تجلیل از دكتر حسن انوری در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

1393/2/2 ۱۲:۵۷

مراسم بزرگداشت دکتر حسن انوری نویسنده و چهرۀ ماندگار زبان و ادب‌ فارسی روز یکشنبه 31 فروردین ماه با حضور استادان و پژوهشگران در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

عشق آذربایجانی ها به زبان و ادبیات فارسی

مراسم بزرگداشت دکتر حسن انوری نویسنده و چهرۀ ماندگار زبان و ادب‌ فارسی روز یکشنبه 31 فروردین ماه با حضور استادان و پژوهشگران در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در این مراسم ابتدا دکتر مهدی محقق،‌ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ضمن عرض تبریک سالروز ولادت حضرت زهرا (س) و روز زن گفت: در فرهنگ اسلامی، طلب علم و آموختن بر هر مرد و زن مسلمان به طور یکسان واجب است. در طول تاریخ ما به بسیاری از زنانی بر می‌خوریم که علاقه ‌مند به علم و دانش و فرهنگ بودند، حتی بعضی از دانشمندان بزرگ همچون ابن‌رشد اندلسی اظهار تأسف می‌کنند که چرا برخی از زنان مثل گیاه در خانه می‌رویند در حالی که زن می‌تواند قاضی و فرمانروا باشد.

وی افزود: برخی از زنان در جریان علم و دانش زمان خود قرار می‌گرفتند و بخشی از تاریخ علم و معرفت بشری مرهون آنان است، همچون ریحانه دختر حسین خوارزمی که ابوریحان بیرونی کتاب مهم خود دانشنامۀ بزرگ نجوم و ستاره ‌شناسی یعنی التفهیم لاوائل صناعه التنجیم را با خواهش و تشویق او به رشته تحریر درآورد. دکتر محقق همچنین از زرین گیس، دختر شمس المعالی یاد کرد که از ابن سینا تقاضا نمود اختلاف طول شهر جرجان را تصحیح کند و ابن سینا این خواهش را اجابت و رساله‌ای بنام آن بانوی علم‌دوست و فرهنگ‌خواه نوشت که ابوریحان در کتاب تحدید نهایات الاماکن خود از آن نام برده است.

به گفتۀ رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شهده دختر ابونصر دینوری که کتاب الاموال ابوعبید قاسم بن سلام که - از مهم‌ترین کتاب‌های اقتصادی اسلامی است‌-، در سال پانصد و شصت و چهار 564 در بغداد بر او قرائت شده و صحت و درستی اخبار و روایات و اسناد آن مورد تصدیق و گواهی او قرار گرفته است. این زن، از چنان مقام والایی برخوردار بوده که محدثان اسلامی از او تعبیر به فخرالنساء الشیخیه الصالحه الکاتبه کرده‌اند.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی با اشاره به زحمات دکتر حسن انوری در عرصه فرهنگ و زبان فارسی اظهار داشت: دکتر انوری یکی از مهم‌ترین فرهنگ‌های فارسی یعنی فرهنگ سخن را با کوشش فراوان در هشت جلد تألیف کرده‌اند که کاری ارزشمند است.

دکتر محقق با ابراز خشنودی از اینکه اهالی آذربایجان علاقه زیادی به زبان فارسی دارند و بسیاری از عالمان این خطه خدمات بزرگی به فرهنگ و زبان فارسی نموده‌اند،گفت: دکتر انوری نمونۀ بارزی از این افراد است. یا آیت الله محمدعلی مدرس تبریزی که می‌گفت اگر چه زبان من به ترکی باز شد ولی با فراگیری الفبا باب علم و ادب و فرهنگ به قلب من باز گردید.

وی در ادامه تصریح کرد که فن فرهنگ‌ نویسی در میان مسلمانان رواج داشته است و حتی مهم‌ترین فرهنگ زبان عربی توسط یک ایرانی یعنی مجدالدین فیروزآبادی نوشته شده است.

آقای دكتر انوری به تمام معنا،‌ انسانی آزاده است

در ادامۀ این مراسم علی اشرف صادقی مدیر گروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی گفت: من سال 1340 تا 42 در مؤسسۀ لغت ‌نامۀ دهخدا مشغول به كار بودم و دكتر انوری از سال 1341 به آنجا تشریف آوردند که رابطۀ دوستی ما از همان جا آغاز شد و در حال حاضر نیز در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در خدمت ایشان هستیم.

وی ادامه داد: آقای دكتر انوری به تمام معنا،‌ انسانی آزاده است. شخصی غنی و ملایم،‌ دوست‌ داشتنی و بسیار خوشفكر، عدالت دوست و نوع دوست. علاوه بر این، ایشان در داوری بسیار منصف هستند. از نظر علمی آقای دكتر انوری خدمات بسیاری به زبان‌ فارسی كرده اند. هم‌میهن ‌نان آذربایجانی ما همواره در مسئلۀ خدمت به زبان فارسی پیشقدم بوده‌اند و چندین استاد برجستۀ زبان فارسی از آن خطه برخواسته‌اند. استادان برجسته ای چون مرحوم محمدامین ریاحی، مرحوم دکتر زریاب خویی، مرحوم دکتر منوچهر مرتضوی، دکتر خیام پور و در نسل های بعد می توان از مرحوم دکتر بهمن سرکاراتی و دکتر ژاله آموزگار نام برد و مقدم بر همۀ آنها مرحوم سید حسن تقی زاده که نبوغ علمی وی نظیر نداشت و مورد قبول تمام مستشرقین بود و ما باید به این ها ببالیم.

دکتر صادقی سپس به خدمات علمی دکتر انوری اشاره کرد و گفت: دکتر انوری خدمات بسیاری کرده اند و ایشان سال‌ها استاد دانشگاه تربیت مدرس بودند و شاگردان بسیاری را پرورش دادند و كتاب‌های بسیاری هم در حوزه زبان فارسی در حوزۀ آموزش زبان فارسی، دستور زبان فارسی و تصحیح متون منتشر كردند. ایشان با مرحوم دکتر حسن احمدی گیوی کتابی برای دستور زبان فارسی نوشتند که سالها است به عنوان کتاب مرجع استفاده می شود.

وی افزود: ایشان با تألیف فرهنگ سخن به جوانان و زبان فارسی خدمت بزرگی كردند. چرا كه فرهنگ‌ های پیشین از نظر مِتُد و روش دچار فقر بودند. اولین فرهنگ روشمند زبان فارسی،‌ فرهنگ بزرگ سخن بود که ایشان و همکارانشان در مؤسسۀ سخن آن را طرح ریزی کردند. این فرهنگ‌، فرهنگ فارسی معاصر و برای جوانان مفید است. فرهنگ هایی که پیش از فرهنگ سخن وجود داشت، همه بر مبنای فارسی کهن بود ولی دكتر انوری تعدادی از جوانان را دور خود جمع و شیوه‌ نامه‌ای را تدوین كردند و با روش های امروزی این کار را با به بهترین نحو به سامان رساندند.

مدیرگروه فرهنگ نویسی فرهنگستان زبان و ادب فارسی بیان کرد: در کتاب زندگی نامۀ دکتر حسن انوری که انجمن آثار و مفاخر فرهنگی تدوین کرده است دیدم که ایشان 60 جلد کتاب تألیف کرده اند که هر کدام از این جلدها حتی اگر مقدار کمی فایده داشته باشد جمع این کتاب ها برای درس خوانندگان فایدۀ بسیار خواهد داشت. البته همۀ این آثار مورد استفاده است و موجب ماندگاری نام ایشان خواهد بود.

تعداد پایان‌نامه‌های مربوط به دستور زبان كاهش یافته

در ادامه دكتر غلامعلی حداد عادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ، وی را به دلیل توجه به دستور زبان فارسی و فرهنگنامه‌نویسی قابل احترام خواند و گفت: در ساختمان زبان و ادب فارسی، دستور زبان حكم اسكلت را دارد. همان ‌طور كه ساختمان قائم به اسكلت است و در و پنجره و نقاشی و سایر تزئینات بعد از استواری اسكلت امكان ظهور پیدا می‌كنند، در مقولۀ زبان هم دستور زبان است كه به اصل زبان استواری می‌بخشد هرگاه توجه به دستور زبان در جامعه‌ای كم شود، باید احساس خطر كرد. من در سال‌های اخیر گاهی چنین احساسی داشتم.

وی در ادامه افزود: تصور می‌كنم اگر به موضوع پایان‌نامه‌های كارشناسی ارشد و دكتری زبان فارسی در كشور مراجعه كنیم و تعداد پایان‌نامه‌هایی را كه با موضوع دستور زبان فارسی نوشته می‌شوند با هم مقایسه كنیم، درمی‌یابیم تعداد پایان‌نامه‌های مربوط به دستور زبان كاهش یافته و این، علامت خوبی نیست. این مسأله به نوعی نشان می‌دهد كه استادان و دانش‌جویان به نوعی حوصله ندارند وقت خود را صرف دستور زبان كنند.

وی به تلاش های دکتر انوری در زمینۀ تألیف آثاری در حوزۀ دستور زبان فارسی اشاره کرد و گفت: دكتر انوری، چنین شخصیتی داشتند و سال‌های زیادی از عمر عزیز خود را صرف تألیف كتاب‌های دستور برای دانش‌آموزان مدارس كردند. همینجا یاد می‌كنم از دوست و همكار ارجمند ایشان، مرحوم دكتر حسن احمدی گیوی كه آن مرد بزرگ هم آذربایجانی بود و به دستور زبان فارسی عشق می‌ورزید.

حداد عادل در ادامه گفت:‌بنده اصرار و تاكید تأكید دارم بر اینكه در زبان فارسی، همواره فرهنگ‌های متنوعی تألیف شود. من، توجه به فرهنگ لغت را نشانه زنده بودن زبان می‌دانم در زبان انگلیسی تاكنون چند صد فرهنگ زبان تألیف شده است. آقای علمی و دكتر انوری، كاری را در مدت هشت سال به انجام رساندند و فرهنگ بزرگ «سخن» تألیف شد و زبان فارسی، صاحب فرهنگ لغت پاكیزه و روشمندی شد. در اوایل انتشار این فرهنگ، مقام معظم رهبری، در زمان بازدید از نمایشگاه كتاب تهران این فرهنگ را دیدند و خوشحالی خود را از تألیف آن اعلام كردند.

وی در پایان با اشاره به تدوین فرهنگ جامع زبان فارسی تصریح کرد: گروهی نزدیك به 50 نفر در گروه فرهنگ‌نویسی دكتر صادقی تألیف یك فرهنگ جامع را بر عهده دارند. مطمئن هستم كه قدر فرهنگ دكتر صادقی را دكتر انوری می‌داند و قدر فرهنگ دكتر انوری را دكتر صادقی. تجربه دكتر انوری در كاری كه دكتر صادقی، انجام می‌دهد، قطعاً مفید بوده است.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ادامه گفت: ما در ایران، وارد دنیایی شده‌ایم كه به فرهنگ‌نویسی به عنوان یك علم نگاه می‌شود البته نمی‌خواهیم زحمات پیشینیان را انكار كنیم. هركاری با نقص شروع می‌شود و سپس به تكامل می‌رسد، بنده از آن جهت كه دكتر انوری به دستور زبان فارسی و فرهنگ‌نویسی اهتمام كرده است، احترام زیادی برای ایشان قائلم. دكتر انوری بسیار كم سخن هستند، پركار و كم‌حرف و در جلسات فرهنگستان معمولاً حرف نمی‌‌زنند. من گاهی با لطایف‌الحیل ایشان را در فرهنگستان به حرف می‌كشم. عجیب هم این است كه ایشان نام فرهنگشان را فرهنگ سخن گذاشته‌اند.

گل همیشه بهار سخنوری، سعدی‌ست

در این مراسم دکتر سیدعلی موسوی گرمارودی نیز شعری به مناسبت بزرگداشت سعدی شعر زیر را برای حاضران قرائت کرد:

خزان چوآید و در بوستان مقر گیرد

صفا زطرف گلستان، ره سفر گیرد

چو لشكری كه گشاید به فتح، بارویی

خزان قلمرو گلزار، سر به سر گیرد

چو‌ آتش است مگر، اوفتاده در تن باغ

كه شعله‌اش همه در جان خشك و تر گیرد

هزار شعله برافروزد از چراغ، انار

وز آن، لهیب خزان، باز، تیزتر گیرد

قبای سبز، برون آورد زتن، گلشن

كه تا زدست خزان، جامه‌ای دگر گیرد

كلاه و جامة رنگینۀ خزانی را

یكی به بركند و آن دگر، به سر گیرد

غریو باد برآید میان شاخِ درخت

چو بانگ رعد كه در كوه و دركمر گیرد

بتوفد از سرخشم و زپا برآرد گل

قضا رسیده، مگر دست گل، قدر گیرد

چو تازیانه، به كف، باد بگذرد از باغ

چنار، خم شود و دست بر كمر گیرد

چو آدمی نگرد روزگار فانی گل

سزد كه دل زبقای زمانه برگیرد

بتاب رخ زجهان زآنكه رو بدین دنیا

هرآنكه بیشتر آورد، نیشتر گیرد

مبین كه آب رساند تو را به نخل وجود

ببین كه از پی‌افكندت تبر گیرد

خزینه‌ای نگشوده زهیچ گنج به رنج

به افعی‌ات زجفا زهر در جگر گیرد

براین تهی دل پرنیش، امید نوش مبند

كه دیده‌ای ز نی بوریا، شكر گیرد؟

در این زمانه كز اهریمنان پاییزی

به جان باغ جهان شعله‌های شر گیرد؛

گُلی ببوی كه چون صد خزان برآن گذرد

مشام روح از آن عطر بیشتر گیرد

بجوی گل زگلستان سعدی شیراز

كه بوستان دلت بوی مشك‌تر گیرد

گل همیشه بهار سخنوری، سعدی‌ست

كه ژالة هنرش، خرده برگهر گیرد

از اوست پرتوی ار دركلام هركه جزاوست

چنان كه پرتو خود را زخور، قمر گیرد

در آن زمانه، بجز سعدی از فروغ سخن

كه دیده‌ای زحلب تا به كاشغر گیرد؟

معارف بشری را به لفظ پاك دری

نوشته است كزآن بهره‌ها بشر گیرد

چنان زنقش معانی، صور كند در لفظ

ندانی آن كه كدام از كدام اثر گیرد

هزار صورت گلگون برآورد به غزل

چنان كه باغ گل از شعر او، صور گیرد

بنای نثر گذارد فشرده برایجاز

فزون معانی، از الفاظِ مختصر گیرد

نه مرد گفتن و دُر سفتن و سخن، تنهاست

كزو چكاد عمل هم، شكوه‌ و فر گیرد

به گرمپویه، جهان را چو خور بپیماید

هزار تجربه از سیرِ مستمر گیرد

دلا تو نیز چنو برنشان نهال كمال

زجانِ خود بدهش آب تا ثمر گیرد

صبا به تربت سعدی پیامِ ما برسان

كه سر بر آرد و از حال ما خبر گیرد

من این چكامه به سعدی فراز آوردم

زمن، بضاعتِ مُزجاتِ من اگر گیرد

سرود موسوی این چامه را به گرمارود

كزان مسیح نفس، همّتی مگر گیرد

میراث مکتوب