1394/10/15 ۱۰:۱۳
واکاوی چرایی انتخاب شاپور بختیار به نخست‌وزیری در 15 دی 1357 سجاد صداقت: حرکت بزرگ مردم ایران علیه رژیم محمدرضا پهلوی که درنهایت به انقلاب اسلامی ختم شد، از سال‌های قبل از فرارسیدن دی 1357 کلید خورده بود. حوادث سال 42 و مخالفت‌ها و سرکوب‌های سال‌های ابتدایی دهه 50 همه شرایطی را به وجود آورده بود، که ارکان حکومت پهلوی به خطر افتد.
واکاوی چرایی انتخاب شاپور بختیار به نخست‌وزیری در 15 دی 1357 سجاد صداقت: حرکت بزرگ مردم ایران علیه رژیم محمدرضا پهلوی که درنهایت به انقلاب اسلامی ختم شد، از سال‌های قبل از فرارسیدن دی 1357 کلید خورده بود. حوادث سال 42 و مخالفت‌ها و سرکوب‌های سال‌های ابتدایی دهه 50 همه شرایطی را به وجود آورده بود، که ارکان حکومت پهلوی به خطر افتد. اما گویا همه اتفاقات مهم و کلیدی در دی ماه باید به وقوع می‌پیوست. همین‌گونه بود که اولین بار در 17 دی 1356 انتشار مقاله «ایران و استعمار سرخ و سیاه» به قلم احمد رشیدی‌مطلق، آغازگر حرکتی پیگیر و همه‌جانبه بود که در انتهای سال 1357 به نتیجه رسید. اما اگر بخواهیم از زاویه‌ای دیگر به اتفاقات سال 1357 نگاه بیندازیم باید به این نکته اشاره کنیم که تمامی حوادث این سال منجر به رویدادهایی شد که در دی 1357 و دقیقا یک‌سال بعد از آغاز مجدد نهضت، جرقه‌های پایان رژیم پهلوی را زد. در نظرگاه بسیاری از تاریخ‌نگاران آغاز حرکت نهایی برای پیروزی انقلاب اسلامی 26 دی 1357 بود؛ روزی که محمدرضا پهلوی با چشمانی اشک‌بار ایران را برای همیشه ترک کرد و زمینه یکی از مهم‌ترین تیترهای آن روزگار روزنامه‌های ایران یعنی «شاه رفت» را پدید آورد. اما اتفاقات دی 1357 تنها به رفتن شاه از کشور و جدیت فراوان مبارزان برای پیروزی انقلاب اسلامی خلاصه نمی‌شود. در بررسی دی 1357 در تاریخ انقلاب اسلامی، روز مهم دیگری نیز وجود دارد که شاید بتوان آن را هم‌تراز با 26 دی قرار داد و آن را زمینه‌ساز وقوع انقلاب اسلامی دانست.
15 دی 1357 15 دی مصادف با رخدادی است که یکی از زمینه‌های خروج محمدرضا شاه را از کشور فراهم کرد. به دنبال سقوط دولت نظامی ارتشبد غلامرضا ازهاری، 15 دی 1357 شاپور بختیار به‌عنوان نخست‌وزیر کشور انتخاب شد. اتفاقی مهم که بدون‌شک به‌عنوان آخرین حربه برای حکومت پهلوی به کار می‌رفت؛ چراکه بختیار به‌عنوان یکی از اعضای مهم جبهه ملی این سمت را پذیرفته و حکومت پهلوی همه امید خویش را به آرام شدن اوضاع در سایه شاپور بختیار داده بود. اما داستان 37 روزی که بختیار به‌عنوان نخست‌وزیر ایران انقلابی را تا پیروزی همراهی کرد، داستان طولانی و خواندنی است؛ داستانی که پایان آن برای مردی که خود را «مرغ طوفان» می‌نامید، پنهان شدن و فرار از کشور بوده است.
بختیار نخست‌وزیر می‌شود 15 دی 1357 شاپور بختیار پس از روزهای فراوانی که دربار و اعضای بلند‌مرتبه حکومت پهلوی مشغول رایزنی برای انتخاب یک نخست‌وزیر بودند، از سوی محمدرضا پهلوی مامور تشکیل کابینه جدید شد و به فاصله یک روز کابینه پیشنهادی خود را به شاه معرفی کرد. همگان می‌دانستند که یکی از شروط مهم بختیار برای پذیرفتن نخست‌وزیری، عدم دخالت شاه و دربار در کار اوست. به همین دلیل بود که 11 روز پس از انتخاب بختیار به‌عنوان نخست‌وزیر، از ایران رفت.
واکنش امام خمینی(ره) بختیار که در آن روزها خود را مرغ طوفان خطاب می‌کرد، در ابتدا تمام تلاش خویش را به کار گرفت تا راهی برای ارتباط با امام خمینی(ره) پیدا کند. او در سخنرانی‌های خویش تلاش می‌کرد با سیاست «یکی به میخ و یکی به نعل» مانع از آزردگی طرفداران شاه و انقلابیون شود، اما به تدریج روزهای سخت بختیار از راه می‌رسید. با وجود تلاش بختیار برای تثبیت دولتش در پی خروج شاه از ایران، امام خمینی(ره) طی یک سخنرانی مهم در نوفل‌لوشاتو متذکر شد که آمریکا سقوط شاه را قطعی تلقی می‌کند و اینک راه تازه‌ای در پیش گرفته و به جای شاه از دولت بختیار پشتیبانی می‌کند تا رژیم او را حفظ و مردم را آرام کند.» امام خمینی از مردم خواست با تظاهرات و ابراز نارضایتی علیه دولت بختیار به پا خیزند تا موجبات سقوط دولت او را فراهم آورند. همین سخنرانی کافی بود تا مخالفت با دولت بختیار به یکی از مهم‌ترین برنامه‌های مبارزات مردمی در خیابان‌های کشور تبدیل شود. پس از این بود که بختیار در تمامی 37 روزی که به‌عنوان آخرین نخست‌وزیر حکومت پهلوی فعالیت کرد، سعی در مقابله با امام خمینی و انقلابیون داشت و با انجام سخنرانی‌های متعدد و گاهی تند مسیری را پیمود که با پیروزی انقلاب اسلامی راهی جز فرار برای او نماند.
روزهای حادثه‌ساز در پی روی کار آمدن بختیار هر چند طرح‌های او در ابتدا با سرعت انجام شد، اما به تدریج اتفاقات دیگری تا پیش از 26 دی نیز به وقوع پیوست. در روزهای 22 و 23 دی دو شورای مهم از سوی انقلابیون و دربار تشکیل شد. شورای اول شورای انقلاب بود که نشان از عزم گسترده انقلابیون برای پایان دادن به رژیم پهلوی و عدم‌سازش با بختیار داشت. از سوی دیگر 23 دی، شورای سلطنت نیز تشکیل شد و زمینه قانونی خروج شاه از ایران را فراهم آورد. شاه با اعتماد به این شورا و امید به اینکه ترفندهای مرغ طوفان سرنوشت دیگری را برای او رقم زند، از ایران رفت اما این سفری بدون بازگشت بود. چراکه بختیار نیز چند روز مانده به 22بهمن مخفی شد و پس از آن ایران را به قصد فرانسه ترک کرد؛ مرغ طوفان نیز از ایران فراری شده بود.
مرغ طوفان «من مرغ طوفانم، نیندیشم ز طوفان/موجم، نه آن موجی که از دریا گریزد» این بیتی بود که شاپور بختیار در انتهای نطق تلویزیونی خود آن را از چکامه «مرغ طوفان» غلامعلی رعدی‌آذرخشی خواند. بختیار در پیام خود دست یاری به سوی مردم دراز کرده بود و از آنان می‌خواست او را در ماموریتی که دشوار می‌خواند، همراهی کنند. اما گویا همه چیز در ذهن مرغ طوفان اشتباه پیش رفته بود و در انتهای آن 37 روز، این طوفان انقلاب بود که رویای مرغش را با خود برد.
بختیار که بود؟ شاپور بختیار فرزند محمدرضا (سردار فاتح) و نازبیگم در سال ۱۲۹۴ هجری شمسی در منطقه «بختیاری» به دنیا آمد. پدربزرگ مادری بختیار، «نجفقلی صمصام‌السلطنه» دو بار در سال‌های ۱۲۹۱ و ۱۲۹۷ هجری شمسی به مقام نخست‌وزیری رسید و گویا شاپور از همان دوران کودکی در رویای نخست‌وزیری به سر می‌برد. او تحصیلات دانشگاهی خود را در سوربن با فلسفه آغاز، اما در پایان مدرک علوم سیاسی و حقوق را دریافت کرد. بختیار در دولت محمد مصدق، معاونت وزارت کار را برعهده گرفت. هرچند بختیار در روزهای پیش از انقلاب اسلامی در نامه‌ای سرگشاده به شاه همراه با کریم سنجابی و داریوش فروهر، خود را به‌عنوان یکی از سران جبهه ملی معرفی کرد، اما پذیرفتن نخست‌وزیری از سوی او در حالی که همه گزینه‌های دیگر جبهه از آن سر باز زده بودند، او را به چهره‌ای غیرقابل اعتماد بین انقلابیون تبدیل کرد. به همین دلیل نیز بود که بلافاصله پس از پذیرفتن نخست‌وزیری از طرف جبهه ملی طرد شد. انحلال ساواک، آزادی کلیه زندانیان سیاسی و لغو تدریجی حکومت نظامی برخی از رئوس برنامه‌های فوری دولت او در سیاست داخلی بود.
منبع: فرهیختگان
کاربر گرامی برای ثبت نظر لطفا ثبت نام کنید.
کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما
کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور
کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید
ارسال مجدد کد
زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:
قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید
فشردن دکمه ثبت نام به معنی پذیرفتن کلیه قوانین و مقررات تارنما می باشد
کد تایید را وارد نمایید