اقلید؛ پایتخت فرش‌ها و نقش‌ها

1394/10/13 ۱۲:۱۲

دست بافته‌های ایرانی ریشه در تمدن کهن ایران زمین دارد، نشانه‌ای از ذوق،خلاقیت و هنر اصیل و ناب را در میان مردمان این خطه گهربار به رخ جهانیان می‌کشد.فرش ایرانی دست پرورده تلاش زنان و مردان هنرمندی است که این هنر بی بدیل را از دو هزار و 500 سال قبل با نقش‌هایی حیرت انگیز در دستان هنرآفرین خود حفظ کرده و به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل منتقل کرده‌اند

رضا سليمان نوري: دست بافته‌های ایرانی ریشه در تمدن کهن ایران زمین دارد، نشانه‌ای از ذوق،خلاقیت و هنر اصیل و ناب را در میان مردمان این خطه گهربار به رخ جهانیان می‌کشد.فرش ایرانی دست پرورده تلاش زنان و مردان هنرمندی است که این هنر بی بدیل را از دو هزار و 500 سال قبل با نقش‌هایی حیرت انگیز در دستان هنرآفرین خود حفظ کرده و به عنوان میراثی گرانبها نسل به نسل منتقل کرده‌اند.دست بافته‌های بی‌نظیر این تمدن کهن، زینت بخش موزه‌ها، کاخ‌ها و سرسراهای مهم در جهان است که این مهم را به عنوان نماد و نشانی از خلاقیت و هنر بشری به نمایش گذاشته‌اند.اما فرش ایرانی یک نوع و نقش نیست و ساکنان هر نقطه از ایران زمین بنا بر شرایط زیستگاه خود از رنگ‌ها و نقش‌های ویژه آن منطقه استفاده می‌کنند و همین امر نیز هست که این فرش را در جهان بی همتا کرده است. طرح ها و نقش‌های هر فرش سخن از منطقه و اقلیمی دارد که هنرمندان آن با ذهن خلاق خود این آثار را آفریده اند و هنرشناسان می‌توانند با گذری کوتاه بر این دست بافته ها دیار هنرمند را شناسایی کنند.
  داستان فرش فارسی
حکایت فرش استان فارس نیز یکی از این حکایات است. دست آفریده های هنرمندان هر شهرستان، روستا، منطقه و حتی محله با ویژگی‌های خاص خود قابل شناسایی است. فرش فارس را به نوعی می‌توان مادر فرش ایران نام نهاد. پیشینه فرش در فارس به دوران هخامنشیان می‌رسد که نمونه هایی از دست بافته های ماندگار از آن دوران در موزه های مشهور جهان موجود است. وجود قالیچه سنگی حجاری شده بر درگاه غربی تالار غربی صد ستون تخت جمشید و توجه به بررسی تاریخ مستند فرش فارس، از سده دوم هجری به استناد آن می توان دریافت که دست‌بافته های فارس در صدر اسلام و لااقل از قرن دوم هجری، به آن درجه از اعتبار و شهرت بوده که از اقلام عمده باج و خراج و مالیات باشد و به همراه زر و سیم به خزانه خلفا راه یابد. دست‌بافت های فارسی به دلیل تنوع طرح و نقش و بهره‌گیری از رنگ های گیاهی، متفاوت‌تر از فرش سایر مناطق کشور است. دست بافت‌هایی که بیش از هرجای این استان نمونه های آن را در شهرستان اقلید و البته در بین روستانشینان و عشایر آن باید دید.دست بافته های عشایری الهام از طبیعت و دست بافته‌های روستایی اقلید با نقش‌هایی از سر ذوق انسان را مسحور خود می‌کنند.این بافته‌ها به گونه ای زیبا جلوه می‌کنند که انسان دقایقی خود را در بهشتی پر از نقش و نگار احساس می‌کند.در دست بافت‌های بی بدیل عشایر ردی از نشاط و سرزندگی نقش بسته و کمتر فرشی را می‌توان یافت که اسیر بی‌نقشی یا نقش‌هایی تکراری شده باشد.
 جایگاه فرش در اقلید
قرار گرفتن اقلید در مسیر ییلاق عشایر، وجود مراتع گسترده و باکیفیت، فراوانی روستاهای منطقه با هنرنمایی زنان روستایی در تهیه نخ و بافت قالی، این شهرستان را به یکی از مراکز اصلی فرش‌بافی استان فارس تبدیل کرده است. بر اساس تحقیقات انجام شده حدود 10هزار نفر در این شهرستان به بافتن فرش مشغول هستند که از این میان 7 هزار و 500 نفر آنها در اتحادیه صنف فرش دستباف و تعاونی‌های روستایی این شهرستان عضو هستند. روستاهای حسن‌آباد، خنجشت، شهرمیان، بازبچه، لاله‌گون، احمدآباد، شولان، آب‌باریک، علی‌آباد، جعفرآباد، رحمت‌آباد، مهگان، کناس و شهرآشوب که اغلب سکونتگاه عشایر یکجانشین هستند، به ترتیب بیشترین بافندگان فرش این شهرستان را در خود جای داده‌اند.
زنان قالی‌باف این منطقه مهارت خاصی در چله‌کشی قالی به روش ترکی دارند.  تار و پود مورد استفاده بیشتر قالی‌های مناطق روستایی اقلید از جنس پشم و در سطح این شهرستان از جنس پنبه است.
  ویژگی‌های فرش اقلید  
طرح و نقشه قالی اقلید با زمینه لاکی و لچک‌های سرمه‌ای و گاهی با زمینه کرم و لچک‌های قرمز است  و فراوانی رنگ‌های قرمز، آبی، طلایی، قهوه‌ای، کرمی، مشکی، سبز، نارنجی مورد استفاده در این قالی‌‌ها باعث  شهرت آن شده است. یکی از ویژگی‌های فرش‌بافی عشایر اقلید  بهره گیری از دارهای زمینی است در حالی که بافندگان دیگر مناطق از دارهای هوایی استفاده می‌کنند.این نوع دار  باعث تولید قالی‌هایی با بافت بسیار متراکم و مستحکم می شود. دیگر نقطه تمایز این فرش نسبت به دیگر فرش های منطقه ایجاد  شیرازه دو رنگ همزمان با بافت فرش است که خود باعث سرعت بخشیدن در تولید این زیر انداز زیبا می‌شود. همچنین عشایر اقلید بدون طرح و نقشه و به صورت ذهنی بافت به پیاده کردن نقش‌ها روی دار قالی اقدام می‌کنند که خود این امر ارزش هنری کار را افزایش می‌دهد. البته در سال‌های اخیر، به دلیل افزایش گبه بافی در منطقه که علت آن هم زودتر به نتیجه رسیدن است،کمتر به بافتن فرش‌های اصیل عشایری با نقش‌های ذهنی پرداخته‌اند اما هنوز هم که هنوز است این ذهن بافی است که در منطقه حاکم است.استفاده از پشم مرغوب گوسفندانی که خود پرورش داده اند نیز عاملی دیگر در افزایش کیفیت فرش‌های عشایر بافت اقلید است.
 در دست بافت‌های اقلید  به ندرت می‌توان ریشه نخی پیدا کرد.همچنین عشایر برای تکمیل هنر خود اغلب از نخ‌هایی استفاده می‌کنند که به صورت سنتی آن هم با استفاده از  گیاهان موجود در  استان فارس و به ویژه شهرستان اقلید رنگرزی شده‌اند. این امر خود امتیازی بسیار خاص به این قالی ها نسبت به سایر قالی‌های عشایری اعطا می‌کند زیرا که نه تنها نخ ها تولید محلی است بلکه رنگ آنها نیز کاملا بومی است.
سرانجام اینکه اغلب قالی‌های عشایر بافت اقلید یه صورت دو پوده بافته می‌شوند. ناگفته نماند که همین این خصوصیات منحصربه‌فرد در دست بافت‌های عشایر اقلید است که نه تنها  عامل ماندگاری آن در فرهنگ اصیل فرش ایران شده بلکه جایگاهی خاص نیز به این نوع فرش در رتبه بندی دست بافت‌های ایرانی بخشیده است.

منبع: قانون