وصلت نامه

همانکه منسوب به عطار نیشابوری (د 627ق/1230م) بوده و به نام او چاپ شده، ولی از عطارتونی، فریدالدین محمد بن ابراهیم، شیعی گویا اسماعیلی سدۀ 9ق، دانسته شده است و در چند مورد از «بهلول» دانسته شده و یک جا از «خاکی» (نک‍ : مشترک 7/618).

نسخۀ در دست، که مورخ 5 ع 1/869ق و یکی از نسخه‌های کهنی است که در کلیات عطار نیشابوری جای دارد و از شیخ بهلول دانسته شده است. چه نخستین سربند آن که پس از 10 بیت آغاز آمده، چنین است: «وصلت‌نامه از مقالات شیخ بهلول در مورد توحید»:

انبیــــا را داد ســـــر ذوق عشــق

اولیــــا را داد درد شـــوق عشــق

مصطفی و مرتضی هر دو یکی ست

در ابوبکر و عمـر کـی شکـی ست

سـر احمد بــود عثمــان در جهــان

دوست احمـد بــود انـدر دو جهـان

و خاتمۀ این نسخه نیز چنین است: «در مناجات شیخ بهلول قدس سره در ختم کتاب».

پـادشاهــا رهنمــا ایـن بنده را

ایــن فقیر بـی‌کس افکنــده را

محو گردان ای خدا «بهلول» را

وارهان از خویشتن این کول را

از سوی دیگر، در همین نسخه از «بهلول» و از «عطار» هر دو به گونۀ سوم شخص یاد شده است:

عـاشقی بود او بـه غـایت معتبر

از وجـود خـود شده کلی به در

نام او «بهلول» بود آن مرد درد

بـود از عشق خــدا آزاد و فرد

(گ 49 ر کلیات)

آنچنان گفتـه است «عطـار» امین

نور روشن «منطق الطیرش» ببین

گفتــه عطــار از مغــــز بـــود

لیــک اندر صد لبـاس نغز بـود

گفتـۀ «بهلــول» را تــوحید دان

داعیش در ترک و در تجرید دان

(گ 57 پ کلیات)

آغاز:

ابتدا کــردم بــه نــام کردگــار

خالق هفت و شش و پنج و چهار

انجام:

محو گردان ای خدا «بهلـول» را

وارهان از خویشتن این کـول را

رحمـة للعــالمیـن بـــر هـمــه

ختم گـردان راه دیـن را بر همه

تمت الکتاب «وصلت‌نامه» من مقالة شیخ بهلول... .

منابع دیگر: مشترک 7/618 نشانی 21 نسخه؛ ذریعه 19/335 «مثنوی وصلت‌نامه» از نیشابوری، همانجا 25/100 «وصلت‌نامه» یکی از نیشابوری و دیگری از بهلول، به گونۀ دو کار؛ نسخه‌ها 4/3300 «وصلت‌نامه» یکی از نیشابوری و دیگری از بهلول رویهم 24 نسخه؛ نفیسی 1/113 نیشابوری که ضمن کارهای منسوب به او از این مثنوی نام می‌برد، همانجا 320 عطار تونی که ضمن برشمردن کارهایش از این نیز نام برده است؛ مشترک 7/618 منابعی که این مثنوی را از «بهلول» دانسته نام برده است.