1394/12/22 ۱۰:۳۵
میثم سفیدخوش عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در هم اندیشی هنر و اخلاق گفت: برخی داوریها پیرامون نظر افلاطون درباره هنر و نسبت آن با تباهی شهر بدون درنظر گرفتن بستر اظهارنظر افلاطون هستند.
میثم سفید خوش عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی در هم اندیشی «هنر و اخلاق» که دوشنبه ۱۷ اسفند ماه در فرهنگستان هنر برگزار شد، با اشاره به حضور برخی شاعران در جلسه گفت: قصد دارد زخم کهنه‌ای را که در رابطه فیلسوفان و شاعران وجود داشته باز کند.
وی ضمن طرح دعوی علیه افلاطون که نماد فیلسوف نقاد هنر است به مرورِ زمینه‌های نقد افلاطون به شاعران زمانه اش پرداخت، و گفت: افلاطون را مستبدی خوانده‌اند که با هیچ گرفتن ظرافت و لطافت موجود در اثر هنری جایی برای آنها در مدینه فاضله در نظر نگرفته و خواستار سانسور اشعار و آثار هنری شده است. این نقدها با ترجمه کتاب جامعه باز پوپر در ایران هم شهرتی به هم زده‌اند. به نظر سفیدخوش هم افلاطون در شرایط عدم توازن اجزای فرهنگی زمانه‌اش سخن می‌گفته و هم منتقدانش در شرایط عدم توازن مضاعف درباره او داوری کرده‌اند.
سفید خوش افزود: خود افلاطون نسبت به برهم ریختگی وضع فرهنگی زمانه‌اش خودآگاهی دارد و در کتاب قوانین گزارشی از آن به دست داده است. مطابق گزارش افلاطون در جامعه آتنی پیش از دوره برهم ریختگی دین و هنر و سیاست در توازنی معنادار با هم به سر می‌بردند. این توازن موجب شده بود که پدیده مستقلی به نام هنر در جامعه وجود نداشته باشد. بلکه هنر شمای تمام رفتارهای دینی و مناسکی مردم را شامل می‌شود. این همان دوره‌ای است که رمانتیکرهای آلمانی به ویژه شلگل و تحت تأثیر او هگل، پدیدارشناسی دوره دین هنری نامگذاری کرده‌اند.
وی در ادامه گفت: اما این وضع آرام آرام تغییر کرده و هنر به فعالیتی مستقل برای نمایش تبدیل شده است. هنر در شرایط استقلال به طور طبیعی ابژه شده است و من به همین دلیل افلاطون یا هر منتقد و ارزیاب دیگری را در اینکه به ارزیابی هنر اقدام کند محق می یابم. وقتی چیزی ابژه می شود همگان درباره آن داوری می کنند. ما در مناسک دینی هنریمان غرق می شویم ولی اگر همان به صورت یک نمایش هنری مثل تعزیه تبدیل شد، گاهی از آن فاصله گرفته و درباره‌اش قضاوت می کنیم. افلاطون هم به طور طبیعی به نقادی هنرهای زمانه‌اش که ابژه شده‌اند اقدام کرده است.
سفیدخوش گفت: حالا نقد افلاطون این است که برخی بی مبالاتی‌ها در هنر به تباهی دولتشهر آتنی انجامیده است. همین جاست که مسئله نسبت هنر و تباهی شهر برای ما مسئله ساز می شود. پرسش من این است که آیا افلاطون قائل به نسبت ذاتی میان این دو است یعنی هنر را ذاتاً مخرب شهر در نظر گرفته؟ دو رساله جمهوری و قوانین خلاف آن را ثابت می کنند. افلاطون به نقش موسیقی در شرایط توازن تصریح می کند و حتی جزئیات موسیقایی و هنری دیگر را برمی شمارد. از نظر او تباهی زمانی آغاز شد که شعرا بدون دانش دقیق از موسیقی آرام آرام هر مطلبی را در هر وزنی به شعر درآوردند و چون با عتاب اهل موسیقی مواجه شدند به سمت توده مردم رانده شدند و تأیید خود را از آنها گرفتند. به نظر افلاطون این سرآغاز بی توجهی به مطلقِ قانون شد و آرام آرام نسبت به همه قوانین بی مبالاتی صورت گرفت. در رساله جمهوری هم افلاطون به نقد محتوای اشعار هومر درباره خدایان و انسان و مرگ اقدام می کند و آنها را نادرست خوانده و از پیامدهای اجتماعی آنها هم هشدار می دهد.
سفیدخوش در پایان گفت: اصراری ندارد که تحلیل افلاطون در قوانین یا تحلیل افلاطون در جمهوری را درست بخواند. ولی نفس مواجهه افلاطون با هنر مشروع است. آیا ما باید تصور کنیم که هنر هیچ داور و ارزیابی نیاز ندارد؟ آیا وقتی هنرمند به طورطبیعی از مهمترین مسائل انسانی سخن می گوید تنها خوشایند و بدآیند مخاطبان عام را باید پاس بدارد یا اینکه فلسفه می تواند خرد را به پیشواز آنها بفرستد. از نظر او هنر افلاطون در این است که به جای اینکه پاسداران را به پیشواز هنرمندان بفرستد خرد را به سوی آنها روانه کرده مگر اینکه مطلق خردگرایی یا نظم را عین استبداد بخوانیم. افلاطون برخلاف گفته پوپر حتی مشکلی با دموکراسی در فهم اثر هنری یا زندگی مدنی ندارد زیرا با صراحت در رساله قوانین گفته است که اگر نظم مدنی کهن به دموکراسیِ آدمیان آزاد و تربیت یافته تبدیل می شد هیچ تباهی مهمی در شهر رخ نمی داد. افلاطون می گوید در آتن جنونی فراگیر شده که همگان خود را در هر زمینه‌ای صاحبنظر می دانند و او در حال مبارزه با این توده‌گرایی است. ما همه می دانیم که استبداد توده‌ها از پیچیده‌ترین استبدادهاست.
نتیجه‌گیری نهایی سخنران این بود که افلاطون در شرایط ابژه شدن هنرها به دنبال ارائه طرحی برای خردمندانه کردن هنرهاست؛ طرحی که در جزئیاتش لزوماً مناسب زمانه دگرگون شده ما نیست. اما در زمانه خودش مشروع به نظر می رسیده است.
منبع: مهر
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید