بررسی ویژگی‌های عزاداری در آیین ایرانیان در گفت‌وگو با علی بهرامیان، تاریخ‌پژوه شیعه

1394/9/10 ۰۹:۵۹

مراسم عزاداری در ایران به دلایل تاریخی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی دارای ویژگی‌های خاصی است. این مراسم‌ از آیین و رسوم خاصی تبعیت می‌کنند و بعضی از آنها چنان با‌شکوه برگزار می‌شوند که به نوعی هویت ملی را تقویت می‌کنند، یکی از این مراسم و البته باشکوه‌ترین آنها عزاداری برای امام‌حسین‌(ع) است. عزاداری برای این امام شیعیان از همان اولین روزهای محرم آغاز می‌شود و در روز دهم آن به اوج خود می‌رسد و در اربعین، یعنی چهلمین روز شهادت این امام یکی دیگر از نقاط عطف این عزاداری رقم می‌خورد. از قدیم رسم بر این بوده که شیعیان در این روز خود را به حرم امام‌حسین(ع) برسانند

عزای حسینی فصل مشترک اقوام ایرانی

زهرا سلیمانی‌اقدم: مراسم عزاداری در ایران به دلایل تاریخی، فرهنگی، سیاسی و جغرافیایی دارای ویژگی‌های خاصی است. این مراسم‌ از آیین و رسوم خاصی تبعیت می‌کنند و بعضی از آنها چنان با‌شکوه برگزار می‌شوند که به نوعی هویت ملی را تقویت می‌کنند، یکی از این مراسم و البته باشکوه‌ترین آنها عزاداری برای امام‌حسین‌(ع) است. عزاداری برای این امام شیعیان از همان اولین روزهای محرم آغاز می‌شود و در روز دهم آن به اوج خود می‌رسد و در اربعین، یعنی چهلمین روز شهادت این امام یکی دیگر از نقاط عطف این عزاداری رقم می‌خورد. از قدیم رسم بر این بوده که شیعیان در این روز خود را به حرم امام‌حسین(ع) برسانند و درآنجا این مراسم را برپا کنند، از این‌رو شهر کربلا در این روز شاهد حضور جمع کثیر شیعیان از اقصی‌نقاط جهان است که هریک به سبک و سیاق خود به عزاداری می‌پردازند. می‌توان در این روز سبک و آیین‌های متنوعی از عزاداری ملل و اقوام مختلف را مشاهده کرد. گفت‌وگوی ما با علی بهرامیان، تاریخ‌پژوه شیعه به همین مساله اختصاص دارد. او از فلسفه این آیین می‌گوید و اینکه چرا عزاداری برای امام‌حسین(ع)، به بزرگ‌ترین آیین فرهنگی و مذهبی شیعیان تبدیل شده است.

*****

مراسم‌ بسیاری در ایران به‌عنوان آیین عزاداری برای ائمه و شخصیت‌های بزرگ تاریخ برگزار می‌شود اما این آیین برای امام‌حسین(ع) بسیار متفاوت و با‌ شکوه خاصی برگزار می‌شود، این تفاوت از کجا می‌آید؟

امام‌حسین(ع) فصل مشترکی است بین اقوام ایرانی. در واقع عزاداری امام‌حسین(ع) یکی از علل مهم وحدت در ایران است و این مساله را به راحتی در عزاداری‌هایی که با حضور اقوام و ادیان مختلف برای امام‌حسین(ع) برپا می‌شود می‌توانید درک کنید، چنانچه می‌بینیم از مسیحی، ارمنی و یهودی نیز در ایران و عراق در چنین مراسمی شرکت می‌کنند. یکی‌دیگر از ویژگی‌های مهم عزاداری‌های امام‌حسین(ع) این است که کاملا خودجوش و به واسطه مردم برگزار می‌شوند، یعنی در هر شرایطی از تاریخ خود مردم بسیار فعال هستند.

این نوع سبک و سیاق عزاداری برای امام حسین(ع) از فرهنگ خود اعراب برخاسته یا سبک و سیاق عزاداری‌های ایرانیان روی آن تاثیر داشته است؟

ببینید در اسلام سیاه‌پوشیدن مکروه است و به مومنان بسیار توصیه شده است که بشاش باشند و بخندند و درواقع ادخال‌السرور در قلوب مومنان بسیار ثواب دارد یا کسی که بتواند مومنان را بخنداند، بسیار ثواب کرده است. سیاه‌پوشیدن نیز فرهنگ عزاداری اعراب نیست.  البته به این نکته هم باید اشاره کنم که عده بسیاری از ایرانیان از گذشته دور وارد کربلا شده و آنجا مقیم شده‌اند و فرهنگ خاص خودشان را هم با خود برده‌اند، از این‌رو دقیقا نمی‌توان گفت این سبک و سیاق عزاداری را ما از عرب‌ها گرفته‌ایم یا آنها از ما. به‌طور کلی می‌توان تفاوت‌های محسوسی را بین عزاداری‌های مختلف در دنیا برای امام‌حسین(ع) دید. مثلا سبک عزاداری هندی‌ها برای امام حسین(ع) کاملا متفاوت است. آنها با آسیب‌رساندن به خود تهذیب‌نفس می‌کنند. آنها تحت‌تاثیر مکاتب مذهبی سنتی هستند که در خود هند رایج است.  در مسیحیت نیز برای اینکه نسبت به آن تشبه کنند تهذیب‌نفس انجام می‌دهند. آنها معتقدند با آسیب‌رساندن به خود یا شلاق‌زدن و زخمی‌کردن خود می‌توانند تهذیب‌نفس کنند و به مراحل بالاتر برسند، از این‌رو تا حدودی می‌توان گفت مساله تیغ‌زدن یا قمه‌زدن از این اعتقادات برمی‌آید. از سوی دیگر شیعیان در مقابله با حکومت‌های دیگر برای تقویت پایگاه خود از عزاداری‌ها استفاده می‌کردند. در سبک عزاداری امام‌حسین(ع) شیعه از آیین‌های صوفیانه نیز بسیار بهره برده شده است.

چرا بسیاری از آیین‌های عزاداری به‌نوعی در عزاداری امام‌حسین(ع) تجلی‌یافته است؟

درواقع نوعی فلسفه پشت تمام این نوع آیین و رسوم‌ آن هم در زمان خودشان، وجود داشته که اگر جست‌وجو کنیم می‌توانیم آن را پیدا کنیم اما این هم ممکن است اثرش بسیار دور از دسترس باشد و نتوان به فلسفه آن رفتار یا رسوم رسید؛ به هرحال نشانه‌های آن تاکنون برجا مانده است. مثل اینکه برای اولین‌بار چه کسی علامت را وارد فرهنگ عزاداری کرده است. درواقع این نوع عزاداری مجموعه‌ای از فرهنگ‌های بسیاری است که گهگاهی هم  بخشی از آن با اعتراض مواجه می‌شود. همچنین سوم و هفتم گرفتن در ایران مرسوم است و اعراب چنین آیینی ندارند.

منبع: روزنامه فرهیختگان