تحلیلی بر سیادت صفویان در دوره پیش صفوی

1395/3/23 ۱۳:۳۵

ظهور صفویان در تاریخ ایران از نظر سیاسی و مذهبی جایگاه خاصی دارد. نقش‏ آفرینی صفویان در تاریخ منطقه، نه از زمان تشکیل دولت‌شان در 907 هـ.ق. توسط شاه اسماعیل، بلکه از زمان ظهور این سلسله در تاریخ اجتماعی ایران شروع می‌شود. از این عصر، دوره پیش صفوی نامیده‌اند. این دوره گرایش مذهبی و انتساب آن‌ها به نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) مورد مجادله صفویه‏ پژوهان بوده، به‌طوری که بحث سیادت این خاندان منجر به طرح فرضیه‏ های مختلفی شده است.

ظهور صفویان در تاریخ ایران از نظر سیاسی و مذهبی جایگاه خاصی دارد. نقش‏ آفرینی صفویان در تاریخ منطقه، نه از زمان تشکیل دولت‌شان در 907 هـ.ق. توسط شاه اسماعیل، بلکه از زمان ظهور این سلسله در تاریخ اجتماعی ایران شروع می‌شود. از این عصر، دوره پیش صفوی نامیده‌اند. این دوره گرایش مذهبی و انتساب آن‌ها به نوادگان حضرت رسول اکرم (ص) مورد مجادله صفویه‏ پژوهان بوده، به‌طوری که بحث سیادت این خاندان منجر به طرح فرضیه‏ های مختلفی شده است. واکاوی این موضوع با رویکرد مطالعه تطبیقی اسناد تاریخی و یافته‏ های باستان‏ شناسی، می‏ تواند راه گشای پاسخ به ابهامات تاریخی باشد. سنگ فرمان‏ ها و حاوی اطلاعات ذی‏ قیمتی هستند که از طرف شخصیت‏ های سیاسی و مذهبی، تحت عنوان احکام لازم‏ الاجرا در بناهای مذهبی و جز آن، جهت اعلان عمومی نصب می‏شده‏ اند. پژوهش حاضر، ضمن معرفی سنگ فرمانی نویافته که حاصل تحقیقات نگارندگان در مجموعه شیخ صفى‏ الدین است، قصد دارد با نگاهی نسب‏ شناختی به تحلیل موضوع سیادت در خاندان صفوی بپردازد. این سنگ فرمان که در دهه‌ی آخر سده 9 هـ.ق. به دستور تولیت مجموعه سلطان‌علی‌میرزا، فرزند ارشد شیخ حیدر الصفوی صادر شده، درباره‌ی عفو و بخشش مالیاتی بازار برنج اردبیل است. در این فرمان از متولی مجموعه با القابی چون «ولایت سماء» و «سیدالسادات» یاد می‌شود که نشان‌دهنده‏ی وجود سیادت در خاندان صفوی است. این اثر که بهتر است از آن تحت‌عنوان «سنگ سیادت» نام برده‏ شود، نه‏ تنها سندی ارزشمند برای اثبات سیادت و رد نظریه مخالفان آن در دوره پیش صفوی است، بلکه بیان گر قدرت تدریجی رو به رشد نوادگان ایشان همزمان با دوره قراقویونلو و آق‏قویونلوها و تکاپوی آن‌ها برای رسیدن به حکومت است. مطالعه حاضر می‌تواند باب جدیدی برای پژوهش در ساختارهای اجتماعی صفویان در تاریخ سیاسی و مذهبی ایران بگشاید.

حسن یوسفی؛ جواد نیستانی؛ سید مهدی موسوی کوهپر؛ علیرضا هژبر نوبری نویسندگان این مقاله اند که در پژوهش های باستان شناسی ایران دوره 5، شماره 8، بهار و تابستان 1394، صفحه 191-207 منتشر شده است.

دریافت مقاله

منبع: بساتین