روشی نوین برای آموزش موسیقی ایرانی در گفت‌وگو با داریوش طلایی

1395/11/24 ۰۸:۲۵

«تحلیل ردیف: براساس نت‌نویسی ردیف میرزا عبدالله با نموداری تشریحی» یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که برای هویت‌بخشی به موسیقی سنتی ایرانی نوشته شده است. داریوش طلایی برای همین کتاب مهم برنده سی و چهارمین جایزه کتاب سال در بخش هنر شد. این نوازنده پیشکسوت تار و آهنگساز مطرح موسیقی ایرانی و مدرس دانشگاه در این اثر تالیفی تلاش کرده با روشی نو «ردیف میرزا عبدالله» یکی از معتبرترین روایت‌های ردیف موسیقی ایرانی را تحلیل و بررسی ‌کند

«تحلیل ردیف: براساس نت‌نویسی ردیف میرزا عبدالله با نموداری تشریحی» یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی است که برای هویت‌بخشی به موسیقی سنتی ایرانی نوشته شده است. داریوش طلایی برای همین کتاب مهم برنده سی و چهارمین جایزه کتاب سال در بخش هنر شد. این نوازنده پیشکسوت تار و آهنگساز مطرح موسیقی ایرانی و مدرس دانشگاه در این اثر تالیفی تلاش کرده با روشی نو «ردیف میرزا عبدالله» یکی از معتبرترین روایت‌های ردیف موسیقی ایرانی را تحلیل و بررسی ‌کند. او پس از اتمام تحصیلات دانشگاه (از سال ۱۳۵۵) در دانشگاه تهران به‌عنوان عضو هیات‌علمی دانشگاه موسیقی ایرانی تدریس کرد. طلایی در سال ۱۳۵۸ با دریافت بورسیه از دولت فرانسه برای ادامه تحصیل عازم کشور فرانسه شد. او سال 1371 به ایران بازگشته و تاکنون عضو هیات‌علمی گروه موسیقی دانشگاه تهران است و طی این سال‌ها ضمن تدریس در دانشگاه به تالیف آثار موسیقی و اجرای کنسرت پرداخته است. با او به بهانه تالیف کتاب «تحلیل ردیف» به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

کتاب «تحلیل ردیف...» اثری است که برای نوشتن آن باید سال‌های زیادی را صرف کرده باشید. بفرمایید این کتاب حاصل چند سال کار هنری شماست؟
 این کتاب حاصل 50 سال تجربه و کار هدفمند من در موسیقی ایرانی است. کار هدفمند من از همان زمان کودکی و نوجوانی شروع شده و با سیستم‌های مختلف موسیقی کار کرده‌ام، آموزش موسیقی را در کنسرواتوار هنرستان موسیقی ملی با استادانی مانند علی‌اکبر شهنازی و محمد سریر که موسیقی دستگاهی اصیل کار می‌کردند، فراگرفتم و همچنین خود موسیقی کلاسیک غربی را هم آنجا آموختم. من با این چند فرهنگ موسیقی از اول آشنا بودم و مسائل و دیدگاه‌ها و تضاد‌هایش همیشه برای من مساله بوده است. تا زمانی که آمدم در دانشگاه تهران تحصیل کردم و در مرکز حفظ و اشاعه عضو شدم که این عضویت برایم بازگشت به موسیقی قدیم ایران بود. خلاصه می‌خواهم بگویم زمینه این تضاد‌ها همین‌طوری با من همراه بود تا اینکه وقتی به خارج از ایران رفتم و در دانشگاه‌هایی مانند واشنگتن و سوربن فرانسه درس دادم و تحصیل کردم. ماهیت موسیقی ایرانی و چالش‌هایی که با دنیای مدرن و آکادمیک دارد مسائلی بوده که من مرتب با آن یا به صورت مقاله یا به صورت درس یا کنسرت یا... درگیر بودم. تا اینکه در سال 71 کتابی را به نام «نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی» چاپ کردم. وقتی در دانشگاه واشنگتن بودم ردیف را کامل با سه‌تار ضبط کردم و کتاب «نگرشی نو به موسیقی ایرانی» را آنجا نوشتم و وقتی به ایران آمدم آن را منتشر کردم و از آن موقع این کتاب را تدریس می‌کنم و از سال 74 هم مکمل آن را که روشی برای نگارش موسیقی ایرانی به نام «نت‌نویسی آموزشی و تحلیلی» است، به روشی که کاربردی در موسیقی داشته باشد و همچنین از طریق آن بتوانم افراد مختلف و علاقه‌مند به موسیقی ایرانی را جذب کنم، نوشتم. این کتاب همان ردیفی بود که از استاد نورعلی برومند فراگرفته بودم.

 اهمیت چاپ این کتاب را در چه می‌دانید؟
عنوان کتاب «تحلیل ردیف» شاید برای غیرمتخصصان نماینده محتوای کتاب نباشد شاید آنها ندانند اصلا ردیف یعنی چه. البته اهل فن می‌فهمند. معنای ردیف چیز محدودی نیست. ردیف در واقع ادبیات موسیقی کلاسیک ایرانی است که نیاکان ما آن را حفظ کرده‌اند و سینه به سینه به ما رسانده‌اند، یا به قول معروف تنظیمش کرده‌اند و حالا با ماست که بتوانیم این را تحویل و تاویلش کنیم. در واقع در یک کلام بخواهم بگویم این کتاب اولا روش پداگوژی یا روش آموزش نوین موسیقی ایرانی است. دوم اینکه یک زبان‌شناسی موسیقی ایرانی است. اگر برای هر ملتی و هر قومی زبان و موسیقی خاص خودش را قائل شویم این کتاب دستور زبان موسیقی ایرانی را از بنیاد‌ها و بنیان‌های فانتیکش گرفته تا ریزترین و درشت‌ترین اجزایش که گوشه‌ها و آوازها و دستگاه‌ها باشند را بررسی کرده و نشان داده است. همه اینها به روش گرافیکی در کتاب پیدا شده است که خیلی دوستانه است و خیلی راحت مخاطب می‌تواند به سادگی و تصویری در آن واحد با موسیقی و گوشه‌ها و سیستم‌ها ارتباط برقرار کند. این یکی از امتیازات خاص این کتاب است.
 وضعیت چاپ کتاب‌های موسیقی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
 از زمانی که دسترسی به سیستم‌های کامپیوتری و پرینتر و... راحت شده است کتاب‌سازی خیلی کار ساده‌ای شده، یعنی شما می‌توانید با استفاده از یک کامپیوتر ساده و برنامه‌های نت‌نویسی که در کامپیوتر موجود است، نت‌ها را بنویسید. مساله این است که کتاب مخصوصا کتاب هنری در مورد موسیقی باید دیدگاه‌هایش خیلی روشمند و مشخص باشد که به کجا می‌خواهد برسد و آن کسی که می‌خواهد آن را بنویسد چقدر صلاحیت داشته باشد. این مساله مثل این می‌ماند که مربی ورزشی بخواهد به کسی آموزش بدهد تا او را قهرمان جهان کند. ولی خودش چیزی بلد نیست. امکان دارد مربی نابلد از اول فنی را به او یاد دهد که دستش خراب شود و هیچ‌وقت درست نشود. در هنر این آسیب هم فیزیکی است و هم روحی. متاسفانه اکثر کتاب‌های موسیقی توسط کسانی که صاحب صلاحیت هستند نوشته نمی‌شوند. باید هم صاحب صلاحیت باشند و هم بتوانند به یک روش علمی و آموزشی یا آکادمیک بنویسند.

 آیا چاپ کتابی مثل کتاب شما می‌تواند کمک کند به هنرجویان یا دانشجویان رشته هنر که بتوانند از آموزش منسجمی برخوردار باشند؛ با توجه به اینکه در آموزشگاه‌ها مربیان هر آنچه خود در مقطع‌های مختلف زندگی آموخته‌اند تدریس می‌کنند؟
اصلا این کتاب برای همین نوشته شده و به همین منظور تدوین شده، رسالتش همین است. من به این کتاب خیلی اعتقاد دارم. این کتاب اصلا شناخته شده نیست. با اینکه یک سال نگذشته و به چاپ سوم رسیده است ولی من به این اعتقاد دارم که کتاب شناخته نشده است.

 برای اینکه شناخته‌تر شود چه راهکارهایی دارید؟
 در کلاس‌هایی که دارم این کتاب را به‌عنوان مسترکلاس برای کسانی که در دوره پیشرفته هستند و به اصطلاح دوره مشق موسیقی را پشت سر گذاشته‌اند، تدریس می‌کنم. و حتی در شهرستان‌ها هم قرار است دوره‌هایی بگذارم چون معتقد هستم باید مربی‌ها این کتاب را یاد بگیرند و بتوانند آن را آموزش دهند. همچنین صحبت‌هایی شده است تا سلسله‌نشست‌های بزرگ‌تری در فرهنگسراها داشته باشیم. تاکنون هم مدیران فرهنگسرای ارسباران اظهار علاقه کرده‌اند تا در سالن فرهنگسرا نشست‌هایی برگزار شود که علاقه‌مندان بتوانند در بحث موسیقی ایرانی شرکت کنند.

خیلی از استادان موسیقی بر شفاهی بودن این هنر تاکید دارند.
 در هر صورت این کتاب بحث‌های مختلفی دارد؛ یک بحثش زبان‌شناسی موسیقی ایرانی است. در واقع من تولید یک علم جدید کرده‌ام که نیاز است مطالعه شود.

منبع: فرهیختگان