سمت ایران‌شناسی سوق داده شد.
وولف با راهنمایی بارتولومه، در سال ۱۹۰۵ با موفقیت از رساله دکتری خود با عنوان «مصادر در زبان‌های هندی و ایرانی» دفاع کرد. او در این رساله که در سال ۱۹۰۷ منتشر شد، به بررسی و یافتن وجوه تمایز روشن و دقیق میان مصادر و صیغه‌های اسم ذات و نیز تعیین مرز میان مصادر و صیغه‌های افعال محدود پرداخته و کوشیده است تا برای مصادری که صیغه‌های اسم مکان ـ اضافه دارند، مواد قابل فهمی تنظیم کند و تحقیقات خود را با نقد محتاطانه‌ای مدلل سازد.
سپس بر آن شد که مطالعات خود را به زبان‌شناسی ایرانی معطوف کند؛ اما چندی نگذشت که از تصمیمش صرف‌نظر کرد؛ زیرا در این زمان، از سویی زندگی برای یهودیان آلمان دشوار شده بود (وولف یهودی‌‌نژاد و مسیحی مذهب بود) و نازی‌ها موانع بی‌شماری بر سر راه آنها، برای ورود به محافل دانشگاهی، ایجاد کرده بودند و از سویی دیگر پرداختن به یک علم تخصّصی نیاز به پشتوانه‌ای قوی داشت که وولف از آن بی‌بهره بود.
در چنین شرایطی، وولف به یاری استادش، بارتولومه، شتافت که پس از تألیف «دستور زبان ایرانی باستان» (مونیخ، ۱۸۷۸) و «فرهنگ زبان ایرانی باستان» (اشتراسبورگ، ۱۹۰۴)، به کار ترجمه جدیدی از اوستا به زبان آلمانی مشغول بود و بخش «گاهان» آن را خود به انجام رسانیده بود (۱۹۰۵).
وولف ترجمه بخشهای اوستای گلدنر۵ را به عهده گرفت و این کار را در سال ۱۹۱۰ در اشتراسبورگ به پایان رساند و آن را با عنوان «اوستا، کتاب مقدس پارسیان»، به استاد خود تقدیم کرد. این کتاب بار دیگر در سال ۱۹۲۴ تجدید چاپ شد.
و ولف به پشتوانة نسبی مالی خود، پانزده سال در شهرهای دانشگاهی، مانند مونستر، برلین، مونیخ، توبینگن و گیسن که کتابخانه‌‌های معتبری داشتند، به مطالعات خود ادامه داد و چون تحت تأثیر تعالیم استادش ـ بارتولومه ـ بود، بر آن شد که به روش یکی از تألیفات او، یعنی «فرهنگ زبان ایرانی باستان» که اولین فرهنگ بسامدی زبان‌های ایرانی بود، اولین «فرهنگ بسامدی زبان فارسی» را تهیه کند. از این رو به مطالعه و تجزیه و تحلیل زبان شاهنامه و ضبط کامل مواد زبانی آن پرداخت. بدین منظور، او سه چاپ از شاهنامه را که به اهتمام دانشمندان اروپایی فراهم آمده بود، اساس کار خود قرار داد: یکی شاهنامه هفت جلدی چاپ پاریس به تصحیح ژول مول۶ (۱۸۳۸ـ۱۸۷۸)، دیگری شاهنامه چاپ کلکته به تصحیح ترنر مکن۷ (۱۸۲۹) و سه دیگر شاهنامه چاپ لیدن به تصحیح فولرس ـ لانداور ۸ (۱۸۷۷ـ۱۸۸۴).
وولف همچنین لغت شاهنامه عبدالقادر بغدادی را هم، که زالمان۹ منتشر کرده بود، از نظر گذراند و موارد منحصر به فرد و واژه‌های شاذ آن را نیز به واژه‌نامه خود افزود. او در اثنای کار، سفری نیز به شهرهای رم و فلورانس در ایتالیا کرد و پس از اقامتی دو ساله در این کشور، در سال ۱۹۲۹ بار دیگر به برلین بازگشت و آنجا را برای اقامت دائمی برگزید.
فرهنگ شاهنامه
سرانجام کار بسیار دقیق و طاقت‌فرسای استخراج و تنظیم و تدوین واژه‌های شاهنامه، با عنوان «فرهنگ شاهنامه فردوسی» که وولف بیست و پنج سال از عمر خود را وقف تدوین آن کرد، در سال ۱۹۳۴ به پایان رسید. دوستان او موفق شدند که شعبه فرهنگی وزارت خارجه آلمان را از اهمیت کار علمی او آگاه کنند. این امر موجب شد که رئیس این شعبه مقدمات چاپ نفیس آن را در چاپخانه دولتی آلمان فراهم آورد. این اثر نخست در سال ۱۹۳۵ در برلین، به قطع سلطانی، چاپ و منتشر شد و به مناسبت جشن «هزاره فردوسی» از طرف دولت آلمان به ملت و حکومت وقت ایران هدیه شد.
فرهنگ شاهنامه فردوسی، پس از مرگ وولف، در ۱۹۶۰ در برلین تجدید چاپ شد. این فرهنگ که در نوع خود در حوزه مطالعات ایران شناسی بی‌نظیر است، نخستین فرهنگ شاهنامه‌ای است که به روش علمی مدون شده است. این اثر درواقع کشف‌اللغات جامعی است که همه واژه‌های شاهنامه، با ذکر نشانی شواهد آنها در ابیات، به ترتیب الفبایی تنظیم شده و ویژگی‌های لغوی و مقوله‌های دستوری واژه‌ها در آن نشان داده شده است.
وولف با این کار توانست تحقیق در لغت فارسی را بر پایه محکمی استوار کند و آن را از قید وابستگی به فرهنگ‌های نارسای ایرانی و هندی برهاند. با این حال و به رغم جامعیت فرهنگ او، خطاها و کاستی‌هایی نیز در آن دیده می‌شود که به عقیده عبدالحسین نوشین، برخی از آنها از عدم دسترسی این دانشمند به نسخه‌های کهن و معتبر شاهنامه و برخی دیگر از لغزش‌های فرهنگ‌نویسان فارسی سرچشمه می‌گیرد.
دولت ایران به منظور قدردانی از خدمات و ولف در سال ۱۳۱۷ نشان درجه اول علمی به او اعطا کرد و از او دعوت کرد تا در دانشگاه تهران به تدریس اوستا و زبان‌های باستانی بپردازد. او از این دعوت استقبال کرد، لیکن بیماری مجال سفر به او نداد.
وولف سرانجام در ۳۱ مارس ۱۹۴۳ به دست نیروهای دولتی نازی دستگیر و به سرنوشت نامعلومی دچار شد.
* دانشنامه جهان اسلام (با حذف منابع)
پی‌نوشت‌ها:
۱- Fritz Wolff. 2. Otto Behaghel
3. Hermann Osthoff 4. Christian Bartholomae
5. Geldner 6.Jules Mohl
7- Turner Macan 8-Vullers-Landauer
9-Salemann
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.