بازوانِ مشروطه / آفرین دخت سیستانی

1395/8/29 ۰۸:۱۴

جنبش مشروطه را تهران پدید آورد ولی پیشرفت آن را تبربز بر گردن گرفت. هنگامی که مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی شاه قاجار منحل شد، مجاهدین آزادی خواه تبریز، نخستین کسانی بودند که در مقابل این حرکت ارتجاعی ایستادند

جنبش مشروطه را تهران پدید آورد ولی پیشرفت آن را تبربز بر گردن گرفت. هنگامی که مجلس شورای ملی به دستور محمدعلی شاه قاجار منحل شد، مجاهدین آزادی خواه تبریز، نخستین کسانی بودند که در مقابل این حرکت ارتجاعی ایستادند.

ستارخان و باقرخان، دو مبارز تربیت یافته انجمن ایالتی تبریز، پس از تعطیلی مجلس و نشر خبر آن در آذربایجان، آمادگی خود را برای خدمت و دفاع از مشروطه اعلام و به همراه هواداران آزادی­خواه خود بنای مقاومت گذاردند. تکاپوی مردم تبریز در چنین برهه‌ای، مژده ای بود برای همه ایرانیان و آوازه این مقاومت متهورانه درپی آن یأس حقیرانه انحلال مجلس در اندک‌زمانی چنان در اقصی نقاط جهان پیچید که حمایت و همراهی بسیاری از ایرانیان و غیرایرانیان هندوستان، قفقاز، عثمانی و حتی گروه‌های دموکراتی از اروپا را به خود جلب کرد. محمدعلی‌شاه، درپاسخ به چنین حرکتی، اتابک ضدمشروطه دولت پیشین، عین‌الدوله را به فرمانداری آذربایجان منصوب و او را مأمور سرکوب این اغتشاش کرد. اما انقلابیون تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان سرسختانه مانع تسلط این قشون بر شهر شدند. درنتیجه آن، راه جلفا به تبریز توسط سپاه دولت بسته شد و شهر به محاصره درآمد. درچنین شرایطی دولت روس که از دیرباز به دنبال دستاویزی برای دخالت در امور ایران و نهایتاً عبور سپاه خود به داخل مرزها بود، ضربه به بازرگانی روس و عدم امنیت اتباع خود را بهانه قرار داده و به ارعاب اذهان عموم مردم پرداخت، به‌طوری که بسیاری از مبارزان در نتیجه این وحشت فراگیر متفرق شده و به تحریک سرکنسول روس، حتی بیرق‌های سفیدی را به‌نشانه صلح و درخواست امان بر سردر محله‌های خود افراشتند و اوضاع به‌گونه‌ای واژگون شد که حتی باقرخان و نیروهای وی به‌ناچار تأمین خواسته و به‌تدریج راه برای تسلط قوای دولتی باز شد. اما ستارخان که حال با برخورداری از حمایت علمای نجف، از حیث روحیه مبارزه بیش از پیش تقویت شده بود، با اقدام دلیرانه خود دایر بر فروکشیدن پرچم‌های صلح مزبور و دعوت رسمی از باقرخان، همرزم و یار خود برای ادامه مبارزه، به هیجان انقلابی مردم تبریز و حتی دیگر شهرها جانی دوباره داد و باردیگر شرایط را به سود مشروطیت دگرگون ساخت. با طولانی شدن محاصره و بالاگرفتن کار، بر فشار دولت های روس و انگلیس نیز، که هر یک در این میان منافع کشور متبوع خود را می‌جُست، افزوده شد. این دولت‌ها گذشته از شایعاتی که در مورد تعرض و وحشی گری تبریزیان، تحت فشار محاصره، نسبت به اتباع سفارتخانه‌هاشان در جراید منتشر می‌کردند، اولتیماتوم‌های متعددی خطاب به هر دو سوی مخاصمه مبنی بر پایان دادن به اوضاع حاکم، می‌فرستادند. درچنین شرایطی، ستارخان و باقرخان که ماهها بود درمقابل بیش از سی‌هزار تن قشون دولتی ایستادگی کرده بودند، بمنظور رفع بهانه روس‌ها، زیرکانه با دولت وارد مذاکره شدند. هرچند روس‌ها درنهایت به دستاویز خود برای ورود به مرزهای ایران دست یافتند، زمینه آشتی مرکز و مشروطه خواهان ایجاد شد و محاصره تبریز، که کار را بشدت بر مبارزان سخت کرده بود، سرانجام پس از یازده ماه پایان یافت. پیش ازآن نیز مشروطه خواهان گیلانی و بختیاری، در سایه هیجان انقلابی مبارزین تبریز به تکاپو افتاده و پیشروی کرده بودند، بر تهران مسلط شده و باردیگر مشروطیت را به دستخط محمدعلی‌شاه برقرار ساخته بودند. ستارخان و باقرخان، این دو بازوی شکست ناپذیر مشروطیت، با وجود انگیزه‌های قدرناشناسانه نودولتیان، درسی‌اُم آبان ماه 1288، به‌پاس رشادت‌های خود در احیای مشروطه ایران تجلیل شده و از سوی مجلس شورای ملی به ترتیب به لقب «سردارملی» و «سالارملی » مفتخر شدند.

 منبع: روزنامه ایران