1393/2/3 ۱۰:۲۶
سعدی در بسیاری از آثار خود، از آثار مُتَنَبّی شاعر بزرگ عرب بهره برده است. حتی عده‌ای شیخ شیراز را به «ترجمه اشعار مُتَنَبّی» متهم می کنند. برای یافتن صحت یا نادرستی این مدعا به دفتر دکتر مهدی محقق رفتیم و از او در این‌باره پرس‌وجو کرده‌ایم.
موضوع مهم بود، وگر نه دلیلی نداشت که استاد بین آن همه برنامه و مهمان، ما را حتی برای «چند دقیقه کوتاه» بپذیرد. قضیه از این قرار است که بسیاری گفته اند؛ سعدی در بسیاری از آثار خود، از آثار مُتَنَبّی ــ شاعر بزرگ و دانشمند و ادیب عرب در قرن چهارم ــ بهره برده است. حتی عده ای پا از این فراتر نهاده و شیخ شیراز را به «ترجمه اشعار مُتَنَبّی» متهم می کنند.
برای یافتن پاسخ، به دفتر دکتر مهدی محقق رفتیم؛ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی که القابی چون نویسنده، ادیب، فقیه، مصحح، شارح کتب فلسفی و... همراه نامش می آیند. استاد سؤالمان را که شنید، قبول کرد چند دقیقه سخن بگوید...
عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی در گفت و گو با خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) با انتقاد از نظری که سعدی را پیرو متنبی می‌داند، گفت: این باور اصلا صحیح نیست. اتفاقا من سال‌ها پیش مقاله ای در این باره نوشته ام مبنی بر این که معانی مشترکی در فرهنگ و تمدن اسلامی وجود داشته که در قرن چهارم، مُتَنَبّی آن را دریافت کرده است و در قرن هفتم، سعدی. بنابراین، این اعتقاد که سعدی ابتکار نداشته و تحت تاثیر مُتَنَبّی بوده قابل قبول نیست.
محقق ادامه داد: مثلا متنبی می گوید:
«مَن یَهُن یَسهُلُ الهَوانَ علیهِ
ما لِجُرحٍ بمیِّتٍ ایلامُ»
یعنی «کسی که خودش را در موضع خواری بیندازد، دیگر خواری برای او آسان می‌شود / مرده را هرچه نیش بزنی، احساس درد نمی‌کند.»
سعدی نیز می گوید:
«از ملامت چه غم خورد سعدی
مُرده از نیشتر مترسانش.»
رئیس انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی ادامه داد: این مضمون در جامعه وجود داشته. در واقع از زمان ارسطو معنایی در اندیشه مردم وجود داشته مبنی بر این‌که «النَّفسُ الذَّلیل لاتَجِدُ اَلَمَ الهَوان» یعنی «نفس فرومایه هرگز درد خواری را احساس نمی‌کند». این مضمون از قبل بود و تشابه مضمونی بین این شعر از سعدی با شعر متنبی، دال بر عدم ابتکار سعدی یا تأثیرپذیری او از متنبی نیست.
وی با اشاره به مثالی دیگر گفت: مضمون «مَن حَفَر بِئراً لِأخیه، وَقَعَ فیه» (کسی که برای برادرش چاهی حفر می کند خودش در آن می‌افتد) مضمونی است که در «اندرزنامه آذرپاد مَهراِسپَندان» ــ موبد نامدار زرتشتي در عصر ساساني ــ آمده است. حتی ناصرخسرو هم با این مضمون می‌گوید:
«از بدی‌ها، خود بپیچد بدکنش
این نوشتستند در اَستا و زَند
چند ناگاهان به چاه اندر فتاد
آن که او مر دیگران را چاه کَند.»
این مضمون که در اوستا بوده، توسط مُتَنَبّی در قرن چهارم و توسط سعدی در قرن هفتم بازسروده شده است.
دکتر محقق تاکید کرد: به هر حال در بین اهل بلاغت این معانی و مفاهیم، مطروح و پیش‌پا‌افتاده است. يَعرِفُهَا العَرَبيُّ وَالعَجَميُّ وَالقَرَويُّ وَالبَدَويّ (آنها را عرب و غيرعرب و شهرنشين و بياباني مي‌دانند). فضیلت نزد کسی است که جامه خوبی از لفظ به این معانی بپوشاند.
کتاب تازه دکتر محقق در نمایشگاه کتاب
در پایان گفت و گو از استاد پرسیدیم که آیا امسال در نمایشگاه کتاب، اثر جدیدی از وی منتشر می شود؟ دكتر محقق گفت: امسال کتاب‌هایی را با انتشارات موسسه مطالعات اسلامی منتشر کرده ایم. از جمله هشتمین «بیست گفتار» و «مفاخرنامه» که مجموعه ای از مقدمه هایی است که من بر بزرگداشت‌های مختلف نوشته ام.
یکی دیگر از این کتاب‌ها کتابی است با نام «المنظومةُ فی اصولِ الفِقه» اثر شمس العلماء گَرَکانی ازعالمان قرن گذشته که من تنها مقدمه ای بیست‌صفحه‌ای را درباره اصول فقه شیعه بر آن نوشته‌ام. شمس العلماء گرکانی استاد دارالفنون بود که پس از بازنشستگی، استاد بدیع‌الزمان فروزانفر را به جای خود معرفی کرد. اتفاقا در این کتاب ابلاغ شمس العلما به استاد فروزانفر نیز آورده شده است.
خبرگزاری کتاب ایران
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید