1395/8/1 ۰۷:۳۳
استاد دکتر ذبیح‌الله صفا، فرزند سیدعلی اصغر شهمیرزادی، استاد ممتاز دانشگاه تهران، در اردیبهشت سال ۱۲۹۰ شمسی در شهمیرزاد که یکی از قریه‌های بسیار خرم و باصفای شهرستان سمنان است، متولد شد. علوم مقدماتی را در شهمیرزاد و شهر بابل به پایان رسانید و تحصیلات متوسطه را در تهران (دبیرستان‌های سیروس و دارالفنون) انجام داد و در سال ۱۳۱۲ شمسی از رشته ادبی فارغ‌التحصیل شد. تحصیلات عالی را در رشته فلسفه و ادبیات فارسی در دانشسرای عالی به پایان آورد و در سال ۱۳۱۵ شمسی به اخذ درجه لیسانس نائل شد. و سپس به تدریس در دبیرستان‌های تهران پرداخت.
شرح احوال دکتر ذبیح‌الله صفا، ادیب و محقق معاصر / عبدالرفیع حقیقت
استاد تاریخ ادبیات ایران
استاد دکتر ذبیح‌الله صفا، فرزند سیدعلی اصغر شهمیرزادی، استاد ممتاز دانشگاه تهران، در اردیبهشت سال ۱۲۹۰ شمسی در شهمیرزاد که یکی از قریه‌های بسیار خرم و باصفای شهرستان سمنان است، متولد شد. علوم مقدماتی را در شهمیرزاد و شهر بابل به پایان رسانید و تحصیلات متوسطه را در تهران (دبیرستان‌های سیروس و دارالفنون) انجام داد و در سال ۱۳۱۲ شمسی از رشته ادبی فارغ‌التحصیل شد. تحصیلات عالی را در رشته فلسفه و ادبیات فارسی در دانشسرای عالی به پایان آورد و در سال ۱۳۱۵ شمسی به اخذ درجه لیسانس نائل شد. و سپس به تدریس در دبیرستان‌های تهران پرداخت. استاد صفا پس از شرکت در اولین دوره دکتری ادبیات فارسی و تحقیق و ارائه کتاب ارزنده «حماسه‌سرایی در ایران» به عنوان تز دکتری که کار بسیار نو و شگرفی بود، در سال ۱۳۲۱ شمسی به دریافت درجه دکتری در ادبیات فارسی نائل آمد و از آن تاریخ برای تدریس تاریخ ادبیات در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران انتخاب شد و سالها به عنوان استاد و رئیس گروه و در سال‌های آخر به سمت رئیس دانشکده ادبیات در دانشگاه تهران انجام وظیفه کرد تا در سال ۱۳۴۸ خورشیدی بنا به درخواست خود بازنشسته گردید.
استاد صفا علاوه بر تألیفات ارزنده خود که فهرست آنها خواهد آمد، در مجلات کشور از قبیل مهر، جلوه، سخن، یغما، تعلیم و تربیت، وحید، گوهر و برخی از جراید مرکز مقالات متعددی در مسائل ادبی و تاریخی و فلسفی نگاشته است که مجموع آنها از چند هزار می‌گذرد. مجله سخن را در سال ۱۳۲۰ شمسی ایجاد کرد و سال اول آن را به مدیریت خود و سردبیری دکتر پرویز نائل خانلری اداره نمود و بعد آن را به دکتر خانلری واگذاشت و نیز سال پنجم و ششم و هفتم، مجله مهر را مدتی تحت اداره داشت و همچنین دورة دو ساله روزنامه شباهنگ را تأسیس کرد و تا سال ۱۳۲۵ آن را اداره کرد.
از سال ۱۳۲۶ شمسی تا پنج سال با مجله ارتش همکاری کرد و از بدو تأسیس مجله دانشکده ادبیات تهران تا سال ۱۳۴۷ سردبیری و سپس مدیریت آن را برعهده داشت. دکتر صفا از استادان گرانمایه‌ای است که دربارة ادبیات فارسی تحقیقات ممتع و سودمندی به عمل آورده و از این رهگذر به پیشرفت ادبیات و فرهنگ و زبان فارسی کمک شایانی کرده است. استاد صفا پس از بازنشستگی، سالها بنا به دعوت دانشگاه تهران در دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی تدریس کرد. علاوه بر این، عضویت شورایعالی فرهنگ و هنر و عضویت هیأت مؤسس و هیأت امنای بنیاد فرهنگ ایران و عضویت هیأت امنای کتابخانه پهلوی را دارا بود. در هیئت امنای مدرسه عالی زبان‌های خارجی و ادبیات فارسی خدمت می‌کرد و در کمیسیون ملی یونسکو در ایران که از سال ۱۳۲۴ تا سال ۱۳۴۲ سمت افتخاری دبیرکل را برعهده داشت، از آن تاریخ (سال ۱۳۵۶) با عنوان نائب رئیس کمیسیون مشغول خدمت بود.
استاد دکتر صفا علاوه بر مشاغل فرهنگی در کشور ایران از سال ۱۳۴۱ تا میانه سال ۱۳۴۳ خورشیدی بنا به دعوت دانشگاه هامبورگ در سمینار شرق‌شناسی آن دانشگاه، سمت استادی تاریخ فرهنگ و ادبیات ایران را برعهده داشت. بعد از آن نیز به دفعات در دانشگاه‌های معروف کشورهای اروپا و آمریکا و آسیا به تدریس پرداخته است. فهرست تألیفات وی به شرح زیر است:
۱ـ حماسه‌سرایی در ایران (چاپ اول و دوم). ۲ـ تاریخ مختصر تحول نظم و نثر پارسی (تا چاپ پنجم). ۳ـ تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی تا میانه قرن پنجم هجری (جلد اول چاپ اول و دوم و سوم). ۴ـ تاریخ ادبیات در ایران پنج جلد که هر یک چند بار چاپ شده است. ۵ـ دانش‌های یونانی در شاهنشاهی ساسانی. ۶ـ گنج سخن (منتخبات شعر فارسی با مقدمه مفصل درباره تاریخ شعر در ایران در سه مجلد (چاپ اول و دوم و سوم). ترجمه فرانسه این کتاب با عنوان Persane “Anthologia de la Poesie Persanp” Poesie. به همکاری یونسکو و مؤسسة انتشاراتی گالیمار Galimard به سال ۱۹۶۴ در پاریس انتشار یافت ۷ـ جشن‌نامه ابن‌سینا جلد ۱ و ۲ و ۳٫ جلد اول این دوره که مقصور است بر شرح احوال و آثار و آرای ابن‌سینا به زبان فرانسه در همان آغاز انتشار تهیه و در ایران و خارج منتشر شده است. ۸ـ یادنامه خواجه نصیرالدین طوسی. ۹ـ ترجمه کتاب رافائل از آثار لامارتین (چاپ اول و دوم و سوم). ۱۰ـ ترجمه مرگ سقراط از آثار لامارتین (چاپ اول و دوم و سوم). ۱۱ـ اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی السعید (تصحیح انتقادی چاپ اول و دوم). ۱۲ـ مزداپرستی در ایران قدیم (چاپ اول و دوم). ۱۳ـ کیانیان ترجمه از آثار آرتورکریستن‌سن (چاپ اول و دوم و سوم). ۱۴ـ آیین‌سخن در معانی و بیان فارسی (چاپ اول و دوم و سوم). ۱۵ـ دیوان عبدالواسع جبلی با مقدمه و تعلیقات و تصحیح انتقادی در دو مجلد. ۱۶ـ دیوان سیف‌الدین محمد فرغانی با مقدمه و حواشی و طبع انتقادی در سه مجلد. ۱۷ـ داراب‌نامه مولانا محمد بیغمی با مقدمه و حواشی و طبع انتقادی در دو مجلد. ۱۸ـ ورقه و گلشاه عیوقی با مقدمه و حواشی و طبع انتقادی. ۱۹ـ داراب‌نامه طرسوسی با مقدمه و حواشی و طبع انتقادی در دو مجلد. ۲۰ـ احوال و آراء لایب نیتز فیلسوف مشهور آلمانی. ۲۱ـ بختیارنامه دقایقی مروزی ج۱ و بختیارنامه ج۲ از یک متن قرن نهم به انضمام قدیمی‌ترین ترجمه این کتاب از پهلوی به عربی. ۲۲ـ تاریخ تطور الشعر الفارسی (ترجمه به عربی، ترجمه و طبع این دو کتاب در بیروت انجام شده است). ۲۳ـ تحریرات خواجه نصرالدین طوسی. ۲۴ـ رساله اقسام نفوس از ابن‌سینا. ۲۵ـ یادداشت‌هایی در باب آیین اوستایی. ۲۶ـ مذاهب تشیع در ایران. ۲۷ـ گنجینه سخن درباره منتخبات نثر فارسی با مقدمه مفصل راجع به تاریخ نثر فارسی و سبک‌ها و انواع آن (از این کتاب تاکنون چهار مجلد به طبع رسیده است). ۲۸ـ تاریخ مختصر علوم و ادبیات ایرانی. ۲۹ـ دورنمایی از فرهنگ ایرانی و تأثیر جهانی آن. ۳۰ـ نیکی‌نامه (سرگذشت نیکی و نیکوکاری در ایران). ۳۱ـ احوال و آثار ابوریحان بیرونی. ۳۲ و ۳۳ـ همچنین دو کتاب دربارة نظام پادشاهی ایرانی.
این غیر از چند هزار صفحه مقالاتی است که به فارسی و فرانسه انتشار یافته است. استاد صفا برخلاف شهرت خیره‌کننده خود در ادبیات فارسی در اشعار خود «گمنام» تخلص می‌کرد. اینک نمونه‌ای از آن در اینجا نقل می‌شود:
با همه آشفتگی روشندلی فرزانه‌ام
گوهری پنهان زخلق افکنده در ویرانه‌ام
شبنمی افتاده از چشم شبم بر روی خاک
نیست معلومم در این وادی که هستم یا نه‌ام
ماجراسازی ملول از ماجرایم سال و ماه
خانه بر دوشی گریزان صبح و شام از خانه‌ام
با تهیدستی سبکبار و سرافرازم از آنک
پیش نامردان نشد خم قامت مردانه‌ام
با دو چشم مست بیمارت مرا تیمار دار
کاوفتاده از پی‌ات در حسرت پیمانه‌ام
گرچه از تاراج غم روزی سیه دارم چو شام
انتظار صبح می‌سوزد دل دیوانه‌ام
ای رفیقان، آرزوی همدمی جانم بسوخت
بس که با این آشنایان کهن بیگانه‌ام
عمر طی شد در حدیث دوستی «گمنام» و من
همچنان از ساده لوحی گوش بر افسانه‌ام
(تهران، تیرماه ۱۳۵۲)
این استادِ محقق، در سال‌های بعد از انقلاب در کشور آلمان ساکن گردید و سرانجام در اردیبهشت سال ۱۳۷۷ خورشیدی در شهر لوبک آلمان، زندگی را بدرود گفت. (کتاب شناسنامه آثار تاریخی کومش (استان سمنان) که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی در تهران چاپ و منتشر شد، به روان استاد ذبیح‌الله صفا تقدیم شده است)
نامه استاد صفا به عبدالرفیع حقیقت:
خدمت ارجمند عزیزم آقای عبدالرفیع حقیقت
قربانت گردم، از پیشگاه خداوند نیکی دهش سلامت و سعادت جنابعالی و خانوادة محترم را خواستارم. این چند کلمة مختصر فقط برای استعلام از سلامت وجود عزیزتان رقمی گردید و خواهشمندم سلام من و خانم صفا و فرزندان را پذیرفته، به سرکار خانم حقیقت و ترانه خانم و آقای احمدی ایفاد فرمائید. ان‌شاءالله نوادگان جنابعالی از نعمت سلامت برخوردار باشند. بنده بحمدالله بدتر از آنچه در خدمتتان بودم نیستم و فقط هر دو چشم اذیتم می‌کنند و قرار است آنها را تا یکی دو ماه دیگر بدست جراح بسپارم. خداوند یار و مددکارتان باد. ذبیح‌الله صفا
پنجشنبه ۲۰ شهریور ۱۳۷۶
رونمایی از تندیس استاد صفا
لازم است یادآوری شود که از تندیس استاد دکتر ذبیح‌الله صفا در مراسمی که توسط هیأت مدیره مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین برگزار شده بود در شب عید سعید غدیر در شهمیرزاد سمنان رونمایی شد.
هیأت مدیره مؤسسه خیریه امیرالمؤمنین شهمیرزاد در شب عید سعید غدیر خم با دعوت از همشهریان و شهردار و شورای شهر و مقامات استان سمنان و با حضور نماینده مردم سمنان و سرخه و مهدیشهر و شهمیرزاد در مجلس شورای اسلامی (دکتر همتی) این مراسم را برگزار کرد. از دکتر عبدالرفیع حقیقت سمنانی که دارای تألیفات فراوان در عرصه ادبیات و یکی از ارادتمندان استاد دکتر ذبیح‌الله صفا است، دعوت به عمل آمد و پیام مشارالیه در این مراسم قرائت شد.
در آن مراسم باشکوه پس از سخنرانی جناب آقای دکتر نیکزاد رئیس هیأت مدیره و قرائت پیام آقای عبدالرفیع حقیقت و جناب آقای دکتر همتی، چند طرح گردشگری که در محوطه ساختمان مؤسسه خیریه احداث شده بود، افتتاح گردید. از تندیس استاد دکتر ذبیح‌الله صفای شهمیرزادی پدر تاریخ ادبیات ایران و رئیس سابق دانشکده ادبیات دانشگاه تهران و استاد ادبیات و مؤلف و مورّخ و محقّق و مترجم و شاعر پرده برداری شد.
ابتدا آقای دکتر نیکزاد بیان کرد که تاکنون هیچگونه تقدیر و همایش و بزرگداشتی از استان ذبیح‌الله صفا که از مفاخر ایران است، به عمل نیامده؛ حال آنکه ادوارد براون انگلیسی غیرمسلمان که کتابی در تاریخ ادبیات ایران نوشته، خیابانی در تهران به نام ایشان نامگذاری شده است، اما از دکتر ذبیح‌الله صفا مسلمان ایرانی‌الاصل که تاریخ ادبیات ایران را جامع‌تر و کاملتر در ۸ جلد به رشته تحریر درآورده و تاکنون ۱۵ بار تجدید چاپ شده و هم اکنون در دانشکده‌های ادبیات ایران تدریس می‌شود و غیر از نگارش آن حماسه‌سرایی در ایران و گنج سخن را هم نگاشته و بقول معروف هم وزن خود کتاب نوشته است، هیچ تقدیری به عمل نیامده. هیأت مدیره مؤسسه خیریه که یک سازمان مردم نهاد غیر انتفاعی و غیرسیاسی است و به هیچ حزب و گروه و فرقه‌ای وابسته نیست فقط از بُعد قدرشناسی که به قول «اندرسن»: قدرشناسی صفت ممتاز انسان است و به فرموده سعدی علیه‌الرحمه:
دوام دولت اندر حق‌شناسی است
زوال نعمت اندر ناسپاسی است،
اقدام به ساخت و نصب تندیس استاد در زادگاهش شهمیرزاد (شهر نمونه گردشگری بین‌المللی) نموده است. دکتر نیکزاد با این ابیات سخن خود را به پایان برد که:
هرآنکس به فرهنگ ایران زمین
کند خدمت از روی صدق و یقین
من او را ز جان و ز دل چاکرم
ز روی حقیقت ستایشگرم
منبع: روزنامه اطلاعات
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید