سجادی: ترجمه‌های جهانداری از آثار تاریخی بی‌نظیر است

1394/11/6 ۱۱:۱۱

سیدصادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در نشست بررسی «کارنامه کتابدار، کتابشناس، مترجم؛ کیکاووس جهانداری» گفت: ترجمه‌های جهانداری عموما مورد مراجعه اهل تحقیق بود و آثاری که با وسواس برای ترجمه انتخاب می‌کرد به ویژه در بخش تاریخ از آثار درجه نخست در نوع خود بی‌نظیر است. سیدصادق سجادی گفت: باید بگویم بنده در طی سال‌های طولانی که در دانشگاه، فرهنگستان، مرکز دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی و مراکز فرهنگی متعدد دیگر مشغول بودم کمتر انسانی به سلامت نفس، حسن خلق، نجابت و شرافت زنده‌یاد جهانداری دیدم.

سیدصادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی در نشست بررسی «کارنامه کتابدار، کتابشناس، مترجم؛ کیکاووس جهانداری» گفت: ترجمه‌های جهانداری عموما مورد مراجعه اهل تحقیق بود و آثاری که با وسواس برای ترجمه انتخاب می‌کرد به ویژه در بخش تاریخ از آثار درجه نخست در نوع خود بی‌نظیر است.

سیدصادق سجادی گفت: باید بگویم بنده در طی سال‌های طولانی که در دانشگاه، فرهنگستان، مرکز دایره‌‌المعارف بزرگ اسلامی و مراکز فرهنگی متعدد دیگر مشغول بودم کمتر انسانی به سلامت نفس، حسن خلق، نجابت و شرافت زنده‌یاد جهانداری دیدم.

وسواس جهانداری در انتخاب آثار برای ترجمه

معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی ادامه داد: مراوده‌های ما با جهانداری بسیار زیاد بود و طی این سال‌ها ندیدم و نشنیدم که درباره کسی سخنی خلاف مروت بگوید؛ تا آنجایی که گاهی اوقات از دست برخی ناشران که آزاری به وی رسانده بودند، شکایت می‌کردم، مرا که به طور مستقیم در این موضوع نفعی نداشتم و برایش حرص می‌خوردم، وادار به سکوت می‌کرد.

وی عنوان کرد: ترجمه‌های جهانداری عموما مورد مراجعه اهل تحقیق بود و آثاری که با وسواس برای ترجمه انتخاب می‌کرد به ویژه در بخش تاریخ از آثار درجه نخست در نوع خود است. برگردان وی از آثار افرادی مانند گوتشمید، هینس و دیگران از آثار ماندنی خاورشناسان در زمینه‌های تاریخ ایران است و بسامد ارجاع آثاری که وی در این زمینه‌ها ترجمه انجام داده حیرت‌انگیز است.

معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی افزود: تقریبا کتابی در زمینه تاریخ مثلا صفویان به زبان فارسی نوشته نشده، مگر اینکه به این ترجمه «تشكيل دولت ملی در ايران: حكومت آق قوينلو و ظهور دولت صفوی» اثر والتر هینس ارجاع داده باشد. همچنین درباره روابط ایران و روم آنچه از گوتشمید در نهایت دقت و روانی برگردانده، همچنان مورد توجه و مراجعه اهل تحقیق است.

توانایی جهانداری درانتقال فضای آلمانی آثار هسه

 علی‌اصغر حداد، مترجم ادبیات داستانی به زبان آلمانی نیز در این نشست گفت: ترجمه‌های زنده‌یاد جهانداری ویژگی بسیار شاخصی دارد و آن ترجمه مستقیم از زبان آلمانی است. البته منظور این نیست که ترجمه به زبان آلمانی کار شاخصی به شمار می‌آید، بلکه به این دلیل که مترجمان پیش از نسل وی به دلیل این‌که دانش‌آموخته انگلیس و فرانسه بودند، کتاب‌های آلمانی را از زبان‌های دیگر ترجمه می‌کردند. به همین دلیل ترجمه از زبان آلمانی در ایران مهجور بود و آثار آلمانی زبان اغلب از زبان دوم و سوم ترجمه می‌شد. این شکل ترجمه به آثار ترجمه شده لطمه بسیاری می‌زد.

وی بیان کرد: درباره ترجمه‌های جهانداری در عرصه ادبیات به دو نکته اشاره می‌کنم. وی رمان‌های هرمان هسه از جمله مهم‌ترین اثر این نویسنده آلمانی، یعنی «گرگ بیابان» را ترجمه کرد و همچنین آثاری نیز از هاینریش بل به فارسی برگردان کرد که ترجمه آثار این دو، کار بسیار دشواری است. اگر به آثار هاینریش بل بخواهم بپردازم باید بگویم زبان آلمانی در مقایسه با زبان انگلیسی- آمریکایی تفاوت عمده‌اش در این است که زبان گویش روزمره و کتابت (نوشتاری) چندان با هم تفاوت ندارد و مانند آثار نویسندگان آمریکایی چون اشتاین‌بک نیست که مترجم بتواند با یک لحن کارگری و گویش صد در صد خیابانی آن‌ را به زبان فارسی ترجمه کند.

این مترجم زبان و ادبیات آلمانی اظهار کرد: برگرداندن آثار هاینریش بل به فارسی از دو بعد مشکل است؛ نخست اینکه قهرمان‌های وی افراد عادی هستند و از آنجا که اشاره کردم در آلمانی گویش خیابانی و کتابت چندان تفاوتی ندارد، زمانی که بخواهیم آن‌را به فارسی برگردانیم کار مشکل می‌شود، زیرا از یک سو باید طوری تنظیم شود که مخاطب گمان نکند با یک مهندس و استاد دانشگاه سروکار دارد، بلکه باید متوجه شود که یک کارگر سخن می‌گوید. از طرفی نباید طوری ترجمه شود که یک لحن تهرانی به متن داده شود. به دلیل آنچه شرح دادم درآوردن متن‌های این نویسنده آلمانی کار مشکلی است.

حداد با اشاره به کتاب «گرگ بیابان» عنوان کرد: این اثر هسه متنی فخیم است که درآوردن جمله‌های طولانی آن، به طوری که بتوان فضای اثر را به فارسی منتقل کرد، کار بسیار دشواری است. با این حال، جهانداری از عهده این کار سنگین به خوبی برآمد.

افشار، جهانداری را به وادی ایران‌شناسی کشاند

در بخش دیگری از این نشست هاشمی‌پور متنی را که قبلا در فصلنامه «نگاه نو» منتشر شده بود، با کمی تغییر قرائت کرد: «روزی از جهانداری پرسیدم که شما هم در حوزه ادبیات داستانی آثاری را ترجمه کرده‌اید و هم ایران‌شناسی؛ دوست داشتید در کدام یک متمرکز کار می‌کردید؟ گفت: ادبیات داستانی. ایرج افشار مرا به وادی ایران‌شناسی کشاند. کارش را بلد بود. کتاب را سر می‌داد طرف من. کتاب را ورق می‌زدم، می‌خواندم، بعد می‌دیدم که دارم ترجمه می‌کنم!» ترجمه‌هایش روان و خوش‌خوان بود؛ از «گرگ بیابان» هرمان هسه تا «قطار به موقع رسید» هاینریش بل. در حوزه ایران‌شناسی هم کتاب‌هایی را ترجمه کرد که تنها همت و زباندانی چون او می‌توانست دست به چنین کار معظمی بزند.

«سفرنامه پولاک» همچون دایره‌المعارف مردم‌شناسی است یا کتاب اساسی «تشکیل دولت ملی در ایران» که در واقع درباره دوره‌ای مهم در تاریخ ایران است که کمبود و آشفتگی منابع موجود کار را بر هر محققی سخت می‌کند، اما والتر هینس با لیاقت قضایای آق‌قوینلوها را تا به قدرت رسیدن صفویه آشکار می‌کند. این کتاب مهم به قلم روان جهانداری به فارسی درآمد و مورد توجه اهل فن قرار گرفت. عباس زریاب‌خویی در مقدمه‌ای موجز که بر این کتاب نوشت مترجم کتاب را «دانشمند» خواند. البته این سخن از روی تعارف‌های مرسوم ناپسند روزگار ما نیست.»

در پایان این نشست مهین خلیلی، استاد سابق دانشگاه تهران و همسر روانشاد جهانداری از مسئولان موسسه خانه کتاب و سخنرانان برای برگزاری این نکوداشت تشکر کرد.

نشست بررسی «کارنامه کتابدار، کتابشناس، مترجم؛ کیکاووس جهانداری» با حضور چهره‌های برجسته فرهنگی، استاد عبدالله انوار، نسخه‌شناس، مجید غلامی‌جلیسه، مدیرعامل موسسه خانه کتاب و مهین خلیلی، همسر زنده‌یاد جهانداری دوشنبه پنجم بهمن‌ماه در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.

در این نشست علی‌اصغر حداد، مترجم ادبیات داستانی به زبان آلمانی، سیدصادق سجادی، معاون پژوهشی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، علی بهرامیان، مدیر اسناد مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، هما افراسیابی، کتابدار کتابخانه مجلس شورای اسلامی و مرتضی هاشمی‌پور سخنرانی کردند. دبیری این نشست را هاشمی‌پور به عهده داشت. همچنین در پایان نشست مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، حسن محجوب، مدیر انتشارات سهامی انتشار درباره زنده‌یاد جهانداری به کوتاهی سخن گفتند.

منبع: ایبنا