محبوب نظامیان اروپایی

1395/8/9 ۰۸:۴۱

شهر سیستان با مرکزیت زاهدان، در گذشته و امروز از شهرهای مهم ایران به شمار می‌آمده و البته دگرگونی‌های فراوان مرزی به خود دیده است. آخرین تقسیم‌بندی مربوط به عهدنامه پاریس به شمار می‌آید که آنجا را به دو قسمت سیستان ایران و سیستان افغانستان تقسیم کرده است. سیستان هرچند در گذشته یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی ایران بوده، با داشتن آب فراوان و خاک حاصل‌خیز، به انبار غله ایران شهرت داشته، اما امروزه به دلیل خشکسالی‌های پیاپی، بی‌رمق شده، به ویژه که آب دریاچه هامون کاملا خشک شده است. سرزمین سیستان با این وجود، دیدنی‌های فراوان تاریخی و ویرانه‌های شهرها و روستاهای قدیمی خود را برخلاف جاذبه‌های طبیعی‌اش حفظ کرده است.

 تصویر سجستان گذشته و سیستان امروز در منابع تاریخی
 

شهر سیستان با مرکزیت زاهدان، در گذشته و امروز از شهرهای مهم ایران به شمار می‌آمده و البته دگرگونی‌های فراوان مرزی به خود دیده است. آخرین تقسیم‌بندی مربوط به عهدنامه پاریس به شمار می‌آید که آنجا را به دو قسمت سیستان ایران و سیستان افغانستان تقسیم کرده است. سیستان هرچند در گذشته یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی ایران بوده، با داشتن آب فراوان و خاک حاصل‌خیز، به انبار غله ایران شهرت داشته، اما امروزه به دلیل خشکسالی‌های پیاپی، بی‌رمق شده، به ویژه که آب دریاچه هامون کاملا خشک شده است. سرزمین سیستان با این وجود، دیدنی‌های فراوان تاریخی و ویرانه‌های شهرها و روستاهای قدیمی خود را برخلاف جاذبه‌های طبیعی‌اش حفظ کرده است. این بناها و بافت‌های تاریخی که جا به جای این استان دیده می‌شوند، چنان زیبا و مهم‌اند که می‌توانند دلیلی قانع‌کننده برای سفری خاطره‌انگیز به آنجا باشد. از جمله جاذبه‌های آن سرزمین می‌توان به قلعه‌های سام، بمپور و کهک کهزاد، دهانه غلامان، سه کوهه، کوه بزمان، رودخانه بمپور، رودخانه رایج، چشمه‌های هودیان، کنتی، پوزه باغ، تشت، اسپیدز، بزمان و کتوکان، شهر باستانی زرنج، زاهدان کهنه، تپه غلامان، آتشکده کرکوی، رودخانه هیرمند و چاه نیمه، قلعه ساسانی، کوه خواجه، منطقه حفاظت‌شده هامون و مهم‌تر از همه شهر سوخته اشاره کرد. افزون بر سفرنامه‌های ادوارد ییت و پاتینجر، برای دست‌یابی به آگاهی‌ها درباره این سرزمین گسترده تاریخی و اساطیری، کتاب‌هایی بسیار می‌توان شناساند. برای مثال سفرنامه سرفردریک جان گلداسمید، ژنرال ایتالیایی بسیار اهمیت دارد. او در واقع برای طرح تقسیمات مرزی بلوچستان و سیستان در دوره ناصرالدین شاه در میانه سال‌های ۱۸۷۰ تا ۱۸۷۲ میلادی برابر با ١٢٤٨ تا ١٢٥٠ خورشیدی هم‌زمان با یکی از بدترین قحطی‌های تاریخ ایران به این منطقه سفر کرد. همچنین حسن احمدی با نگاهی به برخی سفرنامه‌ها و مقاله‌های اروپاییان درباره این ناحیه، کتابی با نام «جغرافیای تاریخی سیستان؛ سفر با سفرنامه‌ها» تالیف کرده است. این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات یا بخش‌هایی از سفرنامه‌های سیاحان اروپایی را گرد آورده است که به منطقه سیستان اشاره کرده‌اند. مترجم در آغاز هر بخش از کتاب، زندگی‌نامه کوتاه سیاح و زمان و چگونگی مسافرت به سیستان، همچنین مشخصات مقاله یا کتابی که ترجمه شده را به اختصار آورده و سپس توصیف‌های سیاح از منطقه را تشریح کرده است. کتاب با بیش از ١١٠ عکس، نقشه و جدول از منابع اصلی، همراه شده است. همچنین مهم‌ترین منبع کهن تاریخی در این حوزه، کتابی با مولفی گمنام به نام «تاریخ سیستان» به شمار می‌آید که ملک‌الشعرای بهار تصحیح کرده است. کتاب «بلوچستان در گذر زمان» از عبدالکریم بلوچ، به وضعیت این منطقه از اوایل دوره قاجار تا اواخر دوران پهلوی پرداخته است که از نظر نزدیکی به زمان کنونی اهمیت دارد.‌ «سفرنامه بلوچستان» از محمدعلی علاءالملک، «سفرنامه بلوچستان و بنادر» نوشته معزالدین مهدوی و «سفرنامه بلوچستان» اثر محمود دیبا نیز منابعی مهم به شمار می‌آیند. دو اثر محمود زندمقدم با نام‌های «حکایت بلوچ» و «سیری در احوال اهل بلوچستان» را نیز می‌توان یاد کرد. وی بنا بر ماموریت دولتی در میانه سال‌های ١٣٤٣ تا ١٣٥٧ خورشیدی، مسافرت‌هایی چند به این ناحیه داشته و در پایان به منظور ادای دین به مردم بلوچ، این کتاب را نگاشته است.

منبع: شهروند