خیام اگر ز باده مستی خوش باش ...

1394/10/15 ۰۷:۵۱

این‌ روزها نمایشگاه «اسرار ازل، خیام و هنر امروز» در گالری راه‌ابریشم٢ در حال ‌برگزاری ا‌ست. در این نمایشگاه هرکدام از هنرمندان برداشت خود را از خیام به تصویر درآورده‌اند. این نمایشگاه که آثاری از هنرمندان ٣ نسل مختلف هنرهای تجسمی ایران را در خود دارد، با محوریت عمر خیام و هنر معاصر ایران شکل گرفته است. خیام از شناخته‌شده‌ترین هنرمندان تاریخ ادبیات فارسی ا‌ست که مجموعه رباعیات او به زبان‌های مختلفی ترجمه شده و همواره در میان پرطرفدارترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های ادبی جهان قرار داشته است.

 مهدی تجریشی: این‌ روزها نمایشگاه «اسرار ازل، خیام و هنر امروز» در گالری راه‌ابریشم٢ در حال ‌برگزاری ا‌ست. در این نمایشگاه هرکدام از هنرمندان برداشت خود را از خیام به تصویر درآورده‌اند. این نمایشگاه که آثاری از هنرمندان ٣ نسل مختلف هنرهای تجسمی ایران را در خود دارد، با محوریت عمر خیام و هنر معاصر ایران شکل گرفته است. خیام از شناخته‌شده‌ترین هنرمندان تاریخ ادبیات فارسی ا‌ست که مجموعه رباعیات او به زبان‌های مختلفی ترجمه شده و همواره در میان پرطرفدارترین و پرفروش‌ترین کتاب‌های ادبی جهان قرار داشته است. آثار و تفکرات او در طول تاریخ منبع الهام و خلاقیت نزد هنرمندان ملت‌های مختلف بوده و این نخستین‌بار است که آثار هنرمندان ایرانی با محوریت خیام در کنار یکدیگر به نمایش گذاشته می‌شود. فرشید مثقالی، محمد احصایی، عباس کیارستمی، پری‌یوش گنجی، حسین محجوبی، فرح اصولی، مصطفی دشتی، بهرام دبیری، مریم زندی، رضا لواسانی، ابراهیم حقیقی،‌ هادی هزاوه‌ای، نیکزاد نجومی، رعنا جوادی، گیزلا وارگا سینایی، رضا کیانیان، مهسا وحدت، بزرگمهر حسین‌پور، شهره مهران، بهرام شیردل، احمد مرشدلو، مصطفی دره‌باغی، شادی قدیریان، سمیرا علیخان‌زاده، محمود بخشی،‌ هاوار امینی، ناهید حقیقت، لیلی درخشانی، مجید کورنگ‌بهشتی، مهدی وثوق‌نیا، پویا آریان‌پور، مهرداد محبعلی، بهمن کیارستمی، مهشید نوشیروانی، فرحناز شریفی، جلال سپهر، شهریار احمدی، حامد رشتیان، فرناز ربیعی‌جاه، هومن مهدی‌زاده‌جعفری، بابک کاظمی، تهمینه منزوی، گلناز طاهری و شاهد صفاری هنرمندان حاضر در این رویداد هستند که آثار خود را درقالب‌ نقاشی، عکس، طراحی، مجسمه و ویدیو به تماشا گذاشته‌اند.  
رفت‌وبرگشت در زمان
عمر خیام بدون تردید شناخته‌شده‌ترین شاعر ایرانی در جوامع غربی است. البته خیام این شناخت را مدیون «ادوارد فیتزجرالد» شاعر و نویسنده انگلیسی است که حدود ١٥٠‌سال پیش شعر‌های او را به انگلیسی ترجمه کرد. جملات و کلمات فیتزجرالد بعدها به‌کرات در بسیاری از کتاب‌ها و فیلم‌های ‌هالیوودی استفاده شد. اشعار عمرخیام در غرب به همین‌ها منتهی نشد و شعرهایش به منابع موسیقی برخی از موسیقیدانان نیز بدل شد. «گرنویل بن‌توک» موسیقیدان بریتانیایی آلبوم عمرخیام را با الهام از اشعار وی، در اوایل قرن بیستم ساخت. «الن هوهانس» موسیقیدان ارمنی نیز در کارهای خود از رباعیات خیام الهام گرفته و «ادموند دولاک» هنرمند فرانسوی نیز بخشی از شهرتش را مدیون تصویرگری کتاب رباعیات خیام است. اینها بخشی از تاثیرات اشعار خیام در غرب است، این‌روزها مدیر گالری راه‌ابریشم «آناهیتا قبائیان» به منظور رفت‌وبرگشت بین زمان جدید و قدیم و ارتباط بین ادبیات و هنر معاصر که هنر تصویری‌ست، نمایشگاه نقاشی، حجم، ویدیوآرت و... را با موضوع خیام و با عنوان «اسرار ازل، خیام و هنر امروز» به نمایش گذاشته است. قبائیان با اشاره به جهانشمول بودن اشعار خیام درباره برپایی نمایشگاه گروهی با این موضوع گفت: اشعار خیام به‌دلیل محتوا و فرم کوتاهی که دارند، قابل دسترس‌اند و موضوعاتی که در این اشعار به آنها اشاره‌شده، برای کسانی که فارسی‌زبان نیستند هم می‌تواند جالب باشد. محتوای این شعرها جهانشمول است و مردم دنیا می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند. اگر موفق شویم این نمایشگاه را بعدها در خارج از کشور هم برگزار کنیم، اشاره‌ای خواهد بود به فرهنگ‌ هزارساله‌ ایرانی که مخاطبان می‌توانند با آثار آن، ریشه‌های این فرهنگ را جست‌وجو کنند.
حافظ خیام باشیم
در این نمایشگاه نام‌های آشنایی چون عباس کیارستمی، محمد احصایی، پری‌یوش گنجی، حسین محجوبی، فرح اصولی، مصطفی دشتی، بهرام دبیری، مریم زندی، رضا لواسانی، ابراهیم حقیقی،‌ هادی هزاوه‌ای، گیزلا وارگا سینایی، رضا کیانیان، شهره مهران، احمد مرشدلو، پویا آریان‌پور، جلال سپهر، شهریار احمدی، حامد رشتیان، فرناز ربیعی‌جاه و... به چشم می‌خورد. هنرمندانی از ٣نسل که برداشت‌های خود را از عمرخیام درقالب عکس، نقاشی، چیدمان، ویدیو به نمایش گذاشته‌اند. نمایشگاه با اثری از استاد «حسین محجوبی» و «پری‌یوش گنجی» آغاز می‌شود، آثاری که به‌طور موازی به روی دیوار آویخته شده و اثر محجوبی شبی گرگ‌ومیش همراه با بادهای وحشی را به نمایش گذاشته که مخاطب بیش از هرچیز به تضادهای تونالیته‌های آبی در کنار هم توجه می‌کند که وهمی ناخواسته را به بوم تحمیل کرده است. بوم دو لته گنجی درست برعکس، رنگ‌هایی برگرفته از غروب با تم‌های نارنجی را به تصویر کشیده که سیاهی از بالا درحال‌حمله به بوم است و گویی هنرمند با نارنجی‌هایش به آن غلبه کرده است. پس از آن به تاریکخانه‌ای می‌رسیم که فیلم ویدیویی اثر «عباس کیارستمی» با عنوان «تخم‌مرغ‌های دریایی» را در آن به نمایش گذاشته، این اثر ١٧دقیقه‌ای تکرار خوردن موج‌های دریا به صخره‌ای را نمایش می‌دهد و روی آن صخره، تخم‌مرغ‌های دریایی دیده می‌شود. آن‌قدر موج به این صخره برخورد می‌کند تا این‌که این تخم‌مرغ‌ها به دریا می‌افتند. البته باید گفت که «عباس کیارستمی» به همراه مدیر گالری راه‌ابریشم از ایده‌پردازان این نمایشگاه بودند. پس از آن با اثر سه‌تکه‌ای از «فرح اصولی» روبه‌روی می‌شویم که این هنرمند از گذشته مجموعه‌ای را با این موضوع کار کرده است. خیام برای اصولی جایگاه بزرگی و ویژه‌ای دارد. اثر اصولی در این نمایشگاه فضای رمانتیک و تنیده در نگارگری ایرانی که پیوند دیرین با شعر دارد را نمایش می‌دهد ولی با کمی دقت درمی‌یابیم که در حاشیه تابلوها، ادوات جنگی چون بمب، موشک و حتی خنجر به چشم می‌خورد. شاید هنرمند با این‌گونه نمایش اثرش سعی در تصویر دنیای ناپایدار امروز دارد. فرح اصولی با بیان این‌که خیام به نظر او شاعر معاصر است، گفت: هر شاعر یا هنرمندی که از سد زمان می‏‌گذرد و به مردم امروز رسیده است، معاصر است. آنان حرفی بشری می‏‌زنند و به همین دلیل موردتوجه ما قرار دارند و ما دوست‌شان داریم. خیام یک گنجینه و جزیی از میراث‌فرهنگی ما است و ما باید آنها را در جهان معرفی کرده و حافظ آن و دیگر هنرمندان و مفاخر ایران باشیم. می‌رویم سراغ دیگر آثار، رضا کیانیان با اثر «از آمدن و رفتن ما...» در این نمایشگاه حضور یافته در این کار رفتن و آمدن در ‌هاله‌ای غبار نشان داده شده و گویا هنرمند خواسته زودگذر بودن را در این رفتن و آمدن‌ها نمایش دهد. نیکزاد نجومی از هنرمندان مقیم آمریکا هم با اثر «چون پرده در افتاد نه تو مانی و نه من» قطعه‌ای دیوار گالری راه‌ابریشم را به خود اختصاص داد بود.  در ادامه راه وقتی در گالری راه‌ابریشم در تفکر قرابت اشعار خیام با آثار هنری حاضر در نمایشگاه هستید به اثری از ابراهیم حقیقی گرافیست صاحبنام ایرانی برمی‌خورید، او نیز از هنرمندانی است که اشعار خیام از دیرباز دغدغه ذهنی‌اش بوده و از قبل نیز آثاری را با همین مضمون کار کرده است. حقیقی با اشاره به این‌که وقتی خط نگاره‌هایم را آغاز کردم، کارهایی را با مضمون اشعار فارسی خلق کردم، گفت: من در ‌سال ١٣٧٦ که خط‏‌نگاره‎هایم را شروع کردم به‌دلیل درکی که درباره نبودن ظرفیت برای پرداختن به شعر فارسی، پیدا کردم، کارهایی را با عنوان خط‏‌نگاره‎ها در زمینه شعر معاصر فارسی انجام دادم که در کتابی نیز منتشر شد. پس از آن فکر کردم که آیا می‏‌توان شعر کلاسیک فارسی را نیز با خط معاصر که لزوما جایی در سنت ندارد، کار مشابهی انجام داد، به این ترتیب روی اشعار مولانا کار کردم در دوره بعدی این مجموعه به حافظ و پس از آن به خیام پرداختم و کاری که اکنون در نمایشگاه «اسرار ازل، خیام و هنر امروز» روی دیوار رفته از کارهای مجموعه خیام من است.

منبع: شهروند