مرز رابطه ایران و چین / فتح‌الله مجتبایی

1395/1/31 ۱۱:۱۲

کنفوسیوس یکی از بزرگان فرهنگ جهانی چین است. اطلاعات ما درباره چین خیلی زیاد نیست؛ درباره هند کمی بیشتر و درباره مغرب‌زمین بسیار بیشتر است. علت آن این است که در دوران اسلامی به علت نزدیکی فکری و دینی به مغرب زمین ارتباط بیشتر بوده و آثار و ترجمه‌های بسیاری از مراکز فرهنگی مسیحی و حتی یهودی انجام شده است. این خاصیت درباره هند و چین چندان اتفاق نیفتاده است.

درباره افکار کنفوسیوس

کنفوسیوس یکی از بزرگان فرهنگ جهانی چین است. اطلاعات ما درباره چین خیلی زیاد نیست؛ درباره هند کمی بیشتر و درباره مغرب‌زمین بسیار بیشتر  است. علت آن این است که در دوران اسلامی به علت نزدیکی فکری و دینی به مغرب زمین ارتباط بیشتر بوده و آثار و ترجمه‌های بسیاری از مراکز فرهنگی مسیحی و حتی یهودی انجام شده است. این خاصیت درباره هند و چین چندان اتفاق نیفتاده است. در دوران صدر اسلام به علت وجود دو دین توحیدی در غرب (مسیحیت و یهودیت) بازار مبادلات ادبی از قبیل ترجمه‌ها و کتاب‌های مختلف رواج داشته به‌طوری که منابع غربی ابتدا به زبان عربی و بعد به زبان فارسی برگردانده می‌شدند اما این ارتباط با مشرق‌زمین (چین و هند) وجود نداشته است. در دوران پیش از اسلام این ارتباط بیشتر بوده؛ به‌طوری که وقتی داریوش سوم از دست اسکندر می‌گریخت به قصد چین بود که درنهایت در خراسان کشته شد. حتی دیدگاه‌های بسیاری وجود دارد که یزدگرد سوم را هم در مسیر چین می‌دانستند که او هم درنهایت به دست آسیابانی در مسیر شرق کشته شد. گذشته از آن در دوران ساسانی رفت و آمدهایی به چین وجود داشته که در برخی افسانه‌ها به آنها اشاره شده است. مسیر ورود دین بودایی به چین از دو طریق تبت و آسیای مرکزی بوده است. ایران و چین از این نظر نیز با هم ارتباطاتی داشته‌اند و حتی بسیاری از مترجمان زبان سانسکریت به بودایی ایرانیان اشکانی بوده‌اند که در نواحی خراسان زندگی می‌کردند؛ طوری که در منابع آمده 170 اثر سانسکریت توسط ایرانیان اشکانی به بودایی ترجمه شده است. حتی آثار مذهب ذن در ژاپن که اصل و ریشه آن در چین و هند بوده نیز توسط یک ایرانی اشکانی به زبان چینی ترجمه شده است.

اوایل دوران جوانی در دانشگاه هاروارد بودم که استادم از من خواست مقایسه‌ای درباره آرای ملک‌داری و آیین‌های شاهی در چین انجام دهم و کتابی با عنوان «آنالکت» به من معرفی کرد. او معتقد بود که این کتاب سرشار از افکار کنفوسیوس است. در واقع اولین برخورد من با آرا و افکار کنفوسیوس در آنجا بود. جالب آنکه هرقدر این کتاب را می‌خواندم و پیش می‌رفتم، احساس می‌کردم در حال خواندن بوستان و گلستان سعدی هستم و گویا دقیقا همان مطالب به سعدی الهام شده است و تمام برداشت خودم را از این اتفاق جالب در حاشیه کتاب می‌نوشتم که بعدها، یعنی چند سال پیش آنها را در مقاله‌ای با عنوان «نیت و تربیت از دیدگاه کنفوسیوس» منتشر کردم.

منبع: روزنامه فرهیختگان