اخبار

در مراسم افتتاحیه بیست‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن‌کریم از نفیس‌ترین قرآن جهان رونمایی می‌شود.

من معلم فلسفه هستم از این رو، از منظر «فلسفی» مباحث هرمنوتیکی را درباره قرآن مطرح می‌کنم. درباره موضوع رویکرد هرمنوتیکی به قرآن بحث‌های قابل توجهی شده است که متأسفانه در برخی از این مباحث به موضوع هرمنوتیک شتاب‌زده نگریسته می‌شود؛ به همین دلیل گاهی شنیده می‌شود که برخی می‌گویند اصل بحث هرمنوتیکی درباره قرآن ابهام دارد

نثر فارسی کهن سابقه‌ای بیش از یازده قرن دارد. چنان‌که قدمت ترجمه تفسیر طبری (حدود ۳۵۰ هجری قمری) که در کتاب حاضر با حذف مواد تفسیری آمده است، نزدیک به یازده قرن است و سه ترجمه دیگر هر یک بیش ازنهصد سال. دو دهه پیش، طرحی به فرهنگستان زبان و ادب فارسی عرضه داشتم که نام موقت آن «جامع‌التراجم» بود و در آن پیشنهاد کرده بودم که ده ـ دوازده ترجمه کهن قرآن را که اغلب آنها مستقلاً یا در دل تفاسیر به طبع رسیده‌اند، به اضافه تعدادی که به صورت خطی محفوظ مانده‌اند، با هم‌اندیشی و همکوشی عده‌ای از پژوهشگران، به سرپرستی صاحبنظران برجسته‌ای چون دکتر علی رواقی و دکتر محمدجعفر یاحقی، جمع و تصحیح و تدوین و منتشر کنیم؛ اما آن طرح تحقق نیافت؛ زیرا بیشتر آرمانی بود تا عملی.

جاذبه قرآن کریم چنان است که بیش و کم هر خواننده‌ای را به خود می‌کشاند و اگر مشکلات متعدد بگذارد، بسیاری از ناشران را نیز به کاری مرتبط با آن وامی‌دارد؛ چنان که اخیراً «فرهنگ نشر نو» با همکاری «نشر آسم»، قرآنی در قطع رحلی هدیه کرده‌اند که افزون بر کتابت عثمان طه و قرائت مشهور که در کاغذ نازک و خوش‌رنگ و چشم‌نواز عرضه شده، به طرزی هنرمندانه چهار ترجمه کهن را در دو صفحه مستقل گنجانده‌اند و یکجا چند نثر متفاوت قدیمی و مهم را در معرض دید خواننده پژوهشگر متون کهن فارسی می‌گذارد و کار تحقیق را بر او آسان می‌کند؛ هرچند تهیه و تنظیم این کار با دشواری‌هایی همراه بوده است.

احراز وثاقت هر متنی اعم از آسمانی و غیر آسمانی، شرط نخست برای اعتبار فهم مخاطب است. این احراز در گرو عناصری متعدد از جمله حصول اطمینان به بقای متن بدون کاهش و افزایش یا تغییر و تبدیل در اجزای آن است. وثاقت متن قرآن در مقام بقا، با سه شیوه «ابطال تغییر در متن» «تدارک تغییر متن» و «تفکیک در اجزای متن» احراز شده است. شیوه نخست با دو اهرم ایجایی در اثبات تحریف ناپذیری قرآن و سلبی در ابطال ادله تحریف، شکل گرفته و نظریه رایج میان فریقین به شمار می آید. شیوه دوم «حجّیه بین الدفتین» را پیشنهاد می کند که در آن، احتمال تحریف متن موجود، با دستور معصومان (ع) برای رجوع به همین قرآن، تدارک می شود. در نظریه سوم وثاقت هر بخشی از قرآن به طور جداگانه و براساس نیاز مستنبط تحصیل می شود.

هرمنوتیک پیدایش کلام مقدس در سیطره متکلمان؛ مأمون عباسی و سیاهپوشان مرونشین همچون «کنستانتین» نخستین امپراتور روم مسیحی شده و در پی پیدایش مجالس اسلامی شبیه آنچه در شورای «نیقیه» روم روی می داد این بار در قامت «مِحنَه»، کارزاری جدیددراصلی ترین بحث علم کلام، یعنی نحوه پیدایش قرآن حکیم شکل دادند تا جایی که مأمون عباسی در نامه ای به «اسحاق بن ابراهیم» وی را در بغداد مأمور کرد تا از دیدگاه‌های قاضیان شرعی بغداد آگاه شود و در صورت مخالف بودن آن‌ها با آنکه قرآن حکیم نوعی مخلوق است، نام آن‌ها را سیاهه کرده تا آن‌ها را تبعید و در موارد ویژه از صفحه روزگار نیست کند

پدر شعر آئینی معاصر کشورمان گفت: تاثیرات قرآن کریم بر شعر حافظ کاملاً مشهود است و جای پای مفاهیم اسلامی و قرآنی در غزلیات این عارف بزرگ نمود عینی دارد.

ابتدا اندکی درباره عنوان این بحث توضیح دهم. در عرف فارسی، کلمه عربی رؤیا که معنی آن خواب‌دیدن است، معنای دومی هم پیدا کرده است؛ یعنی آرزو، آرزوی دوردست و دست‌نیافتنی؛ چنان‌که فی‌المثل گویند: «صلح پایدار جهانی، رؤیایی بیش نیست» یا «ریشه‌کنی فقر و برقراری عدالت اجتماعی، یک رؤیاست». با این حساب مراد من از این عنوان، این است که ترجمه‌ای بی‌غلط از قرآن کریم به دست دادن، آرزویی دیریاب و دوردست است. در یک کلام اگر بخواهیم تعبیری عربی به کار بریم، رؤیا در این معنی، یعنی آرزوی بعیدالمنال، یا صعب‌المنال!

قرآن‌های عصر اموی: مقدمه‌ای درباب کهن‌ترین مصاحف، نوشته‌ی فرانسوا دِروش، لایدن: انتشارات بریل، 2014. شابک: 9789004255654. François Déroche, Qur’ans of the Umayyads: A First Overview, Leiden: Brill, 2014. Xiv+194 pp. (with 45 illus.), ISBN: 9789004255654. کتاب فوق از آخرین آثار مهم انتشار یافته در حوزه‌ی مخطوطات قرآنی است که اکنون (به قلم من (مرتضی کریمی نیا) و سرکار خانم آلاء وحیدنیا) به فارسی ترجمه شده و در حال انتشار است. از آنجا که قرار است مؤلف کتاب طی یکماه آینده سفری به ایران داشته باشد، پیشاپیش مقدمه‌ی آغازین خود را برای اطلاع محققان و پژوهشگران در اینجا به اشتراک می‌گذارم.

قران در طول تاریخ بر مطالعات خاورشناسان، اصل مسلم و بدیهی‌ای سایه افکنده است، اینکه قرآن از طرف خداوند نیست، بلکه از طرف خود محمد است؛ تمام همّ و تلاششان این بوده است که رابطه‌ای وهمی و یا موضوعی بین قرآن و کتاب مقدس به اثبات برسانند! با این سابقه باز مدعی روش علمی بی‌چون‌وچرا هستند! البته روش علمی، موضوع‌محور و بی‌طرفی در این عرصه، الزامات معرفتی بسیاری دارد که نمی‌شود آن‌ها را نادیده گرفت.