تحولات تاریخی کلام و فلسفه

درباره کتاب «میان کلام و فلسفه»
 

کتاب «میان کلام و فلسفه» مجموعه‌ای است از مقالات، که جز با چند استثنای معدود، همگی آنها نخستین‌بار است که به صورت کتاب منتشر شده است. بیشتر این مقالات پیش از این تنها در سایت «کاتبان» و در مجموعه مجازی «بررسی‌های تاریخی» منتشر شده و موضوع مشترک آنها، بررسی‌‌هایی تاریخی درباره کلام و فلسفه و تاریخ تحولات این دو دانش مهم در تمدن اسلامی است. با این وصف، بخشی از آنچه در این دفتر عرضه شده به بخشی از مطالعات نویسنده بازمی‌گردد که از سالیانی پیش آغاز شده و هنوز در دست مطالعه و بررسی است. در واقع این پروژه به مطالعه همه‌جانبه‌ای درباره مناسبات فلسفه و کلام در تمدن اسلامی مربوط است. مولف قسمتی از نتایج این مطالعات را در سال‌های گذشته در قالب یادداشت‌ها و مقالاتی در سایت «کاتبان» منتشر کرده و هم‌اینک قسمتی از آنها را در کنار سایر مقالات در این مجموعه منتشر کرده است. یکی از مقالات درباره مکتب تفکیک است که به آخرین تحولات درباره مناسبات کلام و فلسفه می‌پردازد. بخشی از مقالات این مجموعه ساختار کتاب‌‌شناختی دارد و برخی ساختاری تحلیلی. در این میان، بحث از تحولات ادبی در ژانرهای مختلف کلام و فلسفه از نکات مورد توجه در این مجموعه مقالات است. کما اینکه بخشی هم به موضوع ادبیات‌ امامت‌نویسی در میان معتزله و زیدیه اختصاص یافته و از این رهگذر به مطالعه میان تشیع و اعتزال پرداخته است؛ موضوعی که در چندین نوشته دیگر این کتاب با رویکردی تاریخی و تحلیلی بررسی شده است.  در مقالات متعددی نیز به ادبیات متکلمان معتزلی پرداخته‌ و از این رهگذر تلاش شده مهم‌ترین مساله‌ها و موضوعات و همچنین رویکردها و مکاتب مختلف کلامی اهل اعتزال مورد مطالعه قرار گیرد. بخشی هم به ادبیات فلسفی و به ویژه مکتب ابن‌سینا و شاگردان خراسانی او اختصاص یافته است. در این اثر، فقط چند یادداشت کوتاه درباره کلام اهل سنت و جماعت، و به طور خاص مکتب کلامی «ماتریدی»، قرار داده شد. نویسنده در مقدمه این اثر بیان می‌کند که در دفتری دیگر مجموعه‌ای را به مقالات مربوط به تاریخ علم کلام اهل سنت اختصاص خواهد داد.

منبع: فرهیختگان