چاپ مطلب 
پدر كتاب‌شناسی ایران 
تاریخ انتشار ۱۳۹۸/۷/۱۶ , ۹:۵۴
امیر پوریا: امروز كه همگان مفهوم «جست‌وجوگری» در فرهنگ و هنر و معنا را گم كرده‌ایم و آن را با عمل سهل‌الوصول «سرچ» یا «گوگل» كردن یكی گرفته‌ایم، زمینه‌های اولیه مطالعه به كلی از یاد رفته است. مطالعه، پیش از آنكه با انتخاب كتاب یا منبعی شروع شود، نیاز به شناخت دارد. از فیش‌برداری یا فهرست‌سازی، از خلاصه‌نویسی تا تهیه نمایه تا ... كتاب‌شناسی، تخصص‌های گوناگونی پدید آمده و به تكامل رسیده تا اكنون ما بتوانیم به سادگی ِ یك كلیك، فهرست زمان‌بندی‌شده‌ای از كتب و مقالات مربوط به یك موضوع مشخص را بیابیم.
به این دامنه كه می‌رسیم و عبارت «كتاب‌شناسی» را كه به زبان می‌آوریم، نام بزرگ ایرج افشار به میان می‌آید.
ایرج افشار یزدی كه امروز زادروز اوست، متولد شانزدهم مهر 1304 و درگذشته 18 اسفند 1389 (هر دو در تهران) بود. پژوهش‌های پرشمار در زمینه زبان و ادبیات فارسی، ده‌ها جلد كتاب و صدها مقاله رسمی بین‌المللی، تدریس در دانشگاه‌های تهران و برن سوییس و ساپوروی ژاپن، سردبیری مجله سخن (با مدیر مسوولی ِ پرویز ناتل خانلری) و... تثبیت شاخه‌ای از مطالعات فرهنگی و ابزار تحقیقی تحت عنوان «كتاب‌شناسی»، تنها رئوس شش و نیم دهه فعالیت فرهنگی او را تشكیل می‌دهد. اینكه حالا دهه‌هاست برای فهرست‌بندی منابع موجود در هر زمینه مطالعاتی، الگویی در اختیار داریم و می‌دانیم چگونه عناوین كتب و گزارش‌ها و مقاله‌ها را نظم و ترتیب بخشیم، مرهون انسجامی است كه ایرج افشار در این كار به وجود آورد و مرحله بنیادین پژوهش را پایه‌گذاری كرد. افشار فرزند دكتر محمود افشار موسس مجله «آینده» در 1304 بود. مطبوعاتی ِ پرتلاشی كه از جمله، بخشی از مستغلات خود در شمیران را وقف موسسه لغتنامه دهخدا كرد.
در دل این شرایط اقتصادی، ایرج افشار نه تنها به سیاق آنچه این حوالی و این سال‌ها بسیار می‌بینیم، ننشست و از داشته‌های خود مصرف نكرد، بلكه مدام به تولید كار و فكر و فرهنگ مبادرت ورزید و از جمله، همان مجله «آینده» را بار دیگر در سال اول بعد از انقلاب، به راه انداخت و منتشر كرد.
به این بیندیشید كه نسل‌های نو از این امكان بسیار در دسترس بهره‌مندند كه هر فهرستی از منابع مطالعاتی در هر زمینه دور از ذهن را در كسری از ثانیه با سرچ به دست بیاورند اما به ندرت بر چنین كاری به شكل جدی و توام با پیگیری، متمركز می‌شوند.
در حالی كه همین سرچ، خود پله اول است و اگر روحیه جست‌وجوگری در ادامه یافته‌های سرچ اولیه وجود نداشته باشد، نتیجه پرباری عاید كسی نمی‌كند.
در تعابیر انگلیسی زبان‌ها نیز این تفاوت در دو واژه «search» و «seek» خود را نشان می‌دهد؛ ولی ما همچنان از تمایز بامعنای این دو مفهوم، یكی سطحی و دیگری چندلایه غافلیم.
آن سال‌ها كه ایرج افشار می‌جُست تا راهی برای طبقه‌بندی منابع پیدا و به تاریخ فرهنگ ما پیشنهاد كند، جست‌وجو معنایی بس عمیق‌تر و گسترده‌تر از سرچ داشت.
منبع: روزنامه اعتماد
چاپ مطلب