شایگان: برای گذر از زبانی به زبان دیگر، باید کوک‌های ذهنی را عوض کرد

1395/4/26 ۰۷:۳۴

روایت داریوش شایگان از تعلقش به «دو زبان» و «دو زمان» «مفهوم تاریخ» وجودم را تسخیر و تقسیم می‌کرد و طبیعت ثانویه‌ام را شکل می‌بخشید

روایت داریوش شایگان از تعلقش به «دو زبان» و «دو زمان»

«مفهوم تاریخ» وجودم را تسخیر و تقسیم می‌کرد و طبیعت ثانویه‌ام را شکل می‌بخشید

 اسماعیل مقدم : دکتر داریوش شایگان چهره برجسته فلسفه معتقد است که زبان فارسی با آنکه زبانی عمیقاً شاعرانه است، نثری انعطاف‌پذیر دارد، زیرا هنوز متبلور نشده و می‌توان با آن نوآوری کرد. این در حالی است که زبان فرانسه در قیاس با این زبان، چنان انضباطی دارد که گویی متحجر است. از این رو،  برای گذر از زبانی به زبان دیگر، باید کوک‌های ذهنی را عوض کرد. استاد شایگان، 20 تیر ماه طی نشستی در سفارت فرانسه نشان عالی دولت فرانسه را با امضای «فرانسوا اولاند»، رئیس جمهوری فرانسه، دریافت کرد. وی در این جلسه متنی ارائه کرد که به چگونگی رویاروی‌اش با «دو زبان» و «دو زمان» اشاره داشت.
شایگان آشنایی خود با زبان و فرهنگ فرانسه را به دوران کودکی و آن سال‌­هایی که وارد «لیسه سن لویی» شده بود ارجاع داد و از سرشناس‌ترین دانش‌آموزان این مؤسسه به صادق هدایت، نیما یوشیج و علی‌اکبر سیاسی اشاره کرد. وی در متن سخنرانی خود بر تأثیری که از مدرسه فرانسوی‌ها گرفته بود، متذکر شد: «مدرسه فرانسوی مفهومی را به من القا کرد که بعدها طبیعت ثانوی‌ام را شکل بخشید. برای نخستین‌بار بود که مفهومی ملموس وجودم را تسخیر و تقسیم می‌کرد: «مفهوم تاریخ.» ... از همان کودکی حس می‌کردم در دو زمان مختلف زندگی می‌کنم: «یکی درخشان در گذشته ولی متحجر که به ‌سختی خود را با دنیای امروز تطبیق می‌داد؛ دیگری پویا، متغیر و سخت تزلزل‌پذیر. هر چقدر استادان قدیم با کلام فاخر خود سیراب‌مان می‌کردند و نحوه بودن‌مان را مشخص می‌ساختند، استادان غربی به‌ همان نسبت ضد هم سخن می‌گفتند، بدعت می‌گذاشتند. پس من در تقاطع دو زمان متضاد قرار گرفته بودم بی‌آنکه بتوانم این دو زمان را از یکدیگر تفکیک کنم.»وی از این دوگانگی با عنوان نخستین شکافی که وجود او را دو شقه می­‌کرد، یاد کرد و افزود: «این شکاف به‌نحوی نیروی متحرکه‌ای بود که کل تحقیقات بعدی مرا تحت‌الشعاع قرار داد و مرا به موقعیت بینابینی‌ام آگاه کرد. به طوری که هر قدر استادان ایرانی مرا در مغاک سحرآمیز دنیای لایتناهی مستحیل و مستغرق می‌کردند، متفکران فرانسوی به قلب امور ملموس سوقم می‌دادند.»شایگان در ادامه به علاقه­ شخصی ­اش به زبان فرانسه پرداخت و با اشاره به اینکه دوران متوسطه را در انگلستان گذرانده است و به این اعتبار اگر بنا بود زبانی غیر از زبان مادری‌ را برای صحبت و نگارش برگزیند، باید زبان انگلیسی را برمی­‌گزید اما، با وجود این، همه‌جا به زبان فرانسه به عنوان زبان دوم متوسل می‌شد، او در این رابطه به این نکته اشاره کرد: «هرگاه مسأله اتخاذ زبانی غیر از زبان فارسی پیش می‌آمد، بی‌درنگ سروکله زبان فرانسه پیدایش می‌شد و خود را یکسره بر من تحمیل می‌کرد. از اینجا مسأله دو زبانه بودن من آغاز شد.»شایگان به تفاوت دو زبان فارسی و فرانسه پرداخت و تصریح کرد: «زبان فارسی با آنکه زبانی عمیقاً شاعرانه است، نثری انعطاف‌پذیر دارد، زیرا هنوز متبلور نشده است و می‌توان با آن نوآوری کرد و به علت توانایی ترکیبی کلمات اصطلاحات جدیدی در آن ساخت. زبان فرانسه در قیاس با این زبان، چنان انضباطی دارد که گویی متحجر است. من به فضاهای باز عادت داشتم، نه به حالات گلخانه‌ای زبان که باید به آن گردن می‌نهادم و با وضوح و بداهت مطلبی می‌گفتم که با آن باز بودن زبان فارسی تفاوت داشت.» او در پایان متن سخنرانی خود تأکید کرد که بیشتر مفاهیمی که در زبان فرانسه ابداع کردم، به سختی می‌توانستم در زبان مادری‌ام وضع کنم، چون این مفاهیم هیچ زمینه فرهنگی‌ای در ایران و در نتیجه در زبان فارسی نداشتند. از سوی دیگر برای گذر از زبانی به زبان دیگر، باید کوک‌های ذهنی را عوض کرد و آن را با گام جدید حساسیت و شیوه نگارش جدید تطبیق داد.

منبع: ایران